نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
Background and Objective: The goals of study were to consider the effects of water deficit at fall rosette and seed filling stages on seed and oil yields and their component of superior safflower winter genotypes and to recognize drought tolerant genotypes to cultivate in marginal lands of Tabriz plain.
Methods and Materials: An experiment was conducted as split plot based on a randomized complete blocks design with three replications in the East Azarbaijan Agriculture and Natural Resources Research and Education Center during 2019-20 cropping season. The experimental factors included drought stress (non-stressed and stressed during rosette and seed filling stages and five safflower genotypes including: Padideh, Golemehr, Parnian, Mexico248 and, Mexico14.
Results: The effects of water deficit during fall rosette stage on seed and oil yields and their components were insignificant. Whereas drought at seed filling stage significantly decreased amounts of mentioned traits. Correlation of capitulum diameter with harvest index, thousand seeds weight, seed and oil yields were significant. The correlations among seed yield component with each other, seed and oil yields were significant. The highest amounts of seed and oil yields belonged to Padideh, Golemehr and Mexico248.
Conclusion: Fall rosette stage in safflower was not critical for water deficit. Whereas drought during the seed filling stage significantly decreased capitulum diameter, seeds in a capitulum, thousand seeds weight, seed and oil yields. It seems that Padideh, Golemehr and, Mexico248 are suitable to cultivate in dry and marginal lands of Tabriz plain and Mexico248 can be used for safflower breeding programs.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
بخش عمده روغن خوراکی مصرفی کشور از منابع خارجی تامین میگردد. بنابراین توسعه کشت دانههای روغنی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از بین دانههای روغنی سازگار با شرایط آب و هوایی کشور، گلرنگ بهعنوان یک گیاه متحمل به تنشهای غیرزیستی از آینده نوید بخشی برخوردار است. این گیاه از تحمل به خشکی و شوری بالایی برخوردار است (اسندل و همکاران 1992، باسیل و کافکا 2002). گیاه گلرنگ میتوانند بدون کاهش فاحش در عملکرد دانه، تحت شرایط کمبود آب رشد و نمو کند ( پابایون 2019). نتایج حاصل از بررسی سازگاری 10 لاین گلرنگ در کرج، اصفهان و داراب فارس طی سه سال زراعی، نشان داد که بین لاینهای مورد بررسی تفاوت معنیداری از نظر عملکرد دانه و روغن در این محیط‌ها وجود دارد (امیدی تبریزی 2006). نشان داده شده است تنش خشکی متوسط و شدید در گلرنگ باعث کاهش معنیدار رشد بوتهها گردید (سالم و همکاران 2014). گزارش شده است با کاهش میزان آب در دسترس گیاهان گلرنگ به کمتر از 25 درصد آب قابل استفاده خاک، عملکرد دانه و اجزای آن بهطور معنیداری کاهش مییابد (نوروزی و کاظمینی 2013). در شرایط کمبود آب، ارقام با رشد بالاتر گلرنگ از ثبات عملکرد بیشتری برخوردارند (استانبول اوغلو و همکاران 2009). در آزمایشی مشاهده گردید که گلرنگ پاییزه رقم پدیده در دشت تبریز با تولید عملکرد دانه و روغن بهترتیب 4420 و 1369 کیلوگرم در هکتار، رقم برتر بوده است (پاسبان اسلام 2015). در تحقیقی نشان داده شده است که ژنوتیپهای گلرنگ کارایی متفاوتی در مصرف آب حاصل از آبیاری تکمیلی در شرایط تنش کمبود آب دارند (باهاتاری و همکاران 2020)
نتایج یک مطالعه در دشت تبریز، همبستگی مثبت و معنیدار بین تعداد دانه در طبق با عملکرد دانه در ژنوتیپهای پاییزه گلرنگ را نشان داد (پاسبان اسلام 2012). از بین اجزای عملکرد، تعداد طبق در بوته و وزن هزار دانه در تعیین عملکرد دانه گلرنگ نقش برجستهتری داشته‌اند (کوترباس و همکاران 2004). گلرنگهایی که در مرحله گلدهی و گرده افشانی در معرض تنش خشکی قرار گرفتند، 5/21 درصد تعداد دانه در طبق کمتری از گیاهان گلرنگ پرورش یافته در شرایط عادی داشتند (مقصودی و همکاران 2018). نتایج ارزیابی ژنوتیپهای بهاره گلرنگ در شرایط اقلیمی همدان نشان داد که تحت خشکی اعمال شده از مرحله 50 درصد گلدهی و شروع دانهبندی بهترتیب وزن هزار دانه و شاخص برداشت بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه داشتند. همچنین همبستگی مثبت و معنیداری بین وزن هزار دانه و عملکرد دانه در شرایط بروز تنش از زمان 50 درصد گلدهی دیده شد (یاری و کشتکار 2016). امیدی تبریزی و همکاران (2008) با بررسی صفات مهم زراعی ارقام گلرنگ بهاره، همبستگی مثبت و معنیداری بین عملکرد روغن با عملکرد دانه را مشاهده نموده و نتیجهگیری کردند که با افزایش عملکرد دانه در بوته، عملکرد روغن نیز افزایش مییابد. نتایج ارزیابی ژنوتیپهای ایرانی گلرنگ در شرایط قطع آبیاری در مرحله گلدهی نشان داد که خشکی باعث کاهش عملکرد دانه در همه آنها گردیده و تنوع معنیداری از نظر تحمل به کمبود آب بین ژنوتیپها دیده شد (زارعی و همکاران 2013). نتایج ارزیابی 64 ژنوتیپ گلرنگ تحت تنش کمبود آب در شرایط اقلیمی اصفهان نشان داد که کمبود آب باعث کاهش معنیدار عملکرد دانه در همه ژنوتیپها شد ولی میزان این کاهش بهطور معنیداری بین ژنوتیپها متفاوت بوده و تجزیه کلاستر آنها را در دو گروه حساس و متحمل بهخشکی قرار داد (بهرامی و همکاران 2014). تنوع ژنتیکی معنیداری از نظر عملکرد دانه بین لاینهای گلرنگ در شرایط تنش کمبود آب گزارش شده است که امکان گزینش لاینهای متحمل به کمبود آب را فراهم میسازد (بورتوهیرو و سیلوا 2017 ).
اهداف مطالعه بررسی اثرات تنش کمبود آب در مرحله روزت پاییزه و دوره پرشدن دانه روی عملکرد دانه و اجزای عملکرد دانه و روغن در ژنوتیپهای زمستانه برتر گلرنگ و شناسایی ژنوتیپهای متحمل به خشکی اول و آخر فصل جهت کشت در اراضی کمبازده و دچار کمبود آب دشت تبریز بودند.
مواد و روشها
آزمایش در ایستگاه خسروشاه (واقع در اراضی کمبازده دشت تبریز) مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی طی سال زراعی 99-1398 اجرا شد. این ایستگاه (46 درجه و 2 دقیقه شرقی، 37 درجه و 58 دقیقه شمالی) در سیستم اقلیم‌بندی کوپن سرد و نیمه خشک است (علیخانی 2013). همچنین منطقه زمستان‌هایی با روزهای یخ‌بندان داشته و میانگین دراز مدت بارندگی سالانه 270 میلیمتر میباشد. مشخصات آب و هوایی ایستگاه طی دوره آزمایش در جدول یک آمده است. خاک محل آزمایش لوم رسی بوده و دارای 5/1 درصد ماده آلی و با شوری 7/4 دسی زیمنس بر متر بود. آزمایش در قالب طرح آماری کرت‌های خرد شده بر پایه بلوک کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. کشت در21 شهریور ماه انجام گردید. فاکتورهای آزمایش شامل تنش خشکی بهعنوان عامل اصلی با سه سطح: بدون تنش و تنش در مراحل روزت پاییزه و پرشدن دانه و فاکتور فرعی ژنوتیپ در پنج سطح شامل: پدیده، گلمهر، پرنیان، مکزیک14 و مکزیک248 بودند. آستانه تحمل این ژنوتیپها در برابر شوری خاک 2/7 دسی زیمنس بر متر گزارش شده است ( امیدی 2016). هر کرت شامل شش ردیف به فاصله 30 سانتیمتر و طول پنج متر بود. فاصله بوتهها روی ردیف در 7 سانتیمتر تنظیم شدند. برای جلوگیری از نشت آب بین کرت‌های اصلی و بین تکرار‌ها دو متر فاصله ایجاد شد. در این آزمایش از تشتک تبخیر کلاس A استفاده گردید. برای سطوح بدون تنش، آبیاری در زمان 80 میلیمتر تبخیر و برای تیمار‌های تنش، آبیاری در زمان 180 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشتک انجام گرفت (پاسبان اسلام 2011 و شرقی و همکاران 2011). کود‌دهی مزرعه بر پایه نتایج آزمون خاک با استفاده از اوره بهمقدار 210 کیلوگرم (در سه قسط شامل: زمان کاشت، شروع رشد بهاره و گلدهی)، سولفات پتاسیم 70 کیلوگرم و سوپر فسفات تریپل 65 کیلوگرم (هر دو در زمان کاشت) به ازای هر هکتار محاسبه و اعمال گردید. در زمان غنچهدهی بوتهها برای مبارزه با آفت مگس گلرنگ، مزرعه با سم دیازینون با غلظت یک و نیم در هزار سمپاشی شد.
برای تعیین ارتفاع بوته، قطر طبق، تعداد طبق در بوته و تعداد دانه در طبق در زمان رسیدگی فیزیولوژیک بوتهها از هر کرت آزمایشی 10 بوته به صورت تصادفی انتخاب و ارتفاع بوتهآنها بر حسب سانتیمتر، قطر طبقها برحسب میلیمتر و تعداد طبقها در هر بوته و تعداد دانهها در هر طبق شمارش شده و میانگین آنها برای هر کرت تعیین گردید. به‌هنگام رسیدگی وزنی محصول ( 15 مرداد ماه) پس از حذف حاشیه‌ها، کرت‌ها برداشت و عملکرد دانه، وزن هزار دانه و درصد روغن دانهها تعیین شدند. با اندازهگیری وزن کل بوتههای هر کرت در زمان برداشت و وزن دانههای بهدست آمده از همان کرت، شاخص برداشت از نسبت وزن دانه به وزن کل بوتههای رسیده و خشک هر کرت بهدست آمد. درنهایت تجزیه دادهها و مقایسه میانگین‌ها با نرم افزار آماری MSTATC و تعیین همبستگی صفات بهروش پیرسون با استفاده از نرم افزار آماری SPSS نسخه 16صورت گرفت. درصد روغن دانهها بهروش استخراج پیوسته سوکسله تعیین شد (میر نظامی ضیابری و صمصامی شریعت 1994).
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادهها در جدول دو آمده است. تنش خشکی اثر معنیداری روی قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت و عملکرد روغن دانه نشان داد. بین ژنوتیپهای مورد مطالعه اختلاف معنیداری از نظر ارتفاع بوته، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد روغن دانه و عملکرد روغن دانه دیده شد. نتایج ارزیابی سازگاری ژنوتیپهای گلرنگ در کرج، اصفهان و داراب فارس، نشان داد که بین لاینهای مورد بررسی تفاوت معنیداری از نظر عملکرد دانه و روغن در این محیط‌ها وجود دارد (امیدی تبریزی 2006). اثر متقابل تنش خشکی با ژنوتیپ برای صفات ارتفاع بوته و تعداد دانه در طبق معنیدار بود (جدول 2).
|
جدول 1- ویژگیهای آب و هوایی ایستگاه خسروشاه در سال زراعی 99-1398 |
|
||||||
|
|
سال |
ماه‌های سال |
میانگین دمای حداقل (ºC) |
میانگین دمای حداکثر (ºC) |
میانگین کل دما (ºC) |
مجموع بارندگی (mm) |
|
|
|
1398 |
شهریور |
4/16 |
5/30 |
4/23 |
0 |
|
|
|
|
مهر |
7/11 |
8/25 |
8/18 |
3/17 |
|
|
|
|
آبان |
2/0- |
6/12 |
8/7 |
1/7 |
|
|
|
|
آذر |
4/1- |
0/7 |
8/2 |
0/16 |
|
|
|
|
دی |
5/3- |
1/5 |
8/0 |
8/31 |
|
|
|
|
بهمن |
6/7- |
4/2 |
6/2- |
6/13 |
|
|
|
|
اسفند |
7/1 |
0/12 |
8/6 |
4/34 |
|
|
|
1399 |
فروردین |
0/4 |
6/14 |
3/9 |
4/72 |
|
|
|
|
اردیبهشت |
3/8 |
3/22 |
3/15 |
1/28 |
|
|
|
|
خرداد |
1/14 |
7/30 |
4/22 |
9/3 |
|
|
|
|
تیر |
5/18 |
8/32 |
6/25 |
0/5 |
|
|
|
|
مرداد |
6/18 |
0/33 |
8/25 |
8/2 |
|
|
- دادهها از ایستگاه سینوپتیک مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجانشرقی (خسروشاه) بهدست آمده است. |
|
||||||
|
جدول 2- تجزیه واریانس صفات اندازهگیری شده روی ژنوتیپهای گلرنگ طی سال زراعی 99-1398 |
|||||||||||
|
میانگین مربعات |
|||||||||||
|
منابع تغییر |
درجه آزادی |
ارتفاع بوته |
قطر طبق |
تعداد طبق در بوته |
تعداد دانه در طبق |
وزن هزار دانه |
|||||
|
تکرار |
2 |
667/181 |
106/6 |
356/1 |
622/1 |
170/0 |
|||||
|
تنش خشکی |
2 |
000/315 |
*772/31 |
833/4 |
**756/290 |
**606/20 |
|||||
|
خطای اصلی |
4 |
667/151 |
839/2 |
022/1 |
789/2 |
273/0 |
|||||
|
ژنوتیپ |
4 |
**278/385 |
939/3 |
144/1 |
**700/60 |
**349/3 |
|||||
|
تنش خشکی × ژنوتیپ |
8 |
**944/96 |
043/2 |
711/0 |
**367/13 |
361/0 |
|||||
|
خطای فرعی |
24 |
556/25 |
442/1 |
606/0 |
178/1 |
363/0 |
|||||
|
ضریب تغییرات (% ) |
|
67/3 |
4.76 |
76/6 |
35/2 |
91/1 |
|||||
|
*و ** بهترتیب معنی دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد میباشد. |
|||||||||||
|
ادامه جدول 2 |
|||||||||||
|
میانگین مربعات |
|||||||||||
|
منابع تغییر |
درجه آزادی |
عملکرد دانه |
شاخص برداشت |
درصد روغن دانه |
عملکرد روغن دانه |
||||||
|
تکرار |
2 |
756/61165 |
0005/0 |
422/0 |
954/6942 |
||||||
|
تنش خشکی |
2 |
**956/1806322 |
**030/0 |
889/3 |
**158/1515990 |
||||||
|
خطای صلی |
4 |
922/17524 |
001/0 |
989/2 |
791/4117 |
||||||
|
ژنوتیپ |
4 |
**689/429334 |
*001/0 |
**300/11 |
**220/63137 |
||||||
|
تنش خشکی × ژنوتیپ |
8 |
122/10875 |
0004/0 |
083/1 |
772/1934 |
||||||
|
خطای فرعی |
24 |
811/11303 |
0003/0 |
272/1 |
678/1856 |
||||||
|
ضریب تغییرات (% ) |
|
69/3 |
64/10 |
03/4 |
30/5 |
||||||
|
*و ** بهترتیب معنی دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد میباشد. |
|||||||||||
نتایج مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه در سطوح مختلف تنش خشکی روی ژنوتیپها نشان داد که بروز تنش در دوره روزت و پرشدن دانه اثر معنیداری روی ارتفاع بوته و تعداد طبق در بوته نداشت (جدول 3). چرا که ساقهروی در بهار رخ داده و تا دوره پرشدن دانهها (دوره کمبود آب) در گلرنگ زراعی به بیشینه مقدار خود میرسد و طبقها نیز تا دوره پرشدن دانه در بهار روی بوتهها شکل گرفتهاند. همچنین اثر تنش خشکی روی درصد روغن دانه غیر معنیدار بود. بروز تنش کمبود آب در مرحله روزت پاییزه اثر معنیداری روی عملکرد دانه و روغن و همچنین اجزای عملکرد دانه و قطر طبق نداشت (جدول 3). شکلگیری صفات مذکور در بهار و اوایل تابستان بوده و بنابراین مرحله روزت در منطقه آزمایش و در ژنوتیپهای پاییزه گلرنگ بهعنوان دانه روغنی متحمل بهخشکی، بحرانی دیده نشد. نشان داده شده که گیاهان گلرنگ میتوانند بدون کاهش فاحش در عملکرد دانه، تحت شرایط کمبود آب رشد و نمو کنند( پابایون 2019). بروز تنش کمبود آب در مرحله پرشدن دانهها باعث کاهش معنیدار قطر طبق، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه گردید. توسعه طبقها و به تبع آن دانهها در گلرنگ، طی دوره پرشدن دانه واقع میگردد که کمبود آب باعث کاهش آن گردیده است. در نهایت شاخص برداشت، عملکرد دانه و روغن دانه ژنوتیپهای مورد مطالعه نیز بهطور معنیداری کاهش یافت (جدول 3). بنابراین چنین نتیجهگیری میگردد که کاهش عملکرد دانه و روغن دانه ناشی از تنش کمبود آب طی دوره پرشدن دانه در گلرنگ پاییزه، در اثر کوچکتر ماندن طبقها، کاهش تعداد دانهها در اثر سقط گل و کاهش وزن آنها در طبقها بوده باشد. پاسبان اسلام و امیدی (2019) عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپهای پاییزه گلرنگ را مورد بررسی قرار داده و گزارش کردند که خشکی واقع شده از مرحله گلدهی با افت معنیدار تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه، عملکرد دانه و روغن را کاهش داد. جوشن و همکاران (2019) با مطالعه بازتاب عملکرد و اجزای عملکرد دانه گلرنگ در شرایط کمبود آب نشان دادند که کمبود آب عملکرد دانه را با کاهش همه اجزای عملکرد کاهش داد ولی ابراهیمی و همکاران (2019) با بررسی ژنوتیپهای زمستانه گلرنگ به این نتیجه رسیدند که کاهش عملکرد دانه در اثر تنش خشکی، از طریق کاهش تعداد دانه در هر طبق بوده است. در آزمایش حاضر همبستگی بین قطر طبق با وزن هزار دانه، عملکرد دانه و روغن دانه مثبت و معنیدار شد. شاخص برداشت و اجزای عملکرد با یکدیگر و با عملکرد دانه و روغن دانه همبستگی مثبت و معنیداری نشان دادند (جدول 4). بهنظر میرسد نقش همه اجزای عملکرد دانه در تعیین عملکرد دانه و روغن دانه در گلرنگ، اساسی باشد. البته با توجه به اثر غیر معنیدار تنش خشکی در دورههای روزت پاییزه و پرشدن دانه روی تعداد طبق در بوته به علت عدم همزمانی دوره تنش با شکلگیری این بخش عملکرد دانه، اثر کاهشی تنش روی محصولدهی گلرنگ پاییزه از طریق این صفت نباشد. همبستگی عملکرد روغن دانه با عملکرد دانه و درصد روغن نیز مثبت و معنیدار بود (جدول 4). چنین استنباط میگردد که هر دو عامل مذکور در تولید روغن گلرنگ نقش تعیین کننده داشته باشند. امیدی تبریزی و همکاران (2008) با بررسی صفات مهم زراعی ارقام گلرنگ، همبستگی مثبت و معنیداری بین عملکرد روغن با عملکرد دانه را مشاهده نموده و نتیجهگیری کردند که با افزایش عملکرد دانه در بوته، عملکرد روغن نیز افزایش مییابد. نتایج یک مطالعه در دشت تبریز، همبستگی مثبت و معنیدار بین تعداد دانه در طبق با عملکرد دانه در ژنوتیپهای پاییزه گلرنگ را نشان داد (پاسبان اسلام 2012). از بین اجزای عملکرد، تعداد طبق در بوته و وزن هزار دانه در تعیین عملکرد دانه گلرنگ نقش برجستهتری داشته‌اند (کوترباس و همکاران 2004). همچنین همبستگی مثبت و معنیداری بین وزن هزار دانه و عملکرد دانه در شرایط بروز تنش از زمان 50 درصد گلدهی دیده شد (یاری و کشتکار 2016).
بین ژنوتیپهای مورد مطالعه در دشت تبریز پرنیان نسبت به سایر ژنوتیپها، بهطور معنیداری ارتفاع بوته کمتری کسب کرد. بیشترین مقادیر تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه همواره به پدیده، گلمهر و مکزیک248 تعلق داشت و پرنیان همواره کمترین مقادیر تعداد دانه در طبق را داشت. ژنوتیپهای پدیده، گلمهر و مکزیک248 در همه شرایط آبی بیشترین مقادیر عملکرد دانه و روغن را بهدست آوردند ولی صفات مذکور در پرنیان بهطور معنیداری مقادیر کمتری را به خود اختصاص داد. درصد روغن دانه نیز در این ژنوتیپ در مقادیر پایینتری دیده شد (جدول 3). نتایج مطالعه زارعی و همکاران (2013) نشان داد بین گلرنگهای ایرانی ارزیابی شده در شرایط قطع آبیاری از مرحله گلدهی، پرنیان بیشترین افت عملکرد دانه را داشت. در یک مطالعه با اعمال تنش خشکی روی بوتههای گلرنگ، عملکرد دانه و اجزای آن بهطور معنیداری کاهش یافت (نوروزی و کاظمینی 2013). نتایج مطالعه اثرات تنش خشکی روی روغن دانه و ترکیبات آن در گلرنگ نشان داد که کمبود آب باعث کاهش معنیدار درصد روغن دانه میگردد (اشرفی و رزمجو 2010). حسینی و همکاران (2018) با ارزیابی پانزده ژنوتیپ گلرنگ در شرایط عادی و تنش خشکی گزارش کردند ژنوتیپهایی که در هر دو شرایط آبی عملکرد دانه بیشتری داشتند، از پایداری عملکرد بالاتری برخوردار بوده و برای اقلیمهای مواجه با خشکی مناسب میباشند. با توجه به نتایج آزمایش حاضر بهنظر میرسد در اراضی کمبازده دشت تبریز و مناطقی با شرایط آب و هوایی مشابه و در هر سه شرایط آبی عادی، کمبود آب در دورههای روزت پاییزه و پرشدندانهها در اوایل تابستان، ارقام پدیده، گلمهر و ژنوتیپ مکزیک248 قابل کشت بوده و عملکرد اقتصادی داشته باشند همچنین ژنوتیپ مکزیک248 میتواند در برنامههای معرفی ارقام پاییزه گلرنگ برای اراضی کمبازده اقلیمهای سرد و نیمهخشک کشور آینده نویدبخشی داشته باشد.
|
جدول 3– میانگین صفات اندازهگیری شده روی ژنوتیپهای گلرنگ در شرایط عادی و تنش خشکی طی سال زراعی 99-1398. |
||||||
|
سطح تنش خشکی |
ژنوتیپ |
ارتفاع بوته )cm( |
قطر طبق (mm) |
تعداد طبق در بوته |
تعداد دانه در طبق
|
وزن هزار دانه (g) |
|
بدون تنش |
پدیده |
7/141 b-d |
7/27 a |
0/12 a-c |
0/52 ab |
1/33 ab |
|
|
گل مهر |
7/146 ab |
6/25 a-d |
0/12 a-c |
7/52 ab |
7/32 a-c |
|
|
پرنیان |
0/130 e |
7/25 a-d |
0/12 a-c |
7/42 d |
6/31 cd |
|
|
مکزیک14 |
0/135 de |
8/25 a-d |
0/11 b-d |
7/51 ab |
0/32 bc |
|
|
مکزیک248 |
0/130 e |
2/25 b-d |
7/12 a |
3/53 a |
4/33 a |
|
تنش در مرحله روزت |
پدیده |
3/92 b-d |
2/26 a-c |
3/11 a-d |
0/46 c |
5/32 a-c |
|
|
گل مهر |
7/141 a-c |
3/27 ab |
0/12 a-c |
0/45 c |
3/32 a-c |
|
|
پرنیان |
0/145 ef |
8/26 ab |
3/11 a-d |
0/43 d |
6/30 de |
|
|
مکزیک14 |
3/128 ab |
2/25 b-d |
7/11 a-c |
7/46 c |
2/32 bc |
|
|
مکزیک248 |
7/146 a |
3/25 b-d |
3/12 ab |
0/51 b |
7/32 a-c |
|
تنش در مرحله پرشدن دانه |
پدیده |
7/151 c-e |
5/23 de |
7/10 cd |
0/42 d |
7/30 de |
|
|
گل مهر |
0/135 de |
8/23 c-e |
0/10 d |
0/42 d |
2/30 e |
|
|
پرنیان |
0/120 f |
3/24 cd |
3/11 a-d |
0/40 e |
7/29 e |
|
|
مکزیک14 |
0/140 b-d |
2/24 c-e |
0/11 b-d |
7/41 de |
4/30 e |
|
|
مکزیک248 |
7/136 c-e |
0/22 e |
3/11 a-d |
7/42 d |
5/30 e |
|
حروف مشابه در هر ستون نشان‌گر عدم تفاوت معنیدار در سطح احتمال 5 درصد میباشد. |
||||||
|
ادامه جدول 3 |
|||||
|
سطح تنش خشکی |
ژنوتیپ |
عملکرد دانه )Kg. ha-1( |
شاخص برداشت |
درصد روغن دانه |
عملکرد روغن دانه (Kg. ha-1)
|
|
بدون تنش |
پدیده |
3637 a-c |
20/0 ab |
7/29 a |
1079 a |
|
|
گل مهر |
3598 a-c |
21/0 a |
7/28 a-c |
1032 ab |
|
|
پرنیان |
3140 d |
19/0 a-c |
7/26 cd |
838 c |
|
|
مکزیک14 |
3467 c |
19/0 a-c |
6/28 a-c |
933 b |
|
|
مکزیک248 |
3769 a |
21/0 a |
5/28 a-c |
1081 a |
|
تنش در مرحله روزت |
پدیده |
3617 a-c |
17/0 bc |
7/28 a-c |
1037 ab |
|
|
گل مهر |
3563 b-c |
16/0 cd |
3/29 ab |
1046 ab |
|
|
پرنیان |
3100 d |
14/0 de |
0/27 c |
837 c |
|
|
مکزیک14 |
3518 c |
13/0 d-f |
0/28 a-c |
984 b |
|
|
مکزیک248 |
3753 ab |
18/0 a-c |
6/27 a-c |
1038 ab |
|
تنش در مرحله پرشدن دانه |
پدیده |
1754 ef |
12/0 eg |
3/29 ab |
515 d |
|
|
گل مهر |
1603 fg |
10/0 fg |
7/27 a-c |
444 de |
|
|
پرنیان |
1379 h |
10/0 g |
0/25 d |
346 f |
|
|
مکزیک14 |
1512 gh |
11/0 e-g |
0/28 a-c |
424 e |
|
|
مکزیک248 |
1829 e |
12/0 e-g |
3/27 bc |
500 de |
|
حروف مشابه در هر ستون نشان‌گر عدم تفاوت معنیدار در سطح احتمال 5 درصد میباشد. |
|||||
|
جدول 4- ضرایب همبستگی ساده بین صفات مورد مطالعه روی ژنوتیپهای گلرنگ طی سال زراعی 99-1398. |
|||||||||
|
صفات |
ارتفاع بوته |
قطر طبق |
تعداد طبق در بوته |
تعداد دانه در طبق |
وزن هزار دانه |
عملکرد دانه |
شاخص برداشت |
درصد روغن دانه |
عملکرد روغن دانه |
|
ارتفاع بوته |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
قطر طبق |
2/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
تعداد طبق در بوته |
24/0 |
46/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
تعداد دانه در طبق |
45/0 |
46/0 |
*61/0 |
|
|
|
|
|
|
|
وزن هزار دانه |
51/0 |
*60/0 |
**75/0 |
**88/0 |
|
|
|
|
|
|
عملکرد دانه |
46/0 |
**75/0 |
**72/0 |
**80/0 |
**91/0 |
|
|
|
|
|
شاخص برداشت |
29/0 |
*63/0 |
**71/0 |
**85/0 |
**88/0 |
**87/0 |
|
|
|
|
درصد روغن دانه |
51/0 |
36/0 |
12/0 |
*55/0 |
*62/0 |
45/0 |
45/0 |
|
|
|
عملکرد روغن دانه |
50/0 |
**75/0 |
**70/0 |
**82/0 |
**93/0 |
**99/0 |
**88/0 |
*54/0 |
|
|
* و ** به ترتیب معنی دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد. |
|||||||||
نتیجهگیری
وقوع تنش کمبود آب در مرحله روزت پاییزه اثر معنیداری روی عملکرد دانه و روغن و اجزای عملکرد دانه نشان نداد. بنابراین مرحله روزت پاییزه در گلرنگ از نظر تنش خشکی، بحرانی نبود. کمبود آب در مرحله پرشدن دانهها باعث کاهش معنیدار قطر طبق، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه گردید. توسعه طبقها و به تبع آن دانهها در گلرنگ، طی دوره پرشدن دانه واقع میگردد که کمبود آب باعث کاهش آن گردیده است. در نهایت شاخص برداشت، عملکرد دانه و روغن دانه ژنوتیپهای مورد مطالعه نیز بهطور معنیداری کاهش یافت، بنابراین چنین نتیجهگیری میگردد که کاهش عملکرد دانه و روغن دانه ناشی از تنش کمبود آب طی دوره پرشدن دانه در گلرنگ پاییزه، در اثر کوچکتر ماندن طبقها، کاهش تعداد دانهها و وزن آنها در طبقها بوده باشد. همبستگی بین قطر طبق با شاخص برداشت، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و روغن دانه مثبت و معنیدار شد. همچنین شاخص برداشت و اجزای عملکرد با یکدیگر و عملکرد دانه و روغن دانه همبستگی مثبت و معنیداری نشان دادند. بهنظر میرسد نقش همه اجزای عملکرد دانه در تعیین عملکرد دانه و روغن دانه در گلرنگ، اساسی باشد. همبستگی عملکرد روغن دانه با عملکرد دانه و درصد روغن نیز مثبت و معنیدار بود. چنین استنباط میگردد که هر دو عامل مذکور در تولید روغن گلرنگ نقش تعیین کننده داشته باشند. بین ژنوتیپهای مورد مطالعه در دشت تبریز بیشترین مقادیر تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه همواره به پدیده، گلمهر و مکزیک248 تعلق داشت. ژنوتیپهای پدیده، گلمهر و مکزیک248 در همه شرایط آبی بیشترین مقادیر عملکرد دانه و روغن را نیز بهدست آوردند ولی صفات مذکور در پرنیان بهطور معنیداری مقادیر کمتری را به خود اختصاص دادند. بهنظر میرسد در اراضی کمبازده دشت تبریز در هر سه شرایط آبی عادی، کمبود آب در دورههای روزت پاییزه و پرشدندانهها در اوایل تابستان، ارقام پدیده، گلمهر و ژنوتیپ مکزیک248 قابل کشت بوده و عملکرد اقتصادی داشته باشند. همچنین ژنوتیپ مکزیک248 میتواند در برنامههای اصلاحی و معرفی ارقام پاییزه گلرنگ برای اراضی کمبازده اقلیمهای سرد و نیمهخشک کشور آینده نویدبخشی داشته باشند.
سپاسگزاری
بدینوسیله از مدیریت و کادر کوشای مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی خسروشاه برای پشتیبانی امور اجرایی پروژه حاضر سپاسگزاری میگردد.
)