Investigation of Factors Affecting Farmers' Attitude toward Sustainable Management of Agricultural Water Resources (Case Study: Wheat Farmers in Maragheh County)

Document Type : Research Paper

Authors

Abstract

Abstract
Background & Objective: The primary purpose of this study was to investigate the factors affecting farmers' attitudes towards sustainable management of agricultural water resources.
 
Materials & Methods: The statistical population of this study was 240 wheat farmers in Maragheh city. In order to select individuals for the study, proportional stratified random sampling method was used. Based on Krejcie and Morgan's table, 149 farmers were selected for the study. The questionnaire was the primary research instrument, which was verified by reviewing the sources and interviewing the experts and its content validity. To assess its reliability, 30 questionnaires were completed and Cronbach's alpha value was 0.85, indicating acceptable reliability of the questionnaire.
 
Results: Findings showed that there was a direct and significant relationship between farmers' attitudes with income, level of cultivation, economic, extension-educational and policy-institutional factors. The results of multiple regression showed that the variables of economic, educational and extension factors can explain 45% of the changes in the dependent variable, ie farmers' attitudes towards sustainable management of agricultural water resources. Also, the results of t-test showed that there is a significant difference between farmers' attitudes towards sustainable water resources management in terms of four variables: type of water source used, use of water storage ponds, use of groundwater and mechanized water resources.
 
Conclusion: In general, the results showed that the determinants of farmers' attitudes toward sustainable management of agricultural water resources were economic factors and programs and extension activities. Therefore, the adoption of direct financial incentives and the implementation of support programs and training of farmers through holding various courses will increase the level of ability, skill, knowledge and knowledge of technical farmers about sustainable management of water resources and related measures. In this way, farmers will have a more favorable attitude towards the sustainable management of water resources and, as a result, will have a greater sense of responsibility in this regard.
 
 

Keywords


مقدمه


آب یکی از ضروری­ترین منابع طبیعی برای انسان و موجودات و در عین­حال، بحرانی­ترین منبع طبیعی در جهان است که کمبود شدید آن یک نگرانی و چالش جدی جهانی در­حال حاضر و آینده محسوب می­شود. آب منبع حیاتی برای هر پدیده زیستی و انسانی است. اگر نقش نیروی انسانی در جامعه، محور توسعه شناخته شده است، نقش آب نیز در منابع طبیعی به مثابه مرکز توسعه، بیشترین تاثیر را در روند گسترش جامعه انسانی و پیدایش فرهنگ و تمدن جهانی داشته است. پیش­بینی مجامع جهانی حاکی از آن است که تا سال 2۰۵۰ جمعیت جهان به 2/9 میلیارد نفر افزایش­یافته و در نتیجه، تقاضا برای مواد غذایی­70 درصد و انرژی­40 درصد افزایش خواهد یافت. همچنین، براساس پیش­بینی­های به عمل آمده، تا سال 2۰3۰ جهان با 4۰درصد کمبود آب مواجه خواهد شد که با این روند، در آینده نزدیک بسیاری از مناطق دچار کم­آبی یا خشکسالی شدید خواهند شد (بیندرا و همکاران  2014).  این مساله در کشوری نظیر ایران که در کمربند خشکی دنیا قرار­گرفته و بسیاری از مناطق آن به صورت خشک­و­نیمه­خشک می­باشند، دارای اهمیت دوچندان است (محمدی­کانی­گلزار و همکاران  2014). کشور ایران با جمعیت حدود 80 میلیون­نفر که حدود یک­درصد جمعیت دنیا را تشکیل می­دهد تنها 3/0 درصد از منابع آب شیرین دنیا را در اختیار دارد. 40 سال پیش ایران دارای سرانه آب تجدیدپذیر معادل یک دوم سرانه جهانی بود. این رقم 20 سال قبل به یک سوم کاهش یافت و در 10سال آینده به یک چهارم خواهد رسید. براساس شاخص سازمان ملل و همچنین موسسه بین­المللی مدیریت آب، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. نتایج تحقیقات انجام شده از سوی سازمان خوارو­بارکشاورزی در93 کشور در حال توسعه نشان می­دهد که ذخیره منابع آبی در این کشورها در حال کاهش است، درحالی که جایگزینی این منابع امکان­پذیر نیست و 10 کشور در شرایط بحرانی قرار دارند که ایران نیز یکی از این کشورها محسوب می­شود .

بحران­های ناشی از کمبود منابع آب به عنوان تهدیدی جدی در توسعه پایدار، محیط­زیست، سلامت و رفاه انسان­ها مطرح است. در حال حاضر افزایش مصرف آب به لحاظ رشد جمعیت از یک ­سو و ظهور تقاضاهای جدید برای آب از سوی دیگر کاهش روزافزون سرانه آب کشور را موجب گردیده و تامین پایدار نهاده آب به عنوان یکی از اصلی­ترین نهاده­های تولیدی، با چالش­هایی مواجه است. کشاورزی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، یک فعالیت اساسی می­باشد که وابستگی زیادی به آب دارد. بررسی وضعیت مصرف آب به تفکیک بخش­های اصلی نشان می­دهد که در بیشتر مناطق جهان ­(به غیراز قاره اروپا و آمریکا) بخش کشاورزی بیشترین سهم آب مصرفی را به خود اختصاص می­دهد. سهم آب مصرف­شده در بخش کشاورزی در منطقه خاورمیانه و قاره آفریقا به ترتیب 84 و 82 درصد است، در ایران 92 درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی استفاده می­شود (رضانژاد 2016). در برخی از دشت­ها، افت مستمر منابع آب زیرزمینی و عدم تامین آب، سبب­شده تا بسیاری از اراضی مرغوب بلااستفاده مانده و بسیاری از باغات چندین ساله رو به نابودی روند (سند تفضیلی برنامه ششم توسعه 2017). در حال حاضر به دلیل کمبود آب، نزدیک به 5/31 میلیون­هکتار از زمین­های زراعی در ایران کشت نمی­شود (یان 2018).  برداشت­های بی­رویه از منابع آبی به جایی رسیده است که از 609 دشتی که در کشور وجود دارد حدود 355 دشت، ممنوعه­ی بحرانی[1]اعلام شده است این در حالی است که در سال 1347، دشت­های ممنوعه کشور فقط 15 دشت بوده است (مرکز پژوهش­های توسعه و آینده­نگری سازمان برنامه و بودجه 2017). لذا می­توان نتیجه گرفت چنانچه برنامه منسجم و منظمی برای مدیریت پایدار منابع آب بخصوص در بخش کشاورزی که مهم­ترین مصرف­کننده آب بوده است وجود نداشته باشد، بحران آب عواقب جبران­ناپذیری برای کشور رقم خواهد زد. مدیریت پایدار منابع آب عبارت است از مجموعه­ای از فعالیت­های برنامه­ریزی، توسعه، توزیع و مدیریت استفاده بهینه از منابع آب به گونه­ای که منابع آبی به شیوه­ای کارآمد و عادلانه بین بهره­برداران توزیع و منافع نسل فعلی و آتی از بهره­برداری آب (در حیطه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی مرتبط تامین گردد(سازمان توسعه و همکاری اقتصادی[2]،2010). در واقع، مدیریت پایدار منابع آب روشی است که کشاورزان و کاربران منابع آب را قادر می­سازد تا نیازهای خود را بدون آسیب رساندن به نیازهای آیندگان محقق سازند. به این ترتیب، می­توان بیان داشت، مدیریت پایدار منابع آب یک رویکرد نظام­مند است که هدف آن افزایش عملکرد اقتصادی و استفاده مؤثر از آب کشاورزی می­باشد. بنابراین مدیریت آب کشاورزی در مناطقی که با مشکل کم آبی روبرو هستند، ضروری­تر به نظر می­رسد و هدف از این مدیریت آن است که بتوان حداکثر بازده را از منابع آبی حداقل به دست آورد. شهرستان مراغه با وسعت 7/2185 کیلومترمربع، یکی از شهرهای مهم در امر تولیدات کشاورزی در استان­ آذربایجان­شرقی است. این شهرستان با دارابودن منابع آب و خاک مستعد نقش بسزایی در تولید مواد و محصولات کشاورزی دارد.  فعالیت عمده مردم آن کشاورزی و دامپروری می­باشد و در تولید برخی از محصولات دارای رتبه ممتاز درسطح کشور بوده و قطب محصولات باغی در استان آذربایجان­شرقی می­باشد. عمده محصولات زراعی منطقه را گندم، جو، نخود و محصولات باغی آن را سیب، انگور، گردو، بادام، هلو، زردآلو تشکیل می­دهند. منابع آب زیرزمینی شهرستان مراغه شامل4000 حلقه چاه مجاز و 127 رشته قنات بوده و دارای 4رودخانه­ی دائمی و 146 دهنه چشمه می­باشد (گزارش عملکرد کارشناسان پهنه در نظام نوین ترویج کشاورزی شهرستان مراغه 2019). در سال­های اخیر مدیریت نامطلوب و افزایش تعداد چاه­های غیرمجاز و فاقدپروانه در شهرستان مراغه سطح آب­های زیرزمینی را به شدت کاهش داده است. این کاهش موجب خشک­شدن و کاهش شدید آبدهی بسیاری از چاه­ها و خشک­شدن تعداد زیادی از چشمه­ها و قنوات و ایجاد محدودیت آبی شدید در چند ساله اخیرشده و پایداری منابع آب تا حدود زیادی مورد تهدید قرار­گرفته است و تاثیر بسزایی هم بر کاهش عملکرد محصول گندم در منطقه موردمطالعه داشته است. بدین­ترتیب هر ساله از تعداد گندمکاران آبی کاسته شده است که با ادامه این روند در سال­های آینده تعداد گندمکاران آبی در شهرستان مراغه به صفر خواهد رسید. بنابراین با توجه به اهمیت بخش کشاورزی به عنوان یکی از مهم­ترین بخش­های اقتصادی کشور از یک­سو و با در نظرگرفتن محدودیت منابع آب و مشکل کمبود آن در سطح منطقه به ویژه در بخش کشاورزی از سوی دیگر، به نظر می­رسد که یکی از شیوه­های اصلی برای مواجهه با چنین شرایطی تأکید بر مدیریت پایدار منابع آب و سوق­دادن کشاورزان به سوی انجام فعالیت­ها و اقدامات مرتبط با آن می­باشد. در این خصوص ضروری است تا از طریق بررسی عوامل تأثیرگذار بر مدیریت پایدار منابع آب به ویژه عوامل روانشناختی از جمله نگرش، اطلاعات علمی موردنیاز برای تصمیم­گیری و برنامه­ریزی فراهم شود. نگرش به عنوان نظام پایدار ارزشیابی­های مثبت و منفی ترکیبی از سه عنصر شناختی، عاطفی و رفتاری بوده و عامل اصلی تغییر رفتار می­باشد. بسیاری از محققان نگرش را عامل اصلی در تغییر رفتار می­دانند که در صورت تغییر نگرش افراد، رفتار آنها نیز تغییر خواهد کرد. براین­اساس هر چقدر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب مطلوب­تر باشد، میزان بکارگیری اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب از سوی آنان نیز بالاتر بود. با توجه به اهمیت موضوع، هدف اصلی این تحقیق واکاوی عوامل موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی بود.

در زمینه موضوع مورد مطالعه، پژوهش­هایی انجام گرفته است که به برخی از آن­ها اشاره می­گردد. عمانی (2010)، در تحقیقی به بررسی عوامل موثر بر مدیریت پایدار منابع آب زراعی پرداخت و گزارش کرد که فعالیت­های آموزشی ترویجی، ویژگی­های اقتصادی، دانش و اطلاعات کشاورزان، فعالیت­های اجتماعی و حمایت­های دولتی مهم­ترین مولفه­های تاثیرگذار بر مدیریت پایدار آب زراعی می­باشند.

کو مون هو (2002)، در مطالعه­ای تحت عنوان وضعیت آب کشاورزی در کره؛ استفاده از آب و کیفیت آب، یکپارچه­نمودن قوانین مرتبط با بهبود مصرف آب را در امر مدیریت آب مؤثر دانسته و اعتقاد دارند در زمینه مدیریت آب، باید قوانین منسجمی تهیه و تدوین شوند.

اویس و هاکام (2003)، در تحقیقی با عنوان بهره­وری آب در زمین­های دیم کشاورزی آسیای غربی و شمال آفریقا، به نقش مدیریت منابع آب زراعی در افزایش بهره­وری تاکید نمودند و بیان کردند که در دستیابی به مدیریت منابع آب باید سازه­های اقتصادی ، اجتماعی و سازمانی­ را مورد توجه قرار داد.

لونر و همکاران (2008)، در پژوهشی مدیریت پایدار منابع آب و کمینه­سازی خطرات زیست­محیطی را مورد بررسی قرار دادند نتایج این تحقیق نشان داد که توسعه مدلی به منظور مدیریت پایدار منابع آب مستلزم توجه به شرایط اقتصادی، فیزیکی و زیرساختی و اجتماعی استفاده از آب در مناطق مختلف می­باشد. هو و همکاران (2010)، در پژوهش خود با هدف بررسی روش­هایی برای صرفه­جویی آب کشاورزی و مدیریت پایدار آب­های زیرزمینی در محدوده آبیاری شیجیژوانگ در دشت شمالی چین به این نتایج رسیدند که 2/29 درصد از کاهش در میزان آبیاری می­تواند افت آب زیرزمینی را در دشت متوقف کند. افزون بر این، ۱۰درصد از کاهش در پمپاژ آبیاری منجر به تأثیر قابل توجه در بازیابی آب­های زیرزمینی خواهد شد. همچنین، نتایج تحقیق حاکی از آن بود که عملکرد آبیاری کشاورزان فعلی ناکارآمد بوده و اتلاف زیادی در منابع محدود آب وجود دارد.

اصولی و همکاران (2011)، در پژوهشی با عنوان عوامل موثر بر مدیریت منابع آب پایدار در کشاورزی تحت شرایط خشکسالی در لرستان نشان دادند که تمام عوامل اقتصادی، فنی، کشاورزی، اجتماعی فرهنگی و آموزشی تاثیرات قابل توجهی بر روی مدیریت پایدار منابع آب در استان لرستان تحت شرایط خشکسالی با شرایط 99 % اطمینان دارد. و در میان این عوامل، عوامل فنی و عوامل اجتماعی و فرهنگی پایین­ترین تاثیر را دارند.

پناهی­ (2012)، در تحلیل عوامل مؤثر بر مدیریت بهینه منابع آب کشاورزی در روستاهای ایران به این نتیجه رسید که سه عامل برنامه­های دولتی، فعالیت­های ترویجی و ویژگی­های فردی پاسخگویان، 37 درصد از کل واریانس عوامل مؤثر بر مدیریت منابع آب را تبیین کردند که در بین این سه عامل، بیشترین تأثیر مربوط به فعالیت­های انجام شده از سوی دولت بود.

فروزانی و کرمی (2012)، در تحقیقی تحت عنوان دانش مدیریت آب در بین تولیدکنندگان گندم شهرستان مرودشت استان فارس به این نتیجه رسیدند که در کل کشاورزان مورد بررسی سطح دانش و مدیریت ضعیفی در رابطه با آب کشاورزی در منطقه مورد بررسی دارند. با وجود آن که رابطه مثبت معنی­داری بین میزان دانش کشاورزان از مدیریت آب و مدیریت بهینه آنان در سطح مزرعه وجود دارد، اما بین میزان کل آب در دسترس آنان و میزان دانش کشاورزان از مدیریت آب و همچنین مدیریت بهینه آنان رابطه معنادار منفی وجود دارد.

میرداماد و جنگ­چی (2013)، در تحقیقی پیرامون بررسی عوامل موثر بر مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی به این نتایج دست یافتند که پنج عامل اقتصادی، فعالیت­های آموزشی و ترویجی، فعالیت­های اجتماعی، دانش و اطلاعات و حمایت­های دولتی در حدود 7۵ درصد از تغییرات متغیرهای مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی را تبیین می­نمایند.

سامیان (2013)، در مطالعه­ای عوامل مؤثر بر مدیریت بهینه آب کشاورزی را بررسی کرد. نتایج این تحقیق نشان داد که چهار عامل نهادی و قانونی، فنی و دانشی، اقتصادی و اجتماعی مشارکتی در حدود 34درصد از کل واریانس عوامل مؤثر بر مدیریت بهینه آب کشاورزی را تبیین نمودند.

نوری و همکاران (2013)، در مطالعه­ای به تحلیل عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر نگرش کشاورزان دربارة مدیریت آب زراعی در شهرستان شیروان چرداول پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که بین متغیرهای چگونگی عملکرد کشاورزان(در زمینه گندم آبی)، میزان تماس­های ترویجی، میزان استفاده از کانال­های ارتباطی، میزان مشارکت اجتماعی و دانش فنی بهره­برداران با متغیر نگرش کشاورزان درباره مدیریت آب زراعی، رابطه مثبت و معنی­داری وجود داشت.

حسینی و بنی­حبیب (2014)، در تحقیقی به بررسی عوامل تأثیرگذار بر تغییر نگرش کشاورزان گندمکار شهرستان بجنورد بر مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی پرداختند. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که سطح دانش و آموزش کشاورزان از اثر مثبت و معنی­داری بر نگرش آنان نسبت به مدیریت مشارکتی منابع آب برخوردار بود. همچنین، نتایج رگرسیون نشان داد که سه عامل سطح زیرکشت آبی، تجربه کشاورز و تعداد اعضای خانوار در مجموع 43درصد از واریانس نگرش کشاورزان گندمکار نسبت به مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی را تبیین کردند.

خاکسارمقدم و همکاران (2015)، در پژوهشی به بررسی نگرش زنان روستایی نسبت به آب در شهرستان شیروان استان خراسان شمالی) پرداختند. نتایج نشان داد که نگرش زنان روستایی نسبت به آب در حد متوسط قابل ارزیابی می­باشد. همچنین بین سن،  سطح تحصیلات و هزینه آب مصرفی و نگرش نسبت به آب رابطه معنی­دار وجود ندارد، اما افراد با درآمد بالاتر، نگرش نامساعدتری نسبت به آب دارند.

چارتژولاکیس و برتاکی (2015)، در بررسی مدیریت پایدار منابع آب در شرایط تغییر اقلیم نشان دادند که اقدامات کشاورزی

شامل مدیریت خاک، کاهش میزان استفاده از کود و کنترل آفات و بیماری­ها با مدیریت پایدار منابع آب در کشاورزی و حفاظت از محیط­زیست ارتباط دارند. همچنین، نتایج این تحقیق حاکی از آن بود که پذیرش مدیریت پایدار آب تنها یک مسأله تکنولوژیکی نبوده، بلکه شامل ملاحظات دیگری به ویژه رفتار اجتماعی جوامع روستایی و توانمندسازی و مشارکت کشاورزان در مدیریت آب، محدودیت­های اقتصادی و چارچوب نهادی و قانونی رایج در یک منطقه نیز می­شود.

احمدی و همکاران (2016)، در مطالعه­ای به بررسی عوامل مؤثر بر مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی در نواحی­ روستایی شهرستان زنجان پرداختند. یافته­های این تحقیق نشان داد که چهار عامل اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، حمایت­های دولتی و دانش و اطلاعات کشاورزان بر مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی تأثیر داشتند که در این بین، نقش حمایت­های دولتی نسبت به سایر عوامل بیشتر بود.

افشاری و همکاران (2017)، در مطالعه­ای به بررسی عوامل تعیین­کننده نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب  در شهرستان کمیجان پرداختند. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که متغیرهای ادراک کشاورزان نسبت به مشکلات مدیریت پایدار منابع آب، میزان شرکت در برنامه­ها و فعالیت­های ترویجی و حجم استخر ذخیره آب، اصلی­ترین عوامل تعیین­کننده نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب بودند. همچنین، نتایج تحقیق نشان داد که بین نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب برحسب نوع مالکیت منبع آب آنها، تفاوت معنی­دار وجود داشت.

 

مواد و روش­ها

 پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ نحوه گردآوری داده­ها میدانی می­باشد که با هدف واکاوی عوامل موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی (مطالعه موردی گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه) در سال 1398 انجام شد. جامعه آماری تحقیق را کلیه­ی گندمکاران آبی شهرستان مراغه تشکیل دادند که براساس گزارش سازمان جهاد کشاورزی شهرستان مراغه تعداد آنها در زمان انجام پژوهش 240 نفر بود.  به منظور انتخاب افراد برای مطالعه از روش نمونه­گیری طبقه­ای با انتساب متناسب بهره گرفته شد که براساس جدول کرجسی و مورگان، نمونه­ای 149 نفری از کشاورزان برای تحقیق انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده­ها در این تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود. که با توجه به هدف پژوهش و همچنین پیشینه تحقیق و ادبیات موضوع پرسشنامه اولیه طراحی گردید. سپس با استفاده از نظرات اساتید، کارشناسان جهاد کشاورزی و سازمان آب منطقه­ای و هم­چنین بررسی­های میدانی در منطقه موردمطالعه پرسشنامه نهایی تهیه شد و روایی محتوایی آن مورد تأیید قرار گرفت. به­منظور بررسی پایایی ابزار تحقیق تعداد 30 پرسشنامه خارج از جامعه مورد مطالعه مورد بررسی واقع شدند. بعد از تکمیل پرسشنامه، مقدار آلفای­کرونباخ برای هریک از بخش­های آن از 71/0 تا 85/0 بدست آمد که نشان­دهنده پایایی قابل قبول پرسشنامه بود. پرسشنامه مشتمل بر پنج بخش  مختلف به شرح زیر بود:

ویژگی­های فردی پاسخگویان (شامل سن، میزان تحصیلات، بعد خانوار، سطح زیرکشت، درآمد، سابقه­ی فعالیت کشاورزی، عضویت در تشکل­های روستایی)،­ عوامل­ اقتصادی (9 پرسش)، آموزشی-ترویجی (11 پرسش)، سیاستگذاری­ ­و نهادی (13 پرسش) و متغیر وابسته تحقیق، نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی شامل ( 10پرسش) برحسب طیف لیکرت )پنج سطحی از خیلی­کم=1 تا خیلی زیاد=5) مورد سنجش قرار گرفتند. به­منظور تجزیه­و­تحلیل داده­ها از آزمون­های همبستگی، t مستقل و رگرسیون چندگانه به کمک نرم­افزار  استفاده شد.

 

یافته­ها

 با توجه به نتایج بدست آمده میانگین سن پاسخگویان 49 سال، با انحراف ­معیار 86/12 بود که حاکی از پراکنش نسبتا بالای سن کشاورزان بود. به لحاظ سطح تحصیلات، قریب به 19­درصد پاسخگویان بی­سواد و 8/22 درصد کم­سواد (خواندن و نوشتن)، 2/24 راهنمایی و متوسطه، 5/25 درصد دیپلم و 5/8 درصد لیسانس و بالاتر بودند. میانگین سابقه فعالیت کشاورزان نزدیک به 28 سال بود و اکثریت آنها مرد(98 درصد) بودند. تمامی پاسخگویان متاهل و میانگین بعد خانوار آنان 5 نفر با انحراف معیار 08/2 بود. بر­اساس­ یافته­های پژوهش، بیشترین مشارکت اجتماعی کشاورزان موردمطالعه در تعاونی روستایی با 8/24 درصد، 4/3 درصد در شورای اسلامی روستا و4/7 درصد عضو بسیج محلات و حدود 4/64 درصد از کشاورزان عضویتی در هیج­ تشکل روستایی نداشتند. میانگین سطح زیرکشت کشاورزان موردمطالعه 34/8 هکتار  و اکثر پاسخگویان کمتر از 10 میلیون تومان در سال درآمد داشتند.

 

رتبه­بندی نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی

    براساس نتایج جدول 1 درباره رتبه­بندی نگرش کشاورزان نسبت به پایداری منابع آب کشاورزی مشخص می­شود که گویه­های، به نظر من، بحران آب در منطقه ما در بخش کشاورزی یک مشکل حاد به شمارمی­رود، به نظرمن، منابع آب کشاورزی محدود بوده و باید در مصرف آن صرفه­جویی کرد و نظارت دولت بر حفر چاه باعث افزایش سطح آب­های زیرزمینی و در نتیجه افزایش منابع آبی می­شود، به ترتیب با ضریب تغییرات 69/17، 49/19 و 58/22 بیشترین رتبه را داشتند.


 

جدول1- رتبه­بندی گویه­های نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی برحسب ضریب تغییرات

رتبه

درصد ضریب تغییرات

انحراف معیار

میانگین

گویه

1

69/17

75/0

24/4

به نظر من، بحران آب در منطقه ما در بخش کشاورزی یک مشکل حاد به شمارمی­رود

2

49/19

77/0

95/3

به نظر من، منابع آب کشاورزی محدود بوده و باید در مصرف آن صرفه­ جویی کرد.

3

58/22

84/0

72/3

نظارت دولت بر حفر چاه باعث افزایش سطح آب­های زیرزمینی ودر نتیجه افزایش منابع آبی می­شود

 

ادامه جدول1-

رتبه

درصد ضریب تغییرات

انحراف معیار

میانگین

گویه

4

08/23

87/0

77/3

به نظر من، بدون مشارکت جمعی کشاورزان مدیریت مناسب منابع آبی مقدور نیست.

5

79/26

01/1

77/3

به نظرمن، در صورت بکارگیری الگوی کشت مناسب توسط کشاورزان، از منابع آب می­توان استفاده مناسبی برد.

6

72/29

07/1

6/3

مردم در جلوگیری از آلودگی منابع آبی مشارکت دارند

7

44/33

07/1

2/3

منابع آب کشاورزی باید به گونه­ای استفاده شود که مقدار آن­ها در دراز مدت حفظ شود، حتی اگر این امر به معنای تولید کمتر و سود کمتر باشد.

8

96/37

04/1

74/2

به نظر من، استفاده از سیستم های آبیاری جدید، بدون داشتن منفعتی خاص برای کشاورزان، باعث تحمیل هزینه اضافی به آنان می شود.

9

07/43

15/1

67/2

استفاده از سیستم­های آبیاری سنتی راحت­تر و بهتر از سیستم­های آبیاری نوین است.

10

24/43

12/1

59/2

من حاضرم بدون کمک دولت، تمامی هزینه­های لازم برای راه اندازی سیستم­ ­های آبیاری نوین در مزرعه خود را بپردازم.

 

 


رتبه­بندی عوامل اقتصادی موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان

 نتایج حاصل از رتبه­بندی عوامل اقتصادی براساس ضریب تغییرات در جدول2 نشان می­دهد، سه متغیر توانایی مالی کشاورز در تامین سرمایه استفاده از سیستم­های نوین آبیاری، کاهش هزینه­های استفاده از روش­های آبیاری مدرن و افزایش قیمت انرژی به عنوان مکمل نهاده آب درآب­های زیرزمینی به ترتیب با ضریب تغییرات 21/29، 51/29 و 56/31 بیشترین اهمیت را ازدید پاسخگویان دارا بودند.

 

 

 

 

جدول2- رتبه­بندی عوامل اقتصادی موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی برحسب ضریب تغییرات

رتبه

درصدضریب تغییرات

انحراف معیار

میانگین

گویه

1

21/29

04/1

56/3

 توانایی مالی کشاورز در تامین سرمایه استفاده از سیستم­های نوین آبیاری

2

51/29

08/1

66/3

کاهش هزینه­های استفاده از روش­های آبیاری مدرن

3

56/31

07/1

39/3

افزایش قیمت انرژی به عنوان مکمل نهاده­ آب درآب­های زیرزمینی

4

36/32

11/1

43/3

کاهش یارانه نهاده­های کشاورزی

5

33/35

18/1

34/3

افزایش قیمت حق آبه(آب­بها)

6

76/35

13/1

16/3

سهمیه­بندی تولید محصولات براساس میزان آب در دسترس

7

01/36

21/1

36/3

سهمیه­بندی عرضه محلی آب

8

16/38

16/1

04/3

میزان اعتبارات دریافتی توسط کشاورزان برای بهبود سیستم آبیاری

 

 

 


رتبه­بندی عوامل آموزشی- ترویجی موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان

 نتایج حاصل از اولویت­بندی عوامل آموزشی- ترویجی  براساس ضریب تغییرات در جدول3 نشان داد ، سه متغیر، پخش فیلم­های آموزشی در زمینه مدیریت پایدار آب از تلویزیون، استفاده از پیامک و تلفن همراه برای ارسال مطالب آموزشی در رابطه با مدیریت پایدار آب کشاورزی و تشویق کشاورزان به شرکت در کلاس­های آموزشی مدیریت منابع آب به ترتیب با ضریب تغییرات 93/18، 16/19 و30/21  بیشترین اهمیت را از دید پاسخگویان دارا بودند.

 

 

جدول3- رتبه­بندی عوامل آموزشی- ترویجی موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی برحسب ضریب تغییرات

رتبه

درصد ضریب تغییرات

انحراف معیار

میانگین

گویه

1

93/18

81/0

28/4

 پخش فیلم­های آموزشی در زمینه مدیریت پایدار آب در تلویزیون

2

16/19

82/0

28/4

استفاده از پیامک و تلفن همراه برای ارسال مطالب آموزشی دررابطه بامدیریت پایدار آب کشاورزی

3

30/21

85/0

99/3

تشویق کشاورزان به شرکت در کلاس­های آموزشی مدیریت منابع آب

4

86/23

94/0

94/3

آموزش نحوه نگهداری و تعمیر سیستم­های نوین آبیاری

5

94/24

99/0

97/3

 بازدید منظم کارشناسان از مزارع گندم و ارائه راهکارهای مدیریت کاهش مصرف آب کشاورزی

6

98/25

99/0

81/3

 بازدید از مزارع موفق و نمایشی مربوط به طرح­های مدیریت پایدار آب کشاورزی

7

50/31

09/1

46/3

 بازدیداز مزارع گندم با سیستم­های آبیاری جدید

8

71/35

15/1

22/3

توزیع مجلات و بروشورهای آموزشی در زمینه مدیریت بهینه آب

9

67/36

21/1

3/3

برگزاری کلاس­های آموزشی در زمینه مدیریت بهینه آب کشاورزی

10

76/36

18/1

21/3

برگزاری کلاس­های آموزشی ترویجی جهت آشنا­کردن کشاورزان با مزایای سیستم­های نوین آبیاری

11

10/38

28/1

36/3

میزان مهارت و تخصص کارشناسان بخش ترویج و آبیاری در زمینه مدیریت پایدار منابع آب

 


رتبه­بندی عوامل سیاستگذاری و نهادی موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان

مهم­ترین عوامل سیاستگذاری و نهادی آن­هایی هستند که دارای ضریب­تغییرات کمتری باشند. بنابراین مهم­ترین عوامل سیاستگذاری و نهادی از دیدگاه کشاورزان، مسدودکردن چاه­های غیرمجاز با ضریب تغییرات08/18، اجرای قوانین و مقررات کنترل مصرف آب کشاورزی با ضریب تغییرات 17/19 و اخذ جریمه از برداشت­کنندگان غیرمجاز با ضریب تغییرات 21/19 می­باشند.

 

 

جدول4- رتبه­بندی عوامل سیاستگذاری و نهادی موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی برحسب ضریب

رتبه

درصد ضریب تغییرات

انحراف معیار

میانگین

گویه

1

08/18

77/0

26/4

مسدود کردن چاه­های غیر مجاز

2

17/19

79/0

12/4

 اجرای قوانین ومقررات کنترل مصرف آب کشاورزی

             

ادامه جدول4-

رتبه

درصد ضریب تغییرات

انحراف معیار

میانگین

گویه

3

21/19

78/0

06/4

اخذ جریمه از برداشت­کنندگان غیرمجاز

4

22/21

87/0

10/4

رعایت حریم و فاصله قانونی لازم بین چاه­ها

5

09/22

91/0

12/4

بلند مدت­تر کردن سیستم باز پرداخت تسهیلات سیستم­های نوین آبیاری

6

33/22

9/0

03/4

حمایت از سرمایه­گذاری بخش خصوصی در بخش مدیریت آب کشاورزی

7

66/22

92/0

06/4

تسهیل مقررات برای گرفتن اعتبارات بانکی بکارگیری سیستم های نوین آبیاری

8

80/22

88/0

86/3

هماهنگی بین سازمان­های دولتی مرتبط با امورآب

9

68/24

96/0

89/3

اختصاص اعتبارات بلندمدت از طرف دولت برای بازسازی و احیا منابع آب

10

51/25

1

92/3

جلوگیری از افزایش بی­رویه چاه­های غیر مجاز

11

06/28

01/1

60/3

نصب کنتور هوشمند روی چاه­های آب

12

41/29

1/1

74/3

پایین آوردن نرخ بهره تسهیلات مربوط به مدیریت منابع آب

13

00/50

16/1

32/2

برقی نمودن چاه­های گازوئیلی

             


 

رابطه بین نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب با متغیرهای تحقیق

باتوجه به نتایج جدول(5)، یافته­های حاصل از تحقیق نشان داد که بین نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب با تعداد اعضای خانوار، سطح زیرکشت و میزان درآمد به ترتیب رابطه مثبت و معنی­داری در سطح یک درصد وجود دارد. این درحالی است که بین متغیرهای سن، سطح تحصیلات، تعداد اعضای خانوار، سابقه­ی فعالیت کشاورزی و عضویت در تشکل­های

 

روستایی با نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی رابطه­ی معنی­داری مشاهده نگردید. نتایج حاصل از ضریب همبستگی اسپیرمن نشان می­دهد که بین عوامل اقتصادی، آموزشی- ترویجی و سیاستگذاری و نهادی با نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی رابطه مثبت و معنی­داری در سطح 99درصد وجود دارد به این معنی که با افزایش یکی دیگری نیز افزایش می­یابد(جدول5).

 

 

جدول5 - رابطه بین نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب با متغیرهای تحقیق

سطح معنی­داری

ضریب همبستگی

متغیر اول

456/0

062/0-

سن

751/0

026/0

سطح تحصیلات

303/0

175/0

تعداد اعضای خانوار

159/0

116/0-

عضویت در تشکل های روستایی

068/0

150/0-

سابقه فعالیت کشاورزی

0/001

0/634**

سطح زیرکشت

0/001

485/0**

میزان درآمد

0/001

0/645**

عوامل اقتصادی

0/001

0/408**

عوامل آموزشی ترویجی

0/001

0/485**

عوامل سیاستگذاری و نهادی

  **   معنی داری در سطح یک درصد و* معنی داری در سطح پنج درصد می باشد.

 

 

نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی چندگانه خطی  عوامل مؤثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی

برای بررسی تأثیر متغیرهای مستقل تحقیق بر متغیر وابسته، از مدل رگرسیون چندگانه خطی به روش گام­به­گام استفاده شد. طبق نتایج جدول6، در اولین گام عوامل اقتصادی وارد معادله گردید. مقدار ضریب همبستگی چندگانه(R) برابر 633/0 و ضریب تعیین 40/0 بدست آمد. یعنی 40درصد از تغییرات متغیر وابسته را عوامل اقتصادی به تنهایی تبیین می­نماید. در گام دوم تحلیل، عوامل آموزشی- ترویجی وارد معادله گردید. این متغیر ضریب همبستگی چندگانه(R) را به 676/0 و ضریب تعیین را به 457/0 افزایش داد. بنابراین براساس ضریب تعیین به دست آمده، 457/0 درصد تغییرات متغیروابسته بوسیله­ی دو عامل اقتصادی، آموزشی- ترویجی، تبیین می­شود. همان­طور­که از نتایج جدول7 پیداست عوامل اقتصادی و آموزشی و ترویجی با خطای یک درصد(001/0=Sig) در مدل وارد شده­اند. این در حالی­است که میزان خطای سایر عوامل بیشتر از پنج­درصد بود و به­همین دلیل وارد معادله­ی رگرسیون نشدند. جهت مقایسه و قضاوت در مورد سهم و اهمیت نسبی هریک از متغیرهای وارد­شده در مدل، در تبیین متغیروابسته از مقدار بتای استانداردشده استفاده گردید. مقدار بتای بدست آمده برای عوامل اقتصادی 399/0می­باشد. براساس بتای بدست آمده برای عوامل اقتصادی به ازای یک واحد تغییر در انحراف­معیار عوامل اقتصادی، به اندازه­ی 399/0 در انحراف­معیار متغیر وابسته (نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب در بخش کشاورزی) تغییر ایجاد می­گردد.

 

نتایج آزمون t مستقل برای مقایسه نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی

     نتایج آزمون مقایسه­ای t حاکی از آن بود که بین نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب برحسب چهار متغیر نوع منبع آب مورد استفاده، استفاده از حوضچه­های ذخیره آب، استفاده از منابع آب زیرزمینی و مکانیزه­بودن کشت تفاوت معنی­داری­ وجود داشت(جدول8).


 

 

جدول6- ضرایبهمبستگیو میزانواریانستبیین­شدهدرمدلرگرسیونیچندگانه

ضریب تعیین تعدیل­شده­

)Adujested square(

ضریب تعیین

 

ضریب همبستگی

)R(

مدل

39/0

40/0

633/0

1

44/0

45/0

676/0

2

آماره دوربین اتسون= 856/1

 

جدول7- مشخصه­های مدل نهایی معادله رگرسیون

VIF

Tolerans

Sig

t

Beta

B

متغیر مستقل

مدل

-

-

001/0

371/8

-

583/1

Constant

1

976/1

506/0

001/0

907/9

633/0

025/0

عوامل اقتصادی

-

-

001/0

561/8

-

548/1

Constant

2

976/1

506/0

001/0

648/4

399/0

015/0

عوامل اقتصادی

976/1

506/0

001/0

885/3

333/0

027/0

عوامل آموزشی ترویجی

 


 

 

 

 

 

 

 

جدول8- نتایج آزمون t مستقل برای مقایسه نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی در گروه­های موردمطالعه

متغیر گروه­بندی

سطح متغیر

آماره

مقدارt

سطح معنی­داری

تعداد

انحراف معیار

میانگین

نوع منبع آب مورداستفاده

شخصی

56

31/0

10/3

41/8

001/0

مشاع

93

44/0

62/3

استفاده از حوضچه­های ذخیره آب

بله

23

29/0

23/3

18/3

003/0

خیر

126

48/0

46/3

استفاده از منابع آب زیرزمینی

بله

63

33/0

10/3

18/9

001/0

خیر

86

40/0

67/3

مکانیزه­بودن کشت

بله

26

29/0

19/3

97/3

001/0

خیر

123

48/0

48/3

 


بحث و نتیجه­گیری

    باتوجه به اهمیت آب در توسعه اقتصادی ایران و نقش اساسی آن در فرایندهای تولید و توزیع، بخش آب به موضوعی ویژه در برنامه­های توسعه تبدیل شده است. در حال حاضر یکی از مشکلات بخش کشاورزی، ضعف شیوه­های مدیریت آب کشاورزی است. لذا با توجه به این ­که بیش­ترین مصرف و کمبود آب در بخش کشاورزی اتفاق می­افتد، لزوم استفاده کارا از منابع آبی در این بخش یا به عبارتی، مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی لازم و ضروری است. چراکه اگر آب توسط کشاورزان به درستی مدیریت و مصرف نشود، منابع آب هدررفته و تخریب می­شوند و اکوسیستم به طور فزاینده­ای تضعیف می­شود. به عبارت دیگر، شوری، سیل و آسیب­های زیست­محیطی شامل گسترش بیابان­ها، خشک­شدن تالاب­ها و دریاچه­ها، گسترش ریزگردها، فرونشست زمین و آثار اقتصادی و اجتماعی مانند خالی­شدن بسیاری از روستاها، تسریع مهاجرت به واسطه بی­آبی در روستاها، از بین رفتن هویت مناطق گردشگری و تنش­های قومی افزایش می­یابد و میزان بیشتری از زمین­های کشاورزی از عرصه تولید خارج خواهند شد. در نتیجه، سرعت، کمیت و کیفیت تولید غذا کاهش می­یابد و محدودیت­های بسیاری در زمینه امنیت­غذایی به وجود می­آید.  بسیاری از صاحب­نظران بر این باورند که عوامل ذهنی و روانشناختی به ویژه نگرش بر رفتار مصرفی مردم و بکارگیری اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب بسیار موثر است. از این­رو هدف اصلی این ­پژوهش واکاوی عوامل موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی بود.  نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بین نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب با سطح زیرکشت، میزان درآمد، عوامل اقتصادی، آموزشی- ترویجی و سیاستگذاری و نهادی رابطه مثبت و معنی­داری در سطح یک درصد وجود داشت. همچنین  نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه نشان داد که دو عامل اقتصادی و آموزشی- ترویجی حدود 45/0 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین­ می­کردند. که با نتایج مطالعات نوری و همکاران(2013)، رضانژاد (2016)، رحیمیان(2016)، افشاری و همکاران(2017)، عیدی (2019) همسویی دارد. افزون بر نتایج اشاره­ شده، نتایج آزمون مقایسه­ای نشان داد که بین نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی با نوع منبع آب مورد استفاده، استفاده از حوضچه­های ذخیره آب، استفاده از منابع آب زیرزمینی و مکانیزه بودن کشت تفاوت معنی­داری وجود داشت. که با نتایج تحقیقات نوری و همکاران(2013) و داغیانوسی و همکاران(2012) همسویی دارد. در مجموع، با توجه به نتایج حاصل از تحقیق و بحث­های صورت­گرفته، پیشنهادهای زیر در راستای ترویج و توسعه مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی ارائه می­شوند:

 با توجه به نتایج تحقیق و اهمیت عوامل آموزشی- ترویجی پیشنهاد می­شود از طریق توجه به سازوکارهای مختلف ترویجی اعم برگزاری از دوره­های آموزشی، بازدیدهای میدانی روز و مزرعه، تهیه توزیع و مواد چاپی ترویجی مانند نشریه­ها، و بروشورها پوسترها ترویجی، تهیه و پخش برنامه­های رادیویی و تلویزیونی مرتبط، اطلاعات کافی در اختیار کشاورزان در خصوص نحوه مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی قرارگرفته و در نتیجه، زمینه لازم برای بهبود نگرش آنان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب و بکارگیری اقدامات مرتبط با آن فراهم شود.

      باتوجه به اهمیت عوامل اقتصادی در نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی توصیه می­شود اقدامات لازم در خصوص سرمایه­گذاری دولتی در پروژه­های کشاورزی و اجرای برنامه­های حمایتی از قبیل: بیمه و اعطای تسهیلات بانکی بلندمدت با نرخ بهره پایین به کشاورزان افزایش یابد.

      دولت و سازمان­های متولی قوانین مفید و موثری را در جهت جلوگیری از حفر چاه­های غیرمجاز و بهبود مدیریت مصرف آب به تصویب رسانند. همچنین افزایش بازرسی­ها و نظارت­های مربوط به بهره­برداری و استفاده از آب در بخش کشاورزی به منظور نهادینه­کردن و قانونی­کردن کنترل و نظارت بر مدیریت منابع آب در سطح محلی در بخش کشاورزی مدنظر مدیران و برنامه­ریزان باشد.

 

سپاسگزاری

        نویسندگان از همکاری گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه جهت تکمیل پرسشنامه­ها قدردانی می­کنند.



[1] دشت ممنوعه­ای که در آن، سطح آب سفره زیرزمینی یا کیفیت آب آبخوان به­طور مستمر افت دارد و براساس قوانین تعیین شده اجازه حفر چاه جدید وتخلیه اضافه داده نمی­شود.

[2] Organisation for Economic Cooperation and Development

Afshari S, Rezai R, Gholizadeh H and Shabanali Femi H. 2017. Analysis of Explanatory Factors Related to Sustainable Management of Agricultural Water Resources in Kamijan County. Journal of Agricultural Science and Sustainable Production, 1)28(. (In Persian).
Ahmadi M, Abasi F and Soltani M. 2016. Evaluation of Factors Affecting Sustainable Management of Agricultural Water Resources in Rural Areas Case Study: Upper Andabad Village, Zanjan County. Second National Conference on Conservation of Natural Resources and Environment.13-14 March: 1-6.
Bindra SP, Hamid A, Salem H, Hamuda K and Abulifa S. 2014. Sustainable integrated water resource management for production and food security in Libya. Procedia Technology, 12: 747-752.
Chartzoulakis K and Bertak M. 2015. Sustainable water management in agriculture under climate change. Agriculture and Agricultural Science Procedia, 4 (1): 88-98.
Daghianusi S, Amiri Z and Menhaj M. 2012. Investigating the farmers’ participation areas in water management and irrigation in the Rasht County. National Conference on Rural Development, University of Gilan, Iran, 14-15 September: 1-6. (In Persian).
Detailed document of the Sixth Development Plan of the Islamic Republic of Iran. 2017. Program and Budget Organization, Water Department. (In Persian).
Development and Foresight Research Center, Ministry of Interior of the Islamic Republic of Iran. 2017. Program and Budget Organization, Water Crisis and Feasibility Study of Connecting Water Zones of North and South Iran. (In Persian).
Development and Futurism Research Center. 2017. Program and Budget Organization, Water Crisis and Feasibility Study of Connecting Water Zones of North and South Iran, March 2017.
Eidi A. 2019. Evaluation of the Sustainable Management Status of Agricultural Water Resources and its Effective Factors (Case study of wheat farmers in Maragheh County). Master thesis, Faculty of Agriculture, University of Tabriz. (In Persian).
Forouzan M, Karami A. 2012. Water management knowledge among wheat producers in Marvdasht city, Fars province, Quarterly Journal of Agricultural Education Management Research, Summer Special Issue, pp. 34-43. (In Persian).
Hosseini-Moghari M and Banihabib M. 2014. Optimizing operation of reservoir for agricultural water supply using firefly algorithm. Journal of Water and Soil Resources Conservation, 3 (4):17-31. (In Persian).
Hu Y, Paul Moiwo J, Yang Y, Han S and Yang Y. 2010. Agricultural water- saving and sustainable groundwater management in Shijiazhuang irrigation district, North China Plain. Journal of Hydrology, 393, PP. 219-232.
Khaksar Moghaddam G, Abedi Sarvestani A and Mahboubi MA. 2015. Attitudes toward water among rural women: A case study of Shirvan city in North Khorasan province. Human and Environment Quarterly, 39: 26-36. (In Persian).
Koh MH. 2002. Status of Agricultural Water in Korea: water use and water quality. National institute of agricultural science and technology (RDA), Korea.
Levner E, Ganoulis J, Alcaide López de Pablo D and Linkov I. 2008. Sustainable management of water resources and minimization of environmental risks. Real-Time and Deliberative Decision Making, 1 (5): 329-348.
Mirdamad M and Jang Chi Kashani S. 2013. Evaluation of effective factors on sustainable management of agricultural water resources. International Journal of Agriculture and Crops, 6 (3): 167-173 .(In Persian).
Mohammadi- Kanigolzar F, Daneshvar Ameri J and Motee N. 2014. Virtual water trade as a strategy to water resource management in Iran. Journal of Water Resource and Protection, 6: 141-148.
Nori S, Jamshidi A, Jamshidi M, Hedayati Moghaddam Z and Fathi E. 2013. Analysis of social and cultural factors affecting the attitude of farmers towards farming water management Case study: Shirvan and Chardavol County. Iranian Agricultural Economics and Development Research, 44 (4): 645-655. (In Persian).
Ommani A. 2010. Factors affecting the knowledge on sustainable farming water among wheat farmers in Ahvaz County. Iranian Agricultural Extension and Education Journal, 3 (2): 65-77. (In Persian).
Organisation for Economic Co­operation and Development (OECD (. 2010. Sustainable management of water resources in agriculture. OECD, www. OECD. Org/water.
Osooli N, Hosseini M, Farajollah Hosseini J and Haghiabi AH. 2011. A survey: factors affecting the sustainable water resources management (SWRM) in agriculture under drought conditions in Lorestan, Iran. World Applied Sciences Journal, 12(4):476-484. (In Persian).
Oweis, T.Y. and Hachum. A.Y. 2003. Improving water productivity in the dry areas of West Asia and North Africa. Available on the: http://www.iwmi.cgiar.org/pubs/Book/CACABISeries/Water_Productivity/ unprotected/0851996698ch11.pdf.
Panahi F, Malek Mohammadi A and Chizari M. 2012. Analysis of Barriers to Implementation of Optimal Water Resources Management in Iranian Agricultural System. Village and Development Quarterly, 15 (4): 23-41. (In Persian).
Rahimian M. 2016. Factors Affecting Sustainable Management of Water Resources among Irrigated Wheat Farmers in Koohdasht County, Iranian Journal of Agricultural Extension and Education, (12): pp 233-247. (In Persian).
Rezanjad Asl A. 2016. Identification of agricultural water resources management by gardeners in Maragheh city and their tendency to use sustainable water resources management methods. Master thesis. Faculty of Agriculture, University of Zanjan (In Persian).
Samian M. 2013. Factors affecting the sustainable management of agricultural water in Hamadan. Master thesis, Faculty of Agriculture, Bu Ali Sina University, and Hamadan. (In Persian).
Yan J. 2018. Irans farming suffers sever water scarcity. Available on the http://www.xinhuanet.com/ english/2018-03-12/c_137034290.htm.