Nutritional effects of essential sulfur along with Halothiobacillus neapolitanus on morphophysiological and agronomic responses of mung bean (Vigna radiata L.)

Document Type : Research Paper

Authors

1 Agronomy. Faculty of Agriculture, Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran

2 Associate Professor, Faculty of Agriculture. Shahrood University of Technology.

3 Associate Professor, Faculty of Agriculture, Shahrood University of Technology.

Abstract

Background & Objective:
The study was performed to investigate the nutritional effects of elemental sulfur with Thiobacillus on morphophysiological and agronomic responses of mung bean.
Materials and methods:
The experiment was conducted in the form of a randomized complete block design with three replications in two experimental farms in Karaj city (Alborz province) and Shahriyar city (Tehran province) in the 2017 crop year. This experiment consisted of three treatments of sulfur fertilizer (control (S0), sulfur at 100 kg/ha with 2 kg of thiobacillus (S1), sulfur at 300 kg/ha with 6 kg of thiobacillus (S2)).
Results:
The results showed that all studied traits were significantly affected by sulfur fertilizer so that the highest amount of all tested traits was obtained in (S2) treatment in mung bean. The results also showed that all the studied traits except the number of seeds per pod, 1000-seed weight, protein percentage were significantly affected by the main effect of location so that the highest amount of all traits the test was obtained in the Shahriar area. The interaction of sulfur fertilizer and location also had a significant effect on the number of pods per plant, number of seeds per pod, grain yield, biological yield, harvest index, plant height, and total chlorophyll.
Conclusion:
Therefore, it can be concluded that the nutritional effect of the combined application of sulfur and thiobacillus has improved the morphophysiological and agronomic characteristics of mung bean.

Keywords

Full Text

مقدمه

بقولات نقش مهمی در جیره غذایی انسان، تغذیه دام و افزایش حاصلخیزی خاک دارند (لنگهام و همکاران 2007). ماش گیاهی یک ساله، از خانواده حبوبات، روز کوتاه، گرماپسند، دارای دوره­ی رشدی کوتاه و تابستانه است. مانند اکثر خانواده حبوبات قابلیت تثبیت نیتروژن بالایی دارد (200 تا 300 کیلوگرم در هکتار) همچنین، به عنوان یک از منابع غنی گیاهی پروتئین (حدود 25 درصد پروتئین) می­باشد. این گیاه بومی هندوستان است، اما مرکز آسیا هم به عنوان منشاء در برخی منابع ذکر شده است (مجنون حسینی 2004).

فلات ایران به دلایل مختلفی مانند بارندگی کم، تبخیر و تعرق بالا و وجود مواد مادری با مقادیر بالای کربنات کلسیم، دارای خاک­های آهکی و با pH نسبتا بالا است (سوری و همکاران 2019). در این نوع خاک­ها به علت بالا بودن pH، فسفر و عناصر کم مصرف خاک تثبیت شده و قابلیت جذب این عناصر کاهش یافته و از دسترس گیاه خارج می­شوند (سوری و همکاران b 2018). بنابراین همواره راهکارهایی برای رفع این مشکلات بسته به منطقه، فصل کشت و نوع گیاه مورد نیاز است (سوری و همکاران a 2018).

بالا رفتن قیمت نهاده­های شیمیایی، تخریب­های زیست محیطی، ضرورت صرفه اقتصادی تولید و افزایش آلودگی منابع آب و از بین رفتن خاک­های کشاورزی در اثر مصرف بی­رویه­ی کودهای شیمیایی معضلی است که باید به سرعت برطرف گردد. از جهتی دیگر، بهبود شرایط تولیدات کشاورزی نیازمند انتخاب آگاهانه جهت رفع نیازهای گیاهان است. نیازهای غذایی گیاه دارای جنبه­های گوناگونی است که مهمترین آن­ها شناخت دقیق نیازها و مورد دیگر چگونگی مدیریت این نیازها می­باشد؛ تعیین نوع نیاز، مقدار نیاز، زمان نیاز و نحوه مصرف می­باشد (طباطبایی 2014).

استفاده از موادی با pH اسیدی مانند اسید سولفوریک و گوگرد که توانایی کاهش pH خاک در محدوده ریشه گیاهان را داشته باشند و دسترسی و جذب عناصری نظیر فسفر و عناصر کم مصرف را افزایش می­دهند، یکی از روش­های موثر و کاربردی پیشنهاد شده توسط محققین برای کاهش اسیدیته خاک و دسترسی و جذب بهتر عناصری مانند فسفر و ریز مغذی­ها است (بشارتی 2016). گوگرد عنصری ضروری و پر مصرف برای گیاهان زراعی است و از این حیث، در برخی از گیاهان در رتبه چهارم پس از عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم قرار دارد. گوگرد به­دلیل ظرفیت اکسیداسیون و تولید اسید سولفوریک، پتانسیل لازم برای انحلال ترکیبات غذایی نامحلول و آزاد شدن عناصر ضروری در خاک­های آهکی را دارا می­باشد (کایا و همکاران 2009). عدم استفاده از کودهای دارای گوگرد در سال­های اخیر، کشت پی در پی و متراکم در اراضی کشاورزی، سدیمی و شور سدیمی بودن اکثر زمین­های کشاورزی و در دسترس بودن و قیمت پایین گوگرد از دلایل اصلی روی آوردن به مصرف گوگرد در ایران می­باشد. گوگرد یک بخش تشکیل دهنده در ساختمان اسیدهای آمینه­ لیستین، سیستئین، متیونین و برخی از پروتئین­ها است که نقشی کلیدی در ساخت بعضی از ویتامین­ها و کوفاکتورها دارند. بنابراین در صورت کمبود این عنصر رشد و نمو گیاهان دچار اختلال شده که این موضوع، سبب کاهش کمی و کیفی محصولات می­شود (موتیور و همکاران 2011).

چرخه گوگرد در طبیعت دارای چهار بخش می­باشد که این چهار بخش عبارت از معدنی، آلی، احیا و اکسید شدن می­باشند. اکسید شدن با اهمیت­ترین بخش از چرخه گوگرد است. طیف بزرگی از ریزجانداران توانایی اکسیداسیون گوگرد در خاک را دارا می­باشند که باکتری Halothiobacillus، در این بین مهم­ترین آن­ها می­باشد. این باکتری قادر است گوگرد عنصری را به صورت یون سولفات قابل جذب برای گیاهان تبدیل کند (راوی چاندار و همکاران 2007). برای اکسیداسیون گوگرد توسط این باکتری نیاز به وجود جمعیت قابل توجهی از Halothiobacillus می­باشد؛ که معمولا این موجودات در خاک­هایی با مواد آلی کم و رطوبت پایین به شدت کم جمعیت هستند به طوری که تاثیر معنی­دار و قابل توجهی ندارند (بشارتی و همکاران 2017).

سعیدی نژاد و همکاران (2020) گزارش کردند که استفاده از کود گوگرد موجب افزایش معنی­دار صفات­ کمی و کیفی کنجد گردید. دلیل این موضوع علاوه بر اثرات مثبت تغذیه­ای کود گوگردی، کاهش اسیدیته خاک و افزایش معنی­دار جذب فسفر بیان گردید. زینالی و همکاران (2018) در پژوهشی روی گیاه کرچک نشان دادند که کود گوگرد سبب افزایش صفات عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد و عملکرد روغن بذر شد. هم­چنین در پژوهشی احمدی و همکاران (2016) در بررسی تاثیر ورمی­کمپوست، گل گوگرد و Halothiobacillus روی عملکرد ذرت دانه­ای، بیان کردند که اثر متقابل کاربرد گل گوگرد و Halothiobacillus به طور معنی­داری عملکرد دانه ذرت را افزایش داد. بشارتی و همکاران (2016) نیز با بررسی اثر Halothiobacillus، گوگرد و فسفر بر شاخص­های رشد ذرت، گزارش کردند که کاربرد گوگرد و Halothiobacillus و فسفر و مصرف توام آن­ها به طور معنی­داری عملکرد دانه، عملکرد زیستی و وزن تر ذرت را افزایش داد. اردم و همکاران (2016) گزارش کردند که استفاده از کود گوگرد با توجه به مقدار سولفاتی که در خاک وجود دارد و دیگر خصوصیات خاک سبب بهبود شرایط رشد و افزایش عملکرد گیاه گندم شده است این موضوع به ویژه در خاک­هایی که سولفات در دسترس کمتری داشتند چشمگیر بود (اردم و همکاران 2016). فلاحت­گر و همکاران (2013) در پژوهشی روی دو رقم سویا نشان دادند که استفاده تلفیقی گوگرد و باکتری Halothiobacillus موجب افزایش معنی­دار میزان کلروفیل و عملکرد گردید (فلاحت­گر و همکاران 2013).

با توجه به این­که دلیل اصلی استفاده از گوگرد در زمین­های زراعی ایران، کاهش اسیدیته و کم کردن مشکلات تغذیه­ای در گیاهان می­باشد در این راستا زمینه­سازی برای مصرف گوگرد، در ابتدا نیازمند وجود دلایل علمی کافی است که نتایج مثبت پیش­بینی شده از استفاده کود گوگرد را در آزمایش­های مزرعه­ای تایید کند (بشارتی 2016). ضمن این­که اطلاعات کمی درباره نیازهای تغذیه­ای و پاسخ­های مورفوفیزیولوژیک و زراعی ماش به اثرات تلفیقی گوگرد و Halothiobacillus و بهبود شرایط اسیدیته خاک در دسترس می­باشد (خواجه­پور 2010). اشد.سترسی مییک و زراعی کنجد اتقابل هدف از اجرای این مطالعه بررسی اثرات تلفیقی گوگرد عنصری همراه با باکتری Halothiobacillus بر پاسخ­های مورفوفیزیولوژیک و زراعی ماش (Vigna radiata L.) بود.

مواد و روش­ها

این آزمایش شامل سه تیمار کود گوگردی (شاهد بدون کاربرد گوگرد (S0)، گوگرد به میزان 100 کیلوگرم در هکتار همراه با دو کیلوگرم Halothiobacillus (S1) و گوگرد به میزان 300 کیلوگرم در هکتار همراه با شش کیلوگرم Halothiobacillus (S2))، در سه تکرار و در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در استان تهران شهرستان شهریار با عرض جغرافیایی 35 درجه و 76 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 51 درجه و 03 دقیقه شرقی و ارتفاع 1024 متر از دریا و استان البرز در شهرستان کرج با عرض جغرافیایی 35 درجه و 48 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 50 درجه و 94 دقیقه شرقی و ارتفاع 1320 متر از دریا در سال زراعی 97-1396 اجرا گردید. باکتری HaloThiobacillus neapolitanus به صورت پودری از موسسه تحقیقات خاک و آب تهیه شد. در این آزمایش به ازای هر 100 کیلوگرم گوگرد به میزان دو کیلوگرم Halothiobacillus استفاده شد (بشارتی و همکاران 2017).

برای ارزیابی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، قبل از عملیات آماده­سازی زمین، نمونه­برداری از عمق 30-0 سانتی­متری خاک هر دو مزرعه انجام گردید (جدول 1). کود گوگرد به­ شکلپودری (گوگرد تجاری پودری پالایشگاهی دارای 99 درصد گوگرد عنصری از شرکت تعاونی روستایی کرج) به همراه مایه تلقیح باکتری پودری Halothiobacillus مطابق مقادیر تعیین شده برای هر تیمار به صورت نواری یک ماه پیش از کاشت در عمق 10 سانتی­متری به کرت­های مورد نظر اضافه و به­طور کامل با خاک مخلوط شد (بشارتی و همکاران 2016). ابعاد کرت­ها 2×8 متر، فاصله بین هر کرت نیم متر و فاصله بین تکرارها نیز دو متر در نظر گرفته شد. عملیات کاشت در هر دو مزرعه در تاریخ 01/04/1396 به­صورت دستی انجام شد. فاصله بین بوته­ها روی خطوط کشت 5 سانتی­متر و فاصله بین خطوط کشت (پشته­ها) 50 سانتی­متر در نظر گرفته شد. آبیاری هر هفت روز یک­بار در هر دو منطقه کشت انجام شد. وجین علف­های هرز به صورت دستی انجام گرفت. برداشت بوته­ها در تاریخ 20/06/1396 در هر دو منطقه کشت انجام گرفت. برای کاهش اثر حاشیه­ای، خطوط کناری و دو متر ابتدا و انتهای خطوط میانی کشت حذف، و پس از آن نمونه­برداری انجام گردید و از هر تیمار سه تکرار و از هر تکرار پنج نمونه برداشت شد. سپس تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد زیستی، شاخص برداشت، ارتفاع بوته و درصد پروتئین اندازه­گیری شد. شایان ذکر است که برای اندازه­گیری عملکرد دانه و عملکرد زیستی با احتساب حذف حاشیه از ابتدا و انتهای کرت، از مساحت یک مترمربع استفاده شد. برای اندازه­گیری عملکرد زیستی و عملکرد دانه نمونه­ها به مدت 48 ساعت در آون در دمای 75 درجه سانتی­گراد قرار گرفتند تا خشک شوند، سپس به وسیله تراوزی دقیق وزن شدند و عملکرد زیستی و عملکرد دانه در هر کرت به­دست آمد و پس از آن به هکتار تعمیم داده شد (بشارتی و همکاران 2016). جهت تعیین درصد پروتئین دانه به روش کجلدال، مقدار یک ­گرم نمونه بذر خشک و آرد شده به­وسیله ترازوی دقیق وزن شد (بورش و همکاران 1982). سپس داخل شیشه میکروهضم ریخته و به آن 15 میلی­لیتر اسید سولفوریک غلیظ و پنج گرم کاتالیزور اضافه شد و درون اجاق هضم (تکاتور) با دمای 300 درجه سانتی­گراد قرار گرفت. سه ساعت پس از هضم به صورت مایعی کاملا شفاف درآمد. پس از خنک شدن 75 میلی­لیتر آب مقطر به محلول اضافه گردید و مقدار نیتروژن آن توسط دستگاه کجلدال (Tecator Kjeltec Auto 1030 Analyzer) ساخت کشور سوئد اندازه­گیری شد. مقدار نیتروژن به­دست آمده در فرمول زیر قرار داده شد و درصد پروتئین هر نمونه محاسبه گردید.

 درصد پروتئین= (N × 6.25/W) × 100

N در این فرمول نشان­دهنده مقدار نیتروژن خوانده شده توسط دستگاه، W وزن نمونه استفاده شده (یک گرم) و 25/6 ضریب تبدیل نیتروژن به پروتئین در گیاه ماش می­باشد (ماریوتی و همکاران 2008).

برای تعیین محتوی کلروفیل در مرحله شروع پر شدن دانه از برگ­های توسعه یافته انتهایی گیاه (بر مبنای مقیاس BBCH71 از مرحله هفتم یا ظاهر شدن میوه) نمونه­برداری انجام شد. 2/0 گرم از برگ تر گیاه با پنج میلی­لیتر استون 80% به خوبی ساییده شد. محلول موجود درون هاون با عبور از صافی مخصوص مجددا با 10 میلی­لیتر دیگر استون مخلوط گردید و به حجم 15 میلی­لیتر رسید. سه میلی­لیتر از محلول در کووت ریخته شد و جذب آن در طول موج­های 663 و 646 نانومتر با دستگاه اسپکتروفتومتر (Alpha 1900S Double Beam; South Korea) در مقابل بلانک استون خوانده شد (لیختن­تالر 1987). پس از آن با استفاده از روابط زیر میزان رنگدانه­های فتوسنتزی محاسبه شدند.

 

 

Chlorophyll a= (19.3×A663-0.86 × A646) V/100W

Chlorophyll b= (19.3×A646-3.6 × A663) V/100W

Total chlorophyll= Chlorophyll a + Chlorophyll b

 

 

A در این روابط طول موج جذب دستگاه می­باشد.

تجزیه واریانس مرکب و مقایسات میانگین داده­ها (در سطح احتمال پنج درصد و بر اساس آزمون LSD) با استفاده از نرم افزار SAS (Ver. 9.4) انجام شد. برای رسم نمودارها نیز از نرم افزار Excel استفاده شد.

 

جدول 1- برخی خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک مزرعه­های آزمایشی (عمق 30-0 سانتی­متری)

مکان

درصد ماده آلی

نیتروژن (%)

کربنات کلیسم

((CaCO3 (%)

پتاسیم

(mg.Kg-1)

فسفر

(mg.Kg-1)

گوگرد

(mg.Kg-1)

EC

(dS.m-1)

pH

بافت

کرج

07/0

05/0

33

235

56/8

13

18/2

97/7

رسی - سیلت

شهریار

58/0

07/0

19

189

35/10

61/8

54/2

16/8

شنی - لومی

 

 

جدول 2- شرایط اقلیمی مناطق آزمایش در طول دوره رشد

مکان

ماه­های دوره زراعی

میانگین کمترین دما (°C)

میانگین بیشترین دما (°C)

کمترین دمای مطلق (°C)

بیشترین دمای مطلق (°C)

میانگین دمای خاک (°C)

تبخیر (mm)

بارش (mm)

کرج

تیر

3/20

7/35

9/14

1/39

1/16

350

41/0

مرداد

3/21

4/38

2/18

3/40

6/17

3/360

0

شهریور

1/19

6/35

21

9/28

5/15

9/298

0

شهریار

تیر

24/20

5/36

5/15

9/39

7/18

1/390

32

مرداد

9/22

4/38

21

4/41

1/19

2/369

0

شهریور

2/21

6/35

4/15

2/38

15

3/270

0

 

 

نتایج و بحث

تعداد نیام در بوته

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات کود گوگرد و مکان و اثر متقابل این دو در سطح یک درصد معنی­دار گردید (جدول 2). مقایسات میانگین اثر متقابل گوگرد و مکان نشان داد بیشترین تعداد نیام در بوته در شهریار و مصرف گوگرد به میزان 300 کیلوگرم در هکتار (S2) و کمترین مقدار هم در منطقه شهریار و از تیمار شاهد (S0) به­دست آمد، که اختلاف بین این دو ترکیب تیماری 51 درصد است (شکل 1).

به نظر می­رسد به دلیل پایین­تر بودن میزان آهک موجود و سولفات قابل جذب در منطقه شهریار نسبت به کرج، گیاه ماش بیشتر تحت تاثیر مصرف کود گوگرد واقع شده است. تاثیر مثبت استفاده از کود گوگرد به همراه باکتری Halothiobacillus به علت اثر مستقیم تغذیه­ای گوگرد در گیاه، کاهش اسیدیته خاک و در دسترس قرار گرفتن عناصری که معمولا در خاک­های آهکی به علت تثبیت شدن قابلیت جذب پایین­تری دارند می­باشد (قادری و همکاران 2017). هر عاملی مانند رطوبت بیشتر و مواد غذایی مناسب که موقعیت رشد بیشتری در اختیار گیاه قرار می­دهد، سبب به­وجود آمدن مکان­های بالقوه­ی نیام بیشتر روی گیاه از طریق افزایش رشد طولی و تعداد انشعابات فرعی می­شود. ضمن این­که مصرف گوگرد به تنهایی موجب کاهش اسیدیته خاک در محدوده کوچکی در اطراف خود خواهد شد اما ترکیب این ماده با Halothiobacillus موجب افزایش بیواکسیداسیون گوگرد و دسترسی و جذب بالاتری از عناصر غذایی کم مصرف شده است (رحیمیان 2011). سوری عبداله­زاده و همکاران (2018) در پژوهشی روی گیاه پنبه نشان دادند مصرف همزمان گوگرد و Halothiobacillus موجب افزایش تعداد غوزه در گیاه شد. موسوی نیک (2012) نیز در پژوهشی در ارتباط با کاربرد گوگرد بر گیاه اسفرزه، نشان داد که تعداد سنبله به­طور معنی­داری تحت تاثیر مصرف همزمان کود گوگرد و Halothiobacillus قرار گرفت. چایبی و همکاران (2000) گزارش کردند که در گیاه بادام زمینی تعداد نیام در گیاه، وزن صد دانه و ارتفاع بوته به­طور معنی­داری با مصرف گوگرد افزایش یافت.

 

 

 

جدول 3- نتایج تجزیه واریانس برخی صفات مورفولوژیک و زراعی ماش تحت تاثیر سطوح مختلف گوگرد و مکان

منابع تغییر

درجه آزادی

نیام در بوته

دانه در نیام

وزن هزار دانه

عملکرد دانه

عملکرد زیستی

شاخص برداشت

ارتفاع بوته

مکان

1

22/430**

13/0

67/5

22/27222**

56/44005**

29/8**

31/15*

خطای a

4

22/17

54/0

44/11

22/1182

89/460

01/1

51/6

گوگرد

2

39/345**

08/5**

31/536**

82/82817**

39/113347**

82/26**

28/211**

گوگرد×مکان

2

06/330**

01/12**

12/0

39/6328**

52/853839**

55/2**

41/4*

خطای b

8

72/2

57/0

41/2

14/185

22/962

17/0

84/0

ضریب تغییرات (%)

 

24/4

7

92/2

21/3

78/6

38/1

91/4

* و ** به ترتیب معنی­دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد می­باشد.

شکل 1- اثر برهمکنش کود گوگرد و مکان بر تعداد نیام در بوته در گیاه ماش

حروف متفاوت نشان­ دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال 5% با آزمون LSD می­باشد.

 

 

تعداد دانه در نیام

همان­طور که در جدول 3 مشاهده می­گردد اثر کود گوگرد و اثر متقابل گوگرد و مکان (p ≤ 0.01) روی تعداد دانه در نیام معنی­دار شد. مقایسه میانگین برهمکنش گوگرد و مکان نشان داد که بیشترین تعداد دانه در نیام از منطقه شهریار و تیمار (S2) و کمترین مقدار این صفت نیز از منطقه شهریار و تیمار شاهد (S0) حاصل شد که بین این دو تیمار اختلاف 43/43 درصدی مشاهده گردید (شکل 2). هم­چنین به نظر می­رسد کاهش تعداد دانه در نیام در مزرعه کرج به­دلیل بالا­تر بودن میزان آهک موجود و سولفات قابل جذب در منطقه کرج باشد که موجب شده است اضافه کردن گوگرد به خاک اثر عکس داشته است.

رحیمی و صدرآبادی حقیقی (2013) بیان کردند یکی از عوامل اصلی تغییر در میزان عملکرد تغییرات در اجزای عملکرد مانند تعداد دانه در نیام است که می­تواند عملکرد اقتصادی و زیستی را تحت تاثیر قرار دهد. گوگرد یکی از عناصر حیاتی در تغذیه­ گیاهان و موثر در افزایش عملکرد است که در صورت فراهم بودن سایر عوامل حائز اهمیت در رشد گیاه موجب افزایش در تعداد گل، نیام و باروری آن­ها خواهد شد (رحیمی و صدرآبادی حقیقی 2013). لذا عواملی که در تولید نیام موثر هستند در پر شدن نیام نیز تاثیر گذار خواهند بود (آل برزینجی و همکاران 2003). به­طور کلی تعداد دانه در نیام نشان­دهنده میزان ظرفیت مخزن گیاه می­باشد و هر عاملی نظیر گوگرد اگر سبب افزایش تعداد دانه در نیام در گیاه شود موجب افزایش عملکرد نیز می­شود.

اکسیداسیون زیستی گوگرد، معمولا به وسیله Halothiobacillus انجام می­گردد میزان جمعیت این باکتری­ها در خاک­های ایران به­دلیل پایین بودن میزان مواد آلی و عدم استفاده از مایه تلقیح آن­ها، بسیار کم است (کریمی­نیا و شهرستانی 2003). بلویی (2008) بیان کرد که استفاده از Halothiobacillus به طور معنی­داری موجب افزایش عملکرد و اجزای عملکرد می­شود. در اغلب مطالعات عنوان شده است که اثر کمبود کود گوگرد ابتدا روی تعداد دانه در نیام مشاهده خواهد شد. صفاری و همکاران (2011) در پژوهشی که روی مصرف گوگرد در گلرنگ داشتند نشان دادند که استفاده از کود گوگرد موجب افزایش معنی­دار تعداد دانه در کلاپرک شد. موسوی نیک (2012) نیز گزارش کرد که کاربرد گوگرد بر تعداد دانه در سنبله اسفرزه معنی­دار بود. جشنی و همکاران (2015) بیشترین میزان دانه در خورجین کلزا را در تیمار Halothiobacillus گزارش کردند.

 

شکل 2- اثر برهمکنش کود گوگرد و مکان بر تعداد دانه در نیام در گیاه ماش

حروف متفاوت نشان­ دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال 5% با آزمون LSD می­باشد.

 

 

وزن هزار دانه

نتایج نشان داد که گوگرد بر وزن هزاردانه گیاه تاثیر معنی­داری (p ≤ 0.01) داشته است (جدول 3). مقایسه میانگین داده­ها نشان داد که بیشترین وزن هزاردانه به میزان 4/61 گرم مربوط به تیمار مصرف 300 کیلوگرم گوگرد در هکتار (S2) است و کمترین وزن هزاردانه در تیمار شاهد (S0) به مقدار 83/42 گرم حاصل شد (جدول 4).

هر عاملی که سبب تغییر در میزان وزن هزار دانه شود، موجب تغییر در عملکرد دانه نیز می­گردد. در این میان، به ­نظر می­رسد گوگرد اضافه شده به خاک سبب افزایش زمان پر شدن دانه، افزایش مقدار مواد فتوسنتزی و در نهایت وزن هزار دانه می­شود. قادری و همکاران (2017) در مطالعه­ای افزایش معنی­دار وزن هزار دانه گندم آبی در بالاترین سطح مصرفی کود گوگرد نسبت به تیمار شاهد را گزارش کردند (قادری و همکاران 2017). نخزری مقدم و همکاران (2016) گزارش کردند که بیشترین میزان وزن هزار دانه آفتابگردان از تیمار مصرف 30 کیلوگرم در هکتار Halothiobacillus به دست آمد که نسبت به تیمار شاهد افزایش هفت درصدی نشان داد.

 

جدول 4- مقایسه میانگین سطوح مختلف گوگرد برای صفات وزن هزار دانه و درصد پروتئین ماش

گوگرد

وزن هزار دانه

پروتئین (%)

S0

 83/42c

 25/19c

S1

 22/55b

 55/20b

S2

 4/61a

 39/21a

 

 

عملکرد دانه

تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که عملکرد دانه به­طور معنی­داری تحت تاثیر اثر گوگرد و مکان و همچنین اثر متقابل آن­ها (p ≤ 0.01) قرار گرفت (جدول 3). بیشترین عملکرد دانه از منطقه شهریار و مصرف 300 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد (S2) به میزان 33/1192 کیلوگرم در هکتار و کمترین مقدار از منطقه کرج و عدم مصرف کود گوگرد (S0) به میزان 891 کیلوگرم در هکتار بدست آمد که اختلاف بین این دو تیمار 27/35 درصدی بود (شکل 3).

میزان گوگرد مورد نیاز برای گیاهان به نوع گونه گیاهی و میزان ماده خشک تولیدی، بستگی دارد و در این بین کمترین مقدار مورد نیاز گوگرد برای غلات و بیشترین مقدار مورد نیاز برای دانه­های روغنی و پروتئینی گزارش شده است (کومار سینگ و کومار سینگ 2013). احتمال داده می­شود مصرف کود گوگرد علاوه بر اثرات مستقیم تغذیه­ای روی گیاه، سبب کاهش اسیدیته خاک و انحلال مواد معدنی تثبیت شده­ای که مورد نیاز گیاه است شده، که این موضوع موجب تاثیر معنی­دار در افزایش میزان عملکرد دانه می­شود (اورمان و کاپلان 2007). مصرف کود گوگرد به علت تاثیر روی تشکیل آنزیم­ها و برخی ترکیبات دیگر که در ساخت و ساز مواد تولیدی موثر هستند، می­تواند موجب افزایش عملکرد دانه شود (صف­آرا و همکاران 2015). باکتری­های Halothiobacillus با ترشح مواد محرک رشد قادر هستند دسترسی گیاه به فسفر تثبیت شده خاک را افزایش دهند. این موضوع سبب افزایش عملکرد دانه می­شود (درودیان و همکاران 2010).

صف­آرا و همکاران (2015) در پژوهشی که روی گیاه گلرنگ داشتند با توجه به معنی­دار شدن عملکرد دانه بیان داشتند که اثرات مثبت گوگرد بر ساخت و ساز و تقویت بنیه گیاه در مرحله زایشی سبب افزایش میزان عملکرد می­شود (صف­آرا و همکاران 2015). جشنی و همکاران (2015) گزارش کردند استفاده از باکتری Halothiobacillus عملکرد دانه در کلزا را نسبت به تیمار شاهد 25 درصد افزایش داد.

 

 

عملکرد دانه (Kg.ha-1)

 

 

شکل 3- اثر برهمکنش کود گوگرد و مکان بر عملکرد دانه در گیاه ماش

 حروف متفاوت نشان­ دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال 5% با آزمون LSD می­باشد.

 

عملکرد زیستی

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر گوگرد و مکان و اثر متقابل گوگرد و مکان روی عملکرد زیستی در سطح یک درصد معنی­دار گردید (جدول 3). مقایسه میانگین اثر برهمکنش گوگرد و مکان نشان داد بیشترین میزان عملکرد زیستی از منطقه شهریار و استفاده از 300 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد (S2) (33/3650 کیلوگرم در هکتار) و کمترین مقدار از منطقه کرج و شاهد (S0) (67/3256 کیلوگرم در هکتار) به­دست آمد، که اختلاف بین این دو تیمار 18/10 درصد است (شکل 4).

معنی­دار شدن تاثیر مصرف گوگرد به عواملی نظیر پایین بودن آهک و رطوبت خاک، سولفات قابل جذب و میزان کربن آلی خاک در ارتباط است و هم­چنین عدم تاثیر معنی­دار استفاده از گوگرد می­تواند به­دلیل اکسیداسیون نامناسب در خاک باشد (بشارتی و مطلبی­فرد 2015). اسیدی کردن موضعی خاک، افزایش قابلیت انحلال عناصر، افزایش جذب مواد افزایش راندمان گیاهان در فرآیندهای فتوسنتز، تنفس و دوام بیشتر برگ­های گیاه سبب بهبود عملکرد می­شود (مومن و همکاران 2011).  باکتری­های Halothiobacillus با تسریع در اکسایش گوگرد، تغییر اسیدیته خاک، بهبود شرایط خاک برای جذب عناصر ریز مغذی و پر مصرف مورد نیاز گیاهان مختلف در خاک­های آهکی و قلیایی موجب افزایش عملکرد گیاهان می­شوند (شعبانی و همکاران 2016). سعیدی­نژاد و همکاران (2020) در پژوهشی به تاثیر مصرف گوگرد و کود دامی روی ارقام کنجد پرداختند. آن­ها بیان داشتند که استفاده از کود گوگرد بر عملکرد زیستی گیاه کنجد تاثیر مثبت و معنی­داری داشت. هم­چنین صف­آرا و همکاران (2015) گزارش کردند مصرف 200 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد نسبت به تیمار شاهد موجب افزایش 36/8 درصدی عملکرد زیستی گیاه گلرنگ شد (صف­آرا و همکاران 2015). دباغیان و همکاران (2015) بیان داشتند که بیشترین عملکرد زیستی گیاه سویا از تیمار مصرف هم­زمان 50 کیلوگرم گوگرد و باکتری Halothiobacillus حاصل شد که نسبت تیمار شاهد افزایش 41 درصدی داشته است.

 

 

 

عملکرد زیستی (Kg.ha-1)

گوگرد (Kg.ha-1)

 

شکل 4- اثر برهمکنش کود گوگرد و مکان  بر عملکرد زیستی در گیاه ماش

 حروف متفاوت نشان­ دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال 5% با آزمون LSD می­باشد.

 

 

 

شاخص برداشت

نتایج نشان داد که اثرات گوگرد و مکان و برهمکنش اثر متقابل این دو عامل بر شاخص برداشت گیاه در سطح یک درصد معنی­دار شد (جدول 3). مقایسه میانگین­ها نشان داد که بیشترین شاخص برداشت در منطقه شهریار و با مصرف 300 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد (S2) با 67/32 درصد است و کمترین شاخص برداشت در منطقه شهریار و شاهد عدم مصرف گوگرد (S0) با 23/27 درصد به­دست آمد (شکل 5).

شاخص برداشت بیان­گر تسهیم مواد فتوسنتزی بین بخش­های رویشی و زایشی است. افزایش شاخص برداشت در شرایط استفاده هم­زمان گوگرد و تیوباسیلوس نشان­دهنده این موضوع است که علی­رغم افزایش عملکرد زیستی و عملکرد دانه، میزان افزایش عملکرد دانه بیشتر از عملکرد زیستی بوده است. با توجه به افزایش تعداد نیام در بوته و دانه در نیام؛ احتمالا علت این موضوع به دلیل افزایش ظرفیت مخزن در شرایط استفاده هم­زمان گوگرد و تیوباسیلوس است. موسوی نیک (2012) گزارش کرد که بیشترین شاخص برداشت در گیاه اسفرزه با 77/24 درصد از مصرف 225 کیلوگرم کود گوگرد در هکتار و کمترین میزان شاخص برداشت با 35/22 درصد از تیمار شاهد حاصل شد (موسوی­نیک 2012). هم­چنین دباغیان و همکاران (2015) بیان کردند که بیشترین میزان شاخص برداشت از مصرف هم­زمان 50 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد و باکتری Halothiobacillus به­دست آمد که نسبت به شاهد اختلاف معنی­داری داشت.

 

 

 

گوگرد (Kg.ha-1)

 

 

شکل 5- اثر برهمکنش کود گوگرد و مکان  بر شاخص برداشت در گیاه ماش

 حروف متفاوت نشان­ دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال 5% با آزمون LSD می­باشد.

 

 

ارتفاع بوته

      تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اثر گوگرد بر ارتفاع بوته در سطح یک درصد و اثر مکان و اثر برهمکنش گوگرد و مکان در سطح پنج درصد معنی­دار شد (جدول 3). بیشترین ارتفاع در منطقه شهریار و از تیمار (S2) با 73/52 سانتی­متر و کمترین ارتفاع در منطقه کرج و از تیمار (S0) با 73/38 سانتی­متر مشاهده شد که دارای اختلاف 55/26 درصدی بودند (شکل 6).

      رشد طولی و ارتفاع گیاه، حاصل جمع چندین ویژگی و صفت رشدی گیاه می­باشد که منجر به تداوم و تشدید فرآیندهای تقسیم و مخصوصا طویل شدن سلولی می­گردند (مردانلو و همکاران 2018). دسترسی گیاهان به عناصر معدنی و رطوبت، بر تقسیمات سلولی و بزرگ شدن سلول­ها اثرگذار است و به همین دلیل بر رشد ارتفاع گیاه موثر است. یکی از عناصر معدنی ضروری در رشد رویشی و زایشی گیاهان گوگرد می­باشد و کمبود این عنصر موجب کاهش تولید رنگیزه­های فتوسنتزی و در نتیجه کاهش رشد گیاه می­شود. دورودیان و همکاران (2010) بیان کردند که یکی از مکانیسم­های باکتری­های Halothiobacillus تولید هورمون اکسین است. از آنجایی­که اکسین نقش مهمی در تقسیم و بزرگ شدن سلول­ها دارد، به نظر می­رسد که افزایش ارتفاع گیاهان در حضور باکتری­های Halothiobacillus به همین علت باشد. پژوهش­ها نشان داده است که استفاده از کودهای گوگردی و باکتری Halothiobacillus سبب افزایش ارتفاع بوته به­طور معنی­داری می­شود (احمدی واوسری 1388). موسوی­نیک (2012) گزارش کرد که بیشترین ارتفاع بوته در گیاه اسفرزه (18/34 سانتی­متر) از تیمار مصرف 225 کیلوگرم کود گوگرد در هکتار و کمترین ارتفاع (01/19 سانتی­متر) مربوط به تیمار شاهد بود. نوربخش و همکاران (2014) در پژوهشی روی گلرنگ گزارش کردند که بیشترین ارتفاع بوته در تیمار 500 کیلوگرم گوگرد و سه کیلوگرم در هکتار باکتری Halothiobacillus مشاهده گردید که نسبت به تیمار شاهد اختلاف 43/28 درصدی داشت.

 

 

ارتفاع بوته (cm)

گوگرد (Kg.ha-1)

شکل 6- اثر برهمکنش کود گوگرد و مکان  بر ارتفاع بوته در گیاه ماش

 حروف متفاوت نشان­ دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال 5% با آزمون LSD می­باشد.

 

 

کلروفیل کل

همان­طور که در جدول 5 مشاهده می­گردد اثرات گوگرد و مکان (p ≤ 0.01) و اثر متقابل آن­ها (p ≤ 0.05) روی کلروفیل کل معنی­دار شد. مقایسه میانگین برهمکنش کود گوگرد و مکان نشان داد که بیشترین مقدار کلروفیل کل از منطقه شهریار و مصرف 300 کیلوگرم گوگرد درهکتار (S2) به میزان 86/1 میلی­گرم بر گرم وزن تر برگ و کمترین مقدار نیز از منطقه شهریار و شاهد (عدم مصرف گوگرد) به میزان 24/1 میلی­گرم بر گرم وزن تر برگ مشاهده شد که بین این دو تیمار اختلاف 33/33 درصدی مشاهده شد (شکل 7).

      از آن­جا که گوگرد در تولید اسیدهای آمینه سیستئین و متیونین، تولید پروتئین و کلروفیل، افزایش میزان روغن دانه­ها، فعال کردن برخی آنزیم­ها و کمک به تولید بعضی از ترکیبات فتوسنتزی (مانند دی آسیل گلیسرول کوئینوزیل که یک نوع لیپید در ساختار کلروپلاست است) نقش دارد، این عنصر قابلیت افزایش محتوی کلروفیل­ را دارد (جمال و همکاران 2010). حجازی­راد و همکاران (2016) گزارش کردند کاربرد کود گوگرد موجب افزایش معنی­دار محتوی کلروفیل گیاه سیر نسبت به تیمار شاهد گردید.

 

 

جدول 5- نتایج تجزیه واریانس محتوی کلروفیل و پروتئین ماش تحت

 تاثیر سطوح مختلف گوگرد و مکان

منابع تغییر

درجه آزادی

کلروفیل کل

درصد پروتئین

مکان

1

12/0**

89/0

خطای a

4

01/0

22/0

گوگرد

2

32/0**

98/6**

گوگرد×مکان

2

04/0*

01/0

خطای b

8

01/0

1/0

ضریب تغییرات (%)

 

27/1

34/1

* و ** به ترتیب معنی­دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد می­باشد.

 

 

کلروفیل کل (mg.g-1Fw)

گوگرد (Kg.ha-1)

 

شکل 7- اثر برهمکنش کود گوگرد و مکان  بر کلروفیل کل در گیاه ماش (میلی­گرم بر گرم وزن تازه برگ)

 حروف متفاوت نشان­ دهنده تفاوت معنی­دار در سطح احتمال 5% با آزمون LSD می­باشد.

 

 

درصد پروتئین

نتایج نشان داد که اثر گوگرد روی درصد پروتئین تاثیر معنی­داری (p ≤ 0.01) داشت (جدول 5). با مقایسه بین میانگین­ها مشاهده شد که بیشترین میزان پروتئین مربوط به تیمار مصرف 300 کیلوگرم در هکتار کود گوگردی (S2) با 39/21 درصد است و با کاهش مصرف گوگرد، مقدار پروتئین دانه کاهش یافته است و کمترین مقدار این صفت مربوط به تیمار شاهد (S0) با 25/19 درصد است که اختلاف بین این دو تیمار 10 درصد می­باشد (جدول 4).

تاثیر افزایشی درصد پروتئین در گیاهان در حضور گوگرد کافی به­دلیل موثر بودن این عنصر در تشکیل اسیدهای آمینه­ای نظیر متیونین، سیستین و سیستئین نسبت داده شده است (نوربخش و همکاران، 2014). احتمالا با افزایش سطح گوگرد و مصرف تلفیقی با باکتری Halothiobacillus، جذب عناصری نظیر فسفر افزایش پیدا کرده که همین امر موجب افزایش تولید ATP شده و با بیشتر شدن میزان تنفس سلولی میزان تولید پروتئین نیز افزایش پیدا کرده است (نوربخش و همکاران 2014). همچنین تحریک تولید اکسین یکی از مکانیسم­های باکتری Halothiobacillus است که این امر نیز سبب افزایش تنفس سلولی شده است و به همین دلیل پروتئین سازی در سلول افزایش پیدا کرده است (نوربخش و همکاران 2014). سعیدی­نژاد و همکاران در پژوهشی که روی ویژگی­های کمی و کیفی گیاه کنجد داشتند گزارش کردند که با مصرف هشت تن کود گوگرد در هکتار نسبت به شاهد میزان پروتئین دانه هفت درصد افزایش داشت. درودیان و همکاران (2010) گزارش کردند در پژوهشی که روی ذرت داشتند با مصرف تیوباسیلوس میزان پروتئین دانه به طور معنی­داری افزایش پیدا کرده است.

 

نتیجه گیری کلی

      نتایج این پژوهش نشان داد کاربرد هم­زمان گوگرد و باکتری Halothiobacillus سبب افزایش عملکرد و شاخص­های مورفوفیزیولوژیک در گیاه ماش شد، البته این افزایش عملکرد و شاخص­های مورفوفیزیولوژیک به علت تامین گوگرد مورد نیاز گیاه و هم­چنین سهولت جذب سایر عناصر نظیر فسفر و عناصر ریز مغذی بوده است زیرا باکتری تیوباسیلوس یک گونه آزادزی می­باشد و فقط دسترسی گیاه به گوگرد را با اکسید کردن این ماده تسهیل می­کند، که این موضوع بیان­گر اهمیت مصرف گوگرد در بوم نظام­های زراعی می­باشد. با عنایت به­میزان آهک بالای خاک­های ایران و کم­هزینه بودن گوگرد تولید شده در صنایع نفت و گاز کشورمان، برای کاهش اسیدیته خاک مصرف گوگرد و برای راحت­ بودن دسترسی گیاه به گوگرد، افزایش اکسایش این کود و افزایش فعالیت میکروارگانیسم­های مفید خاکزی استفاده هم­زمان از باکتری Halothiobacillus توصیه می­گردد.

 

سپاسگزاری

از دانشگاه صنعتی شاهرود و موسسه تحقیقات خاک و آب کشور که در تهیه و تامین امکانات لازم و راهنمایی­های مورد نیاز در انجام این پژوهش همکاری نموده­اند، تشکر و قدردانی می­شود.

References

Ahmadi M, Shahsavani S, Abasdokht H, Asghari H R, and Gharanjik S. 2016. Effect of Vermicompost, Sulfur and Thiobacillus on Some Soil Physico-chemical Properties, Yield and Yield Components of Maize (Zea mays L.) in Jovain District. Agroecology, 9(4): 1031-1049. (In Persian).
Akter F, Islam Md N., Shamsuddoha A T M, Bhuiyan M S I and Shilpi S. 2013. Effect of phosphorus and sulphur on growth and yield of soybean (Glycine max L.). International Journal of Bio-resource and stress Management, 4(4): 555-560.
Al-Barzinjy M, Stolen O, and Christiansen L. 2003. Comparison of growth and canopy structure of old and new cultivars of oilseed rape (Brassica napus L.). Soil and Plant Science, 53: 138-146.
AsgharMalik M, Azizi Khan H Z, and Ashfaq Wahid M. 2004. Growth, seed yield and oil content response of canola (Brassica napus L) to varying levels of sculpture. International Journal of Agriculture and Biology, 6(6): 1153-1166.
Balooei F. 2008. Effect of Mycorhiza and Thiobacillus on qualitative and quantitative characters of soybean. M.Sc. Thesis of Agronomy, Faculty of Agriculture. Islamic Azad University-Karaj, Iran. (In Persian).
Besharati H, and Motalebifard R. 2015. Evaluation of the effect of sulfur application and Thiobacillus on some soil chemical characteristics and yield of canola in wheat-canola rotation system. Journal of Water and Soil, 29: 1688-1698. (In Persian).
Besharati H, Khosravi H, Mostashari M, Mirzashahi K, Ghaderi J, and Zabihi H R. 2016. Evaluation of Effects of Thiobacillus, Sulfur and Phosphorous on Corn (Zea mays L.) Growth Indices in some Regions of Iran. Applied Soil Reseach, 4(1): 103-113. (in Persian)
Besharati H, Khosravi H, Khavazi K, Ziaeian A, Mirzashahi K, Ghaderi J, Zabihi H R, Mostashari M, Sabah A, and Rashidi N. 2017. Effects of Biological Oxidation of Sulfur on Soil Properties and Nutrient Availability in Some Soils of Iran. Iranian Journal of Soil Research, 31(3): 393-403. (In Persian)
Bockman O C. 1997. Fertilizers and biological nitrogen fixation as source of plant nutrients, perspectives for future agriculture. Plant and Soil, 194:11-14.
Buresh RJ, Austin E R. and Craswell E T.1982. Analytical methods in 15 N research. Fertilizer Research, 3(1): 37-62.
Chaubey A K, Sing S B. and Kaushik M K. 2000. Response of groundnut (Arachis hypogaea) to source and level of sulfur fertilizer in Mid-Western Plains of Uttar Pradesh. Indian Journal Agronomy, 45:166-169.
Dabaghian Z, Pirdashti H, Abasian A, and Bahari Saravi S H. 2015. The effect of biofertilizers, Thiobacillus, Azotobacter, Azospirillum and organic sulfur on nodulation process and yield of soybean (Glycine Max L.). Journal of Applied Crop Research, 28(107): 17-25. (In Persian).
Doroudian H R, Besharati Kelayeh H, Fallah Nosrat Abad AR, Heydari Sharif Abad H, Darvis F, and Allahverd A. 2010. Evaluation of absorbable phosphorus change in calcareous soils and the effect on corn yield. Agricultural Modern Knowledge (Modern Knowledge of Sustainable Agriculture), 6(18): 27-35. (In Persian)
Erdem H, Torun M B, Erdem N, Yazıcı A, Tolay I, Gunal E, and Özkutlu, F. 2016. Effects of different forms and doses of sulfur application on wheat. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 4(11): 957-961.
Falahatgar S, Babaei P, Besharati H, and Cherati A. 2013. Effect of different sulphur amounts and Thiobacillus bacterial inoculums on dry matter yield, chlorophyll amount, iron and zinc uptake of two soya variety. First national congress of science and technology in agriculture. Zanjan University. (In Persian).
Ghaderi J, Malakooti M J, Khavazi K, and Davoudi M H. 2017. Investigation of the effect of elemental sulfur application on yield and some quality characteristics of irrigated wheat (Triticum astivum L). Crop Physiology Journal, 9(33): 69-84. (In Persian).
Ghorbani Nasr Abadi R. 2002. Study of sulfur application and Thiobacillus and Bradyrhizobium inoculation on nitrogen fixation and growth indices of soybean. Journal of Soil and Water, 16(2): 171-178. (In Persian).
Hejazi rad P, Gholami A, Pirdasht H A, and Abasiyan A. 2016. Evaluation of Thiobacillus Bacteria and Mycorrhizal Symbiosis on Yield and Yield Components of Garlic (Allium sativum L.) at Different Levels of Sulfur. Agroecology, 9(1): 76-87. (In Persian).
Jahan M, and Nassiri Mahallati M. 2012. Fertility of soil and biofertilizers: Agroecological approach. Ferdowsi University of Mashhad Press, Mashhad, Iran. (In Persian).
Jamal A, Moon Y S. and Abdin M Z. 2010. Enzyme activity assessment of peanut (Arachis hypogea) under slow-release sulfur fertilization. Australian Journal of Crop Science, 4(3): 169-174.
Jashni R, Fateh E, and Aynehband A. 2015. Evaluation of biological fertilizers and micronutrient elements effects on yield and some agronomic traits in rapeseed (Brassica napus L.). Journal of Plant Production Research, 21(4): 205-210. (in Persian).
Karimnia A, and Shahrestani M. 2003. Sulfur oxidation by heterotrophic microorganisms can be assessed in different soils. Journal Soil and Water Science, 1(17): 79-69. (In Persian).
Kaya M, Kucukyumuk Z, and Erdal I. 2009. Effects of elemental sulfur and sulfur-containing waste on nutrient concentrations and grown on calcareous soil. African Journal of Biotechnology, 8(18): 4481-4489.
Kertesz M A, and Mirleau K. 2004. The role of soil microbes in plant sulfur nutrition. Journal Experimental Botany, 55, 1–7.
Khajepoor M R. 2010. Industrial plants. Jahade Daneshgahi Esfahan Press, Esfahan, Iran. (In Persian).
Langham D R, Janick J, and Whipkey A. 2007. Phenology of sesame, in Issues in new crops and new uses., ASHS Press, Alexandria, VA, USA Eds. Pp 144-182.
Lichtenthaler H K. Chlorophylls and carotenoids; pigments of photosynthetic membranes. Method Enzyme. 1987, 148, 350-382.
MajnoonHoseini N. 2004. Pulls crop in Iran. Tehran Jahad Daneshgahi Prees, 240 pp. (In Persian).
Mardanluo S, Souri M K, and Ahmadi M. 2018. Plant growth and fruit quality of two pepper cultivars under different potassium levels of nutrient solutions. Journal of plant nutrition, 41(12): 1604-1614.
Mariotti F, Tome D, and Mirand Ph. 2008. Converting Nitrogen into Protein – Beyond 6.25 and Jones’ Factors. Critical Reviews in Food Science and Nutrition: Taylor & Francis, 48(2): 177-184. ‌
Mosavi Nik M. 2012. Effect of drought stress and sulphur fertilizer on quantity and quality yield of psyllium (Plantago ovata L.) in Baluchestan. Agroecology journal, 4(2): 170-182. (In Persian).
Motior M R, Abdou A S, Fareed H A D, and Sofian M A. 2011. Responses of sulfur, nitrogen and irrigation water on Zea mays growth and nutrients uptake. Australian Journal of Crop Science, 5(3): 347-357.
Nakhzari Moghaddam A, Ghaffari S, Rahemi Karizaki A, and Salahi Farahi M. 2016. The effect of different levels of sulfur and Thiobacillus fertilizer on yield, yield components and oil percentage of sunflower in Gonbad area. Journal of Oil Plant Production, 2(2) :25-34. (In Persian).
Noorbakhsh F S, Behdani M A, Jami Al Ahmadi M, and Mahmoodi S. 2014. Evaluation of integrated impact of sulfur and Thiobacillus on qualitative and morphological characteristics of safflower (Carthamus tinctorius L.). Agroecology journal, 6(1): 51-59. (In Persian).
Orman S, and Kaplan M. 2007. Effects of elemental sulfur and organic manure on sulfur, zinc, and total chlorophyll contents of tomato in a calcareous sandy loam soil. Journal of Soil Science Society of America, 55: 85-90.
Rahimi B, and Sadrabadi Haghighi R. 2013. Effect of Different Levels of Sulphur Bentonite on Yield and Yield Components of Canola (Brassica napus L.). Iranian Journal of Field Crops Research, 10(4): 781-788. (In Persian).
Rahimiyan Z. 2011. Effect of sulfur and Thiobacillus with organic matter quantity and quality of rapeseed. Journal Crop Physiology, 3(12): 111-123. (In Persian).
Ravichandra P, Gopal Mugeraya A, Gangagni Rao M, Ramakrishna V, and Annapurna Jetty Y. 2007. Isolation of Thiobacillus sp from aerobic sludge of distillery and dairy effluent treatment plants and its sulfide oxidation activity at different concentrations. Journal of Environmental Biolog, 28 (4): 819-823.
Saeidi Nezhad M, Behdani M A, Sayyari Zahan M H, and Mahmoodi S. 2020. The Effect of Sulfur and Manure on Quantitative and Qualitative Characteristics of Sesame Varieties (Sesamum indicum L). Agroecology journal, 11(3): 845-857. (In Persian).
Safara N, Moradi Telavt M R, Siadat S A, Koochekzadeh A, and Mousavi S. H. 2015. Effect of Sowing Date and Sulfur on Yield, Oil Content and Grain Nitrogen of Safflower (Carthamus tinctorius L.) in Autumn Cultivation. Iranian Journal of Field Crops Research, 14(3): 438-448. (In Persian).
Safari M, Madadizade M, and Shariatinia F. 2011. Investigation of Nutritional Effects of Nitrogen, Boron and Sulfur on Quantitative and Qualitative Charactristics of Safflower Grain (Carthamus tinctorius L.). Iranian Journal of Field Crop Science, 42(1): 133-141. (In Persian).
Shabani G, Khoshkho Sh, Khorami M, Jafarzadeh M, and Akbarabadi A. 2016. Effect of Sulfur and Biofertilizers Application on Yield and Yield Components of linseed (Linum ustatissimum L.). Journal of Applied Crop Research, 28(109): .35-42. (In Persian).
Singh A L, and Chaudhari V. 1997. Sulfur and micronutrient of groundnut in a calcareous soil. Journal of Agronomy Crop Science, 179: 107-114.
Soori Abdolahzadeh Kh, Abbaspour A, and Rahimi M. 2018. Interaction between sulfur and zinc on cotton (Gossypium sp. L.) yield and some soil parameters. Scientific Journal Management System, 10(4): 15-38. (In Persian).
Souri M K, and Hatamian M. 2019. Aminochelates in plant nutrition: a review. Journal of Plant Nutrition, 42(1):  67-78. (in Persian).
Souri M K. and Aslani M. 2018 a. Beneficial effects of foliar application of organic chelate fertilizers on French bean production under field conditions in a calcareous soil. Advances in Horticultural Science, 32(2): 265-272. (In Persian).
Souri M K, Naiji M, and Aslani M. 2018 b. Effect of Fe-glycine aminochelate on pod quality and iron concentrations of bean (Phaseolus vulgaris L.) under lime soil conditions. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 49(2): 215-224. (In Persian).
Tabatabaei J. 2014. Principles of Mineral Nutrition of Plants. Tabriz University Press. (In Persian).
Zeinali A, Sadeghi Bakhtvari A R, and Sarabi V. 2018. Investigation of nitrogen and sulphur effects on quantitative and qualitative characteristics of castor bean seed (Ricinus communis L.). Iranian Journal of Field Crop Science, 49(1): 29-43. (In Persian).
Zhi-Hui Y, Stoven K, Haneklaus S, Singh B R, and Schnug E. 2010. Elemental sulfur oxidation by Thiobacillus spp. and aerobic heterotrophic sulfur-oxidizing bacteria. Pedosphere, 20(1): 71-79.
JOURNAL OF AGRICULTURAL SCIENCE AND SUSTAINABLE PRODUCTION
Volume 31, Issue 4
January 2021
Pages 189-205

Files

Share

How to cite

Statistics