Document Type : Research Paper
Authors
1 PhD, Department of Agronomy and Plant Breed, Faculty of Agriculture, University of Birjand. South Khorasan Province, Birjand, Iran.
2 Professor in department of agronomy and plant breeding. agriculture collage. University of birjand
3 Asos. Prof. Department of Agronomy and Plant Breed and Soil science, Faculty of Agriculture, University of Birjand. South Khorasan Province, Birjand, Iran
4 Assist. Prof. Department of Agronomy and Plant Breed, Faculty of Agriculture, University of Birjand. South Khorasan Province, Birjand, Iran.
Abstract
Keywords
مقدمه
نیاز به تولید منابع غذایی پر انرژی و سالم یکی از دغدغههای جهانی است. دانههای روغنی و روغن حاصل از آنها بهدلیل جایگاه و نقشی که در تغذیه و جیره غذایی مردم از نظر تأمین انرژی و اسیدهای چرب ضروری و پروتئین گیاهی دارند و همچنین به دلیل استفاده جانبی آنها از اهمیت ویژهای برخوردارند (رضوانیمقدم و همکاران 2013). کنجد از قدیمیترین دانههای روغنی است که به دلیل داشتن روغن با کیفیت، پروتئین و آنتیاکسیدان بهطور گسترده در تهیه دارو و غذا استفاده میشود. کنجد همچنین از گیاهان سازگار به نواحی خشک و نیمه خشک دنیاست و با توجه به مسئله گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی آینده و بروز گرما و خشکسالی در کشور، کشت و کار گیاهان مقاوم به خشکی همانند کنجد گام مؤثری در تأمین نیاز روغن در آینده کشور میباشد (رضوانیمقدم و همکاران 2010). استفاده از کودهایی با منشأ اکولوژیکی مانند کود دامی، کمپوست، ورمیکمپوست و بقایای گیاهی جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی است زیرا این مواد علاوه بر حفظ مواد آلی خاک، سبب افزایش حاصلخیزی و فراهم کردن عناصر غذایی در خاک میشوند (گلدانی و فاضلی خاخکی 2014). رضوانی مقدم و همکاران (2010) در مطالعه بررسی تأثیر کودهای شیمیایی و آلی (کود گاوی و کمپوست ) بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه کنجد گزارش کردند که کاربرد کود گاوی باعث افزایش عملکرد دانه گردید. کودهای دامی همچنین موجب افزایش فسفر قابل استفاده گیاه، ازت نیتراتی، بهبود ساختمان خاک و افزایش میزان نگهداری آب در خاک میشوند، که در نهایت افزایش کمی و کیفی محصول را به دنبال دارد (شاپلی، 2004). در مطالعهای دیگر کاربرد کود دامی (گاوی) و کمپوست در کنجد نشان داده تیمار کود دامی موجب افزایش معنیدار عملکرد ارقام کنجد گردیده است (رضوانیمقدم و همکاران 2013).
گوگرد عنصری، بهعنوان اصلاح کننده خاک، مصارف مختلفی دارد و اکسیداسیون و تبدیل آن به اسیدسولفوریک (H2SO4)، بهویژه در خاکهای آهکی برای کاهش pH، تأمین سولفات و افزایش فراهمی فسفر و عناصر غذایی کم مصرف و اصلاح خاک مفید است. گرایش جهانی به استفاده از گوگرد عنصری برای بالا بردن فراهمی فسفر و عناصر کم مصرف و اصلاح کمبود این عناصر در خاکهای قلیایی و آهکی، بیشتر شده است. در خاکهای آهکی به علت کمبود مواد آلی، فعالیت ریز جانداران مؤثر در اکسایش گوگرد کاهش مییابد و زمانی مصرف گوگرد در این نوع خاکها مؤثر است که توأم با کودهای آلی بوده و یا همراه با مایه تلقیح تیوباسیلوس مصرف شود. بررسیها نشان داده است که کاربرد گوگرد به دلیل نقشی که در سنتز کلروفیل دارد، میتواند موجب افزایش عملکرد گردد. در همین رابطه گزارش شده بیشترین میزان عملکرد کنجد مربوط به تیمار کاربرد همزمان گوگرد با N، P و K بوده است (کندو و همکاران 2010). در بررسی دیگر افزایش سطح تیمار گوگرد موجب افزایش معنیدار عملکرد دانه کنجد گردیده است (مندل و همکاران 2012). نقش گوگرد در افزایش درصد روغن مربوط به نقش مهم گوگرد در سنتز بسیاری از اسیدهای چرب و نیاز به این عنصر برای سنتز دیگر متابولیتهای حاوی کوآنزیمآ، ویتامین ب، اسید لیپوئیک و سولفولیپیدها است (مالیک و همکاران 2004). گزارش شده اسید آمینههای گوگرددار نقش حیاتی در سلامت و تغذیه انسان دارند. اسید آمینه متیونین نقش مهمی در بسیاری از عملکردهای سلول و همچنین آغاز ترجمه mRNA دارد و نقش اسید آمینه سیستئین شرکت در ساختار و عملکرد پروتئینها و آنزیمها است (کریشنا و جز 2018). با توجه به قیمت مناسب و در دسترس بودن گوگرد و همچنین آهکی بودن و کم بودن ماده آلی در اکثر خاکهای مناطق کشور، این تحقیق به منظور بررسی توأم اثر گوگرد و کود گاوی، به عنوان یک ماده آلی تأثیرگذار در فرایند اکسیداسیون گوگرد طی دو سال، بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام اصلاح شده جیرفت-13 و توده محلی جیرفت در شرایط آب و هوایی کرمان انجام گردید.
مواد و روشها
این پژوهش در سالهای 1395 و 1396 در ایستگاه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان با موقعیت جغرافیایی 50 درجه شمالی و 59 درجه شرقی با ارتفاع 1754 متر از سطح دریا بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. فاکتورها شامل کود گاوی در دو سطح (عدم کاربرد کود و 20 تن در هکتار)، گوگرد پودری (98%) در چهار سطح (شاهد (عدم کاربرد کود)، 2، 4 و 8 تن در هکتار) و رقم در دو سطح (شامل جیرفت-13 و توده محلی جیرفت، این ارقام جزء ارقام چند شاخه، دیررس هستند که دارای یک گل در محور میباشند) بودند. به منظور بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، قبل از انجام عملیات آمادهسازی زمین، نمونهبرداری از عمق 30-0 سانتیمتری خاک انجام شد. نتایج تجزیه خاک در جدول 1 و نتایج تجزیه شیمیایی کود گاوی در جدول 2 ارائه شده است. برای اندازهگیری هدایت الکتریکی خاک از عصاره اشباع یک به یک استفاده گردید و بعد از گذشت دو ساعت، با EC متر میزان هدایت الکتریکی خاک اندازهگیری شد. میزان رس، سیلت، شن و در نهایت بافت خاک با استفاده از مثلث بافت خاک تعیین گردید و میزان فسفر، پتاسیم، ماده آلی خاک توسط به روش استفاده از خاکستر و در کوره اندازهگیری گردید. هر کرت شامل شش ردیف به طول پنج متر و با فاصله 50 سانتیمتر از یکدیگر بود. تیمارهای کودی بر اساس مساحت هر کرت و طبق تیمارها تعیین گردید و در سال اول یک ماه قبل از کاشت با خاک مخلوط گردید. در سال دوم اثرات باقی مانده تیمارهای سال اول با پلات ثابت بررسی شد و هیچ تیمار کودی اعمال نگردید (در هر دو سال آزمایش، کاشت در یک قطعه زمین انجام شد). عملیات کاشت بذر در هر دو سال، به صورت جوی- پشتهای با فاصله روی ردیف 15 سانتیمتر با دست در نیمه دوم خرداد ماه انجام شد. فاصله کرتها و بلوکها به ترتیب برابر با 1 و 3 متر در نظر گرفته شد. اولین آبیاری به منظور تسهیل در سبز شدن بلافاصله پس از کاشت و آبیاریهای بعدی با دور هفت روز یکبار به شیوه سیفونی تا پایان فصل رشد انجام شد. به منظور جلوگیری از اختلاط اثر تیمارها، انتهای کرتها بسته شد و آبیاری کرتها و بلوکها به صورت جداگانه انجام گرفت. همچنین برای هر بلوک جوی فاضلاب جداگانه در نظر گرفته شد تا آب خروجی احتمالی وارد کرتهای مجاور نگردد. عملیات وجین دستی علفهایهرز هر دو هفته یک بار صورت گرفت. در انتهای فصل رشد برای اندازهگیری اجزای عملکرد، از هرکرت پنج بوته به صورت تصادفی انتخاب و تعداد شاخه جانبی و تعداد کپسول در بوته شمارش شدند. پس از جداسازی و شمارش دانههای هر کپسول، همگی دانهها با یکدیگر مخلوط شده و وزن 1000 هزار دانه برحسب گرم محاسبه شد. برای محاسبه عملکرد در نیمه اول آبان پس از حذف اثرات حاشیهای از قسمت میانی کرتها از سطحی به اندازه دو متر مربع کلیه بوتهها بهصورت دستی از سطح خاک برداشت گردیدند. دانهها از کپسولهای خشک شده جدا گردید و توسط ترازو توزین گردید و عملکرد دانه (با رطوبت بین 14 تا 16 درصد) با توجه به مساحت برداشت شده و تعمیم آن به هکتار برحسب کیلوگرم در هکتار محاسبه گردید. جهت اندازهگیری عملکرد بیولوژیک (عملکرد ماده خشک اندامهای هوایی) از قسمت میانی هر کرت آزمایشی، کل بوته‌های موجود در سطح دو مترمربع از سطح خاک کف‌بر شده و درون آون با دمای 75 درجه سانتی‌گراد به مدت 48 ساعت قرار گرفت و پس از خشک شدن توسط ترازو با دقت 1/0 گرم توزین گردید. سپس وزن نمونه به مساحت اشغال‌شده در مزرعه تقسیم شده و نهایتا عملکرد زیستی به کیلوگرم در هکتار تبدیل شد. برای تعیین درصد روغن دانه از روش سوکسله استفاده شد و اسید آمینههای سیستئین و متیونین دانه توسط دستگاه HPLC و به روش کروماتوگرافی تبادل یونی اندازهگیری گردیدند (پریپس و همکاران 2001). جهت اندازهگیری فسفر از نمونه برگ، از دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 430 نانومتر استفاده شد (کوتنی 1980).
آنالیز آماری دادهها بر اساس تجزیه مرکب نتایج دوسال (پس از انجام آزمون بارتلت) با استفاده از نرم‌افزار SAS. 9.4 انجام گردید و از آزمون FLSD در سطح احتمال پنج درصد برای مقایسه میانگینها استفاده شد. رسم نمودارها با استفاده از نرم‌افزار 2010 .Microsoft Excel انجام شد.
نتایج و بحث
فسفر برگ: نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد که اثر تیمارهای سال، کود گاوی، گوگرد و همچنین اثر متقابل کود گاوی و گوگرد و اثر متقابل سال و کود گاوی بر مقدار فسفر برگ در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود. تفاوت بین ارقام در سطح احتمال 5 درصد و اثر متقابل کود گاوی، گوگرد و رقم بر درصد فسفر برگ در سطح احتمال 5 درصد معنیدار گردید (جدول 8). نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل سه گانه رقم، کود گاوی و گوگرد نشان داد که مقدار فسفر برگ در رقم جیرفت-13 (8/0 درصد) نسبت به توده محلی جیرفت (74/0 درصد) بیشتر بود ولی کاربرد گوگرد در تیمار شاهد کود گاوی اثر معنیدار بر مقدار فسفر برگ در توده محلی جیرفت نداشته و در رقم جیرفت-13 تنها در بالاترین سطح گوگرد (8 تن در هکتار) مقدار فسفر افزایش معنیداری داشته است. کاربرد 20 تن در هکتار کود گاوی موجب
جدول 1- خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک محل آزمایش
|
هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک (dS.m-1) |
واکنش خاک |
ماده آلی خاک (%)
|
درصد کربن آلی خاک |
نیتروژن کل (%)
|
محتوی (mg.kg-1) |
سولفات محلول (mEq.L-1) |
محتوی (درصد) Content (%) |
|||
|
EC (dS.m-1) |
pH |
Organic mater |
Organic carbon (%) |
Total nitrogen (%) |
فسفر قابل جذب Available P |
پتاسیم قابل جذب Available K+ |
Soluble SO4-2 (meq.L-1) |
رس Clay |
سیلت Silt |
شن Sand |
|
42/2 |
97/7 |
67/0 |
37/0 |
03/0 |
7/6 |
184 |
8/7 |
6/11 |
26 |
4/62 |
جدول 2- نتایج تجزیه شیمیایی کود گاوی مورد استفاده در آزمایش
|
هدایت الکتریکی (dS.m-1) |
pH |
درصد نیتروژن Nitrogen (%) |
درصد فسفر Phosphorus (%) |
درصد پتاسیم Potassium (%) |
کلسیم Ca |
منیزیم Mg |
سدیم Na |
گوگرد S |
|
1/2 |
2/7 |
3/1 |
08/1 |
5/3 |
42/1 |
44/0 |
15/0 |
40/0 |
افزایش مقدار فسفر در هر دو رقم نسبت به تیمار شاهد کود گاوی گردیده است بهطوریکه بیشترین مقدار فسفر برگ (12/1 درصد) مربوط به رقم جیرفت-13 در تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی بود و کمترین مقدار فسفر برگ (53/0 درصد) مربوط به توده محلی جیرفت در تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی بود (شکل 1). کود گاوی علاوه بر دارا بودن فسفر قابل جذب، در اکسیداسیون گوگرد، کاهش pH خاک و افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی نقش داشته و موجب افزایش مقدار فسفر برگ گردیده است.
نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل سال و کود گاوی نشان داد بیشترین مقدار فسفر برگ با میانگین (88/0 درصد) مربوط به سال 1396 و تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی بود و تفاوت معنیداری با تیمار مشابه در سال 1395 نداشت. کمترین مقدار فسفر با میانگین (62/0 درصد) مربوط به سال 1395 و تیمار شاهد کود گاوی بود. کاربرد کود گاوی موجب افزایش معنیدار مقدار فسفر نسبت به تیمار شاهد در سال اول و دوم گردیده است (شکل 2). کاربرد کود دامی علاوه بر اینکه شرایط لازم برای اکسیداسیون گوگرد را فراهم میکند اگر حاوی درصد فسفر قابل جذب بیشتری باشد در نهایت موجب افزایش درصد فسفر جذب شده میگردد. گزارش شده مصرف خاک فسفات همراه با مواد آلی و گوگرد بهعنوان راهکاری موثر برای افزایش قابلیت جذب فسفر است. افزایش معنیدار مقدار فسفر در سال دوم میتواند به دلیل تجزیه بیشتر گوگرد و کود گاوی در سال دوم و اثرگذاری بر مقدار جذب فسفر برگ باشد.
شکل 1- ترکیبات تیماری رقم، کود گاوی و گوگرد برای فسفر برگ
شکل 2- ترکیبات تیماری سال و کود گاوی برای مقدار فسفر برگ
سولفات و pH خاک: نتایج آزمون خاک در انتهای سال اول و دوم، نشان داد کمترین مقدار pH خاک (13/7) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی در سال دوم بود و بیشترین مقدار pH (91/7) مربوط به تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی در سال اول بود (جدول 3). تغییرات سولفات خاک با اکسیداسیون گوگرد رابطه مستقیم داشته و بیشترین مقدار سولفات خاک (8/14 میلی اکی والان بر لیتر) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی در سال دوم بود. یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر اکسیداسیون گوگرد محتوی ماده آلی خاک است و بالا بودن درصد آهک و خاصیت بافری خاک میتواند مانع از تأثیر گوگرد بر تغییر شاخصهایی همچون pH خاک گردد(بشارتی و مطلبیفرد، 2015). میزان کاهش pH خاک همچنین با زمان و شدت اکسیداسیون گوگرد در خاک رابطه مستقیم دارد.
جدول 3- اثر مقادیر مختلف کود گاوی و گوگرد بر pH و سولفات خاک
|
|
سال (year) |
M0S0 |
M0S1 |
M0S2 |
M0S3 |
M1S0 |
M1S1 |
M1S2 |
M1S3 |
|
واکنش خاک pH |
First year |
91/7 |
73/7 |
53/7 |
45/7 |
86/7 |
66/7 |
46/7 |
37/7 |
|
Second year |
87/7 |
59/7 |
38/7 |
26/7 |
79/7 |
49/7 |
29/7 |
13/7 |
|
|
سولفات So4-2 |
First year |
1/7 |
8/7 |
1/10 |
8/11 |
3/7 |
4/8 |
6/11 |
2/13 |
|
Second year |
2/7 |
3/9 |
7/12 |
1/14 |
7/7 |
6/10 |
8/13 |
8/14 |
S0 فاقد گوگرد، S1 2 تن در هکتار گوگرد، S2 4 تن در هکتار گوگرد، S3 8 تن در هکتار گوگرد، M0 عدم کاربرد کود گاوی، M1 20 تن در هکتار کود گاوی
تعداد شاخه فرعی: نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد اثر تیمار کود گاوی بر تعداد شاخه فرعی در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود. همچنین تفاوت بین ارقام از نظر تعداد شاخه فرعی در سطح احتمال 1 درصد معنیدار گردید (جدول 4). مقایسه میانگین اثر کود گاوی نشان داد کاربرد 20 تن در هکتار کود گاوی موجب افزایش 10 درصدی در تعداد شاخه فرعی نسبت به تیمار شاهدگردید (جدول 5). بر اساس نتایج مقایسه میانگین اثر رقم، توده محلی جیرفت با میانگین (03/11) تعداد شاخه فرعی بیشتری نسبت به رقم جیرفت-13 با میانگین (69/8) داشت (جدول 7). با توجه به اینکه جیرفت-13 از ارقام اصلاح شده است نسبت به توده محلی جیرفت از تعداد شاخه فرعی کمتری برخوردار بود. بررسیها نشان داده کودهای آلی به دلیل بهبود خواص فیزیکی، افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک و تعادل عناصر غذایی تأثیر مثبتی بر افزایش تعداد شاخهی فرعی دارند. در همین راستا گزارش شده کاربرد 15 تن کود مرغی موجب افزایش 50 درصدی در تعداد شاخه فرعی کنجد نسبت به تیمار شاهد گردیده است (هارونا و همکاران 2011). گزارش شده کود آلی به علت آزادسازی تدریجی عناصر غذایی همراه با نیاز گیاه در هر مرحله رشدی و افزایش راندمان جذب عناصر غذایی، شرایط بهتری برای رشد و نمو گیاه را فراهم کرده و موجب افزایش تعداد شاخه فرعی در گیاه کنجد گردیده است (گلدانی و فاضلی کاخکی 2014).
تعداد کپسول در بوته: اثر تیمار کود گاوی، گوگرد و همچنین اثر سال بر تعداد کپسول در بوته در سطح احتمال 1 درصد معنیدار گردید (جدول 4). نتایج مقایسه میانگین دادهها نشان داد در سال دوم تعداد کپسول در بوته نسبت به سال اول بیشتر بود (شکل 3). بر اساس نتایج مقایسه میانگین اثر تیمار کود گاوی بر تعداد کپسول در بوته تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی موجب افزایش 3/9 درصدی در تعداد کپسول در بوته نسبت به تیمار شاهد گردید (جدول 6). مقایسه میانگین اثر تیمار گوگرد بر تعداد کپسول در بوته نشان داد با افزایش سطح تیمار گوگرد تعداد کپسول در بوته افزایش یافت و بیشترین تعداد کپسول در بوته با میانگین (65/65 تعداد) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود و کمترین تعداد کپسول در بوته با میانگین (73/56 تعداد) مربوط به تیمار شاهد بود (جدول 5). تغییر سال همراه با تغییر شرایط غذایی و آب و هوایی همراه است و میتواند موجب تغییر در اجزای عملکرد بگردد. همچنین تعداد کپسول در بوته بخصوص در ارقام چند شاخه کنجد، تابعی از تعداد شاخههای فرعی است و همبستگی مثبت و معنیداری بین این دو صفت وجود دارد. در این پژوهش با توجه به اکسیداسیون گوگرد و تجزیه کود گاوی طی دو سال میزان دسترسی به عناصر غذایی متفاوت بوده است و عناصر غذایی نقش مؤثری بر فعل و انفعالات بیوشیمیایی، افزایش تعداد برگ، تجمع ماده خشک اندامهای هوایی و همچنین اجزای عملکرد مثل تعداد کپسول در بوته دارند. افزایش مواد آلی از طریق کاهش pH خاک موجب افزایش فعالیتهای میکروبی خاک و افزایش قابلیت جذب عناصر کم مصرف همانند آهن میگردد و شرایط برای افزایش میزان فتوسنتز و زیست توده فراهم میگردد، با افزایش ارتفاع و گلدهی تعداد کپسول در بوته افزایش پیدا میکند(گلدانی و فاضلی کاخکی 2014). در نتایج مشابه گزارش شده کاربرد کودهای آلی موجب افزایش تعداد کپسول در بوته در گیاه کنجد گردیده است (هارونا و علیو 2011).
شکل 3- اثر سال بر تعداد کپسول در بوته
تعداد دانه در کپسول: اثر تیمار سال و گوگرد بر تعداد دانه در کپسول در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود (جدول 4). مقایسه میانگین اثر سال بر تعداد دانه در کپسول نشان داد در سال دوم، تعداد دانه در کپسول با میانگین (59/44 تعداد) نسبت به سال اول با میانگین (96/47 تعداد) کمتر بود (شکل 4). با توجه به این نتایج میتوان بیان کرد از آنجایی که در سال دوم آزمایش تعداد کپسول در بوته افزایش پیدا کرده لذا بهدلیل تقسیم مواد غذایی، تعداد دانه در کپسول کمتری تشکیل شده است. نتایج مقایسه میانگین اثر تیمار گوگرد نشان داد بیشترین تعداد دانه در کپسول با میانگین (93/51 تعداد) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود و کمترین تعداد دانه در کپسول با میانگین (39/41 تعداد) مربوط به تیمار شاهد بود (جدول 5). با توجه به نتایج آزمایش میتوان بیان کرد که تعداد دانه در کپسول بیشتر تحت تأثیر ژنوتیپ گیاه بوده و عوامل محیطی تأثیر کمتری بر این صفت دارد. بررسی اثرات گوگرد و تیوباسیلوس به همراه ماده آلی نشان داده کاربرد گوگرد به دلیل تغییر در pH خاک و افزایش قابلیت دسترسی به عناصر غذایی موجب افزایش تعداد دانه در غلاف کلزا گردیده است (رحیمیان، 2011). در نتایج مشابه گزارش شده کاربرد گوگرد موجب افزایش تعداد غوزه و تعداد دانه در غوزه در گیاه گلرنگ (صفاری و همکاران، 2011) و تعداد دانه در غلاف کلزا (کریمی و همکاران، 2012) گردیده است.
شکل 4- اثر سال بر تعداد کپسول در بوته
وزن هزار دانه: نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد اثر تیمار کود گاوی و رقم بر وزن هزار دانه در سطح احتمال 1 درصد و اثر تیمار گوگرد در سطح احتمال 5 درصد معنیدار گردید (جدول 5). بر اساس نتایج مقایسه میانگین اثر کود گاوی، بیشترین مقدار وزن هزار دانه مربوط به تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی بود که نسبت به تیمار شاهد با میانگین (41/3 گرم) بیشتر بود (جدول 7). مقایسه میانگین اثر رقم نشان داد وزن هزار دانه در رقم جیرفت-13 با میانگین (7/3 گرم) نسبت به توده محلی جیرفت با میانگین (38/3 گرم) بیشتر بود (جدول 8). همچنین نتایج کاربرد کود گوگرد نشان داد هر چند بیشترین مقدار وزن هزاردانه از کاربرد 8 تن در هکتار کود گوگرد به دست آمد اما از نظر آماری اختلاف معنیداری با سطوح 4 و 2 تن در هکتار دارا نبود (جدول 6). برخی منابع تفاوت بین ارقام در وزن هزار دانه را اختلاف در توانایی انتقال مواد فتوسنتزی به دانه گزارش کردهاند. بررسی اثر گوگرد و کود دامی بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم نشان داده کاربرد گوگرد و ماده آلی موجب افزایش طول مدت پر شدن دانه، افزایش غلظت ساکاروز دانه و در نهایت وزن هزار دانه میگردد (جلیلی و همکاران 2013). نقش مثبت گوگرد در افزایش وزن هزار دانه در نتایج مشابه در گیاه گندم گزارش شده است (مومن و همکاران 2011). کاربرد کودهای آلی به دلیل افزایش ظرفیت نگهداری آب و همچنین جذب عناصر غذایی نقش مؤثری در افزایش وزن هزاردانه در گیاه ذرت داشته است (چغازردی و همکاران 2013). در مطالعهای دیگر نقش کودهای آلی در افزایش وزن هزار دانه در گیاه گلرنگ را فراهمی مناسب عناصر غذایی در طول فصل رشد گزارش کردهاند بطوریکه گیاه در طی فصل رشد نه با محدودیت عناصر غذایی رو به رو میگردد نه دچار سمیت ناشی از غلظت بالای عناصر غذایی میگردد (رفیعی و همکاران 2014).
عملکرد دانه: نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد اثر تیمار کود گاوی و گوگرد بر عملکرد دانه به ترتیب در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنیدار گردید و تفاوت بین ارقام در عملکرد دانه در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود . همچنین اثر متقابل کود گاوی و گوگرد بر عملکرد دانه در سطح احتمال 5 درصد معنیدار گردید (جدول 4). مقایسه میانگین دادهها نشان داد رقم جیرفت-13 با میانگین عملکرد (3/1294کیلوگرم در هکتار) نسبت به توده محلی جیرفت (5/1249 کیلوگرم در هکتار) عملکرد بیشتری داشت (جدول 7). مقایسه میانگین اثر متقابل کود گاوی و گوگرد بر عملکرد دانه نشان داد در تیمار شاهد کود گاوی بیشترین مقدار عملکرد دانه مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود که از لحاظ آماری با سطوح صفر، 2 و 4 تن در هکتار گوگرد اختلاف معنیداری دارا نبود. کاربرد 20 تن در هکتار کود گاوی همراه با افزایش سطح تیمار گوگرد موجب افزایش معنیدار عملکرد دانه نسبت به تیمار شاهد کود گاوی گردید و بیشترین میزان عملکرد مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود (شکل 5). برخی محققان نقش ماده آلی در افزایش عملکرد دانه را به دلیل بهبود وضعیت فیزیکی خاک و افزایش قابلیت حفظ و نگهداری آب خاک گزارش کردهاند (گلدانی و فاضلی کاخکی، 2014). نتایج آزمایش نشان داد که تحت شرایط کاربرد 20 تن در هکتار کود دامی تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و وزن هزاردانه که از اجزای تشکیل دهنده و مؤثر بر عملکرد دانه میباشند، افزایش پیدا کرده و این افزایش در نهایت منجر به افزایش عملکرد دانه شده است. همچنین از نتایج دیگر افزودن مواد آلی به خاک، افزایش فعالیتهای میکروبی و در نتیجه افزایش قابلیت جذب عناصر کم مصرفی همانند آهن میباشد در نتیجه شرایط برای افزایش میزان فتوسنتز و گلدهی فراهم میگردد که در نهایت موجب افزایش تعداد کپسول در بوته و عملکرد دانه میگردد (گنامورتی و همکاران 1992). کاربرد گوگرد موجب اسیدی کردن موضعی خاک، افزایش قابلیت انحلال و جذب عناصر غذایی و افزایش کارایی گیاه در فرایندهای فتوسنتزی، تنفس و افزایش نگهداری بیشتر سطح سبز در گیاه میگردد که در نهایت میتواند موجب افزایش عملکرد گردد (مومن و همکاران 2011). بشارتی و همکاران (2015) گزارش نمودند که معنیدار شدن اثر گوگرد به عواملی همچون میزان رطوبت خاک، محتوای ماده آلی، حرارت، سطح حاصلخیزی خاک و مدیریت زراعی مرتبط است و عدم تأثیر گوگرد میتواند به علت عدم اکسیداسیون کافی گوگرد در خاک باشد. در نتایج مشابه افزایش عملکرد با افزایش سطح تیمار گوگرد در گیاه کنجد (شلپی و همکاران 2012) و ذرت (چغازردی و همکاران 2013) گزارش شده است. نتایج اثر متقابل کاربرد کود دامی در گوگرد نشان داد که بین سطوح 2، 4 و 8 تن گوگرد در شرایط کاربرد 20 تن در هکتار کود دامی اختلاف آماری معنیداری وجود ندارد و بنابراین میتوان بیان کرد که چنانچه هدف برداشت دانه باشد نیازی به سطوح 4 و 8 تن در هکتار گوگرد نمیباشد و با سطح 2 تن در هکتار گوگرد و در شرایط 20 تن کود دامی نیز عملکرد دانه مطلوب حاصل میگردد؛ بنابراین با کاربرد بهینه سطوح کودی هم میتوان به عملکرد مطلوب دست یافت و هم از هزینههای اضافی جلوگیری کرد (شکل 5).
شکل 5- اثر متقابل کود گاوی و گوگرد بر عملکرد دانه
جدول 4- نتایج تجزیه واریانس عملکرد و اجزای عملکرد ارقام کنجد تحت تأثیر تیمارهای گوگرد و کود گاوی
|
عملکرد دانه |
تعداد شاخه فرعی |
تعداد کپسول در بوته |
تعداد دانه در کپسول |
وزن هزار دانه |
درجه آزادی |
منابع تغییر |
|
213/2097ns |
945/0ns |
287/157ns |
327/222ns |
073/0ns |
2 |
تکرار (Replication) |
|
445/1094ns |
19/3ns |
**383/1081 |
*138/273 |
24/0ns |
1 |
سال (Year) |
|
921/2601ns |
658/1ns |
238/1ns |
498/0ns |
015/0ns |
2 |
تکرار × سال R×Y |
|
**702/70233 |
**835/131 |
02/49ns |
**785/546 |
535/2** |
1 |
رقم Varieties (C) |
|
853/410ns |
002/0ns |
403/23ns |
092/3ns |
041/0ns |
1 |
Y × C |
|
**205/192432 |
**502/23 |
**47/848 |
*269/494 |
601/1** |
1 |
کود گاوی Cow Manure (M) |
|
878/12590ns |
065/0ns |
32/34ns |
085/0ns |
001/0ns |
1 |
Y×M |
|
*83/19244* |
238/2ns |
**322/389 |
**004/454 |
498/0* |
3 |
گوگرد Sulfur (S) |
|
994/1236ns |
433/0ns |
837/47ns |
758/65ns |
375/0ns |
3 |
Y×S |
|
6009/15ns |
752/0ns |
75/50ns |
465/97ns |
006/0ns |
1 |
C×M |
|
076/1987ns |
065/0ns |
02/69ns |
56/81ns |
135/0ns |
1 |
Y×C×M |
|
36/11462ns |
467/5ns |
02/99ns |
65/154ns |
29/0ns |
3 |
C×S |
|
079/1713ns |
509/0ns |
541/38ns |
5128/95ns |
29/0ns |
3 |
Y×C×S |
|
*492/22445 |
19/5ns |
394/18ns |
372/53ns |
049/0ns |
3 |
M×S |
|
962/7219ns |
072/0ns |
582/74ns |
077/197ns |
089/0ns |
3 |
Y×M×S |
|
799/893ns |
648/3ns |
968/4ns |
71/12ns |
096/0ns |
3 |
S×M×C |
|
557/3370ns |
197/0ns |
642/30ns |
542/14ns |
0242/0ns |
3 |
Y×C×M×S |
|
603/6370 |
082/2 |
495/90 |
289/140 |
133/0 |
60 |
خطا (Error) |
|
298/9 |
24/9 |
02/8 |
59/7 |
86/5 |
- |
ضریب تغییرات (CV%) |
* و ** : به ترتیب معنیدار در سطح احتمال پنج و یک درصد می باشد.
جدول5- مقایسه میانگین اثر گوگرد بر عملکرد، اجزای عملکرد، روغن دانه، فسفر برگ، متیونین و سیستئین ارقام کنجد
|
تعداد کپسول در بوته
|
تعداد دانه در کپسول
|
وزن هزار دانه
|
فسفر برگ (%) |
روغن دانه (%) |
متیونین (g/100 g protein) |
سیستئین (gr/100 gr protein) |
مقدار گوگرد (ton.ha-1) |
|
73/56 b |
39/41 b |
37/3 a |
61/0 b |
58/42 b |
64/2 b |
1/1 b |
0 |
|
45/58 ab |
36/45 ab |
49/3 a |
66/0 b |
64/43 ab |
73/2 b |
51/1ab |
2 |
|
56/62 a |
43/46 ab |
66/3 a |
85/0 ab |
92/43 ab |
83/2 ab |
64/1 a |
4 |
|
65/65 a |
93/51 a |
67/3 a |
95/0 a |
62/45 a |
05/3 a |
71/1 a |
8 |
میانگینهای دارای حروف مشترک در هر ستون، تفاوت معنیداری بر اساس آزمون FLSD ندارد. (05/0p≤ ). اختلاف بر اساس نتایج تجزیه واریانس معنی دار است.
جدول6- مقایسه میانگین اثر کودگاوی بر عملکرد، اجزای عملکرد، متیونین و فسفر برگ ارقام کنجد
|
تعداد شاخه فرعی |
تعداد کپسول در بوته |
وزن هزار دانه (g) |
فسفر برگ (%) |
متیونین (gr/100 gr protein) |
کود گاوی (ton/ha) |
|
36/9 b |
87/57 b |
42/3 a |
67/0b |
12/2 b |
0 |
|
33/10 a |
82/63 a |
67/3 a |
87/0 a |
88/2 a |
20 |
میانگینهای دارای حروف مشترک در هر ستون، تفاوت معنیداری بر اساس آزمون FLSD ندارد. (05/0p≤). اختلاف بر اساس نتایج تجزیه واریانس معنی دار است.
جدول 7- مقایسه میانگین اثر رقم بر عملکرد، اجزای عملکرد، فسفر برگ، روغن دانه و عملکرد بیولوژیک
|
تعداد شاخه فرعی
|
وزن هزار دانه (g) |
عملکرد دانه (kg.ha-1) |
عملکرد بیولوژیک (kg.ha-1) |
روغن دانه (%) |
فسفر برگ (%) |
ارقام کنجد
|
|
69/8b |
71/3a |
37/1294a |
1/5652b |
79/44 a |
a8/0 |
جیرفت-13 Gi-13 |
|
03/11a |
38/3b |
27/1240b |
6/5956a |
08/43b |
b74/0 |
توده محلی جیرفت Local Jiroft variety |
میانگینهای دارای حروف مشترک در هر ستون، تفاوت معنیداری بر اساس آزمون FLSD ندارد. (05/0p≤ ). اختلاف بر اساس نتایج تجزیه واریانس معنی دار است.
عملکرد بیولوژیک: اثر رقم و اثر متقابل رقم و کود گاوی بر عملکرد بیولوژیک معنیدار گردید (جدول 8). مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در کود گاوی نشان داد توده محلی جیرفت نسبت به جیرفت-13 عملکرد بیولوژیک بالاتری داشت (شکل 6). همچنین مقایسه میانگین اثر متقابل کود گاوی و رقم نشان داد بیشترین مقدار عملکرد بیولوژیک با میانگین (84/6194 کیلوگرم در هکتار) مربوط به تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی و توده محلی جیرفت بود و کمترین مقدار با میانگین (4/5512 کیلوگرم در هکتار) مربوط به تیمار شاهد کود گاوی و رقم جیرفت-13 بود (شکل6). معنیدار شدن اثر متقابل رقم و کود گاوی بر عملکرد بیولوژیک نشان دهندهی پتانسیل متفاوت ارقام در پاسخ به کاربرد کود و سطوح مختلف کودی میباشد. کودهای آلی علاوه بر فراهمی عناصر غذایی، با بهبود شرایط فیزیکی و فرایندهای حیاتی خاک، ضمن ایجاد یک محیط مناسب برای رشد ریشه، شرایط افزایش رشد اندام هوایی و تولید ماده خشک را فراهم میکنند. در نتایج مشابه نقش مثبت کود آلی در افزایش عملکرد بیولوژیک در گیاه کنجد گزارش شده است (رضوانیمقدم و همکاران 2015).
شکل6- اثر رقم و کود گاوی بر عملکرد بیولوژیک
درصد روغن: نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد اثر تیمار گوگرد و اثر متقابل گوگرد و کود گاوی بر درصد روغن به ترتیب در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنیدار گردید (جدول 8). مقایسه میانگین اثر متقابل گوگرد و کود گاوی نشان داد بیشترین درصد روغن (46/46 درصد) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی بود و کمترین درصد روغن (4/42) مربوط به تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی بود. تیمارهای 4 و 8 تن در هکتار گوگرد در تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی با تیمار شاهد کود گاوی تفاوت معنیداری داشتند (شکل 8). نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد اثر رقم و اثر متقابل رقم و گوگرد بر درصد روغن به ترتیب در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنیدار گردیدند. مقایسه میانگین اثر متقابل رقم و گوگرد نشان داد با افزایش سطح تیمار گوگرد درصد روغن افزایش یافت بهطوریکه بیشترین درصد روغن با میانگین (35/47 درصد) مربوط به رقم جیرفت-13 در تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود و کمترین درصد روغن با میانگین (07/42 درصد) مربوط به توده محلی جیرفت در تیمار شاهد گوگرد بود (شکل 7). با توجه به اینکه جیرفت-13 از ارقام اصلاح شده است نسبت به توده محلی از درصد روغن بالاتری برخوردار بود (جدول 6). تفاوت درصد روغن در تیمار 8 و 2 تن در هکتار گوگرد در رقم جیرفت-13 نسبت به توده محلی جیرفت معنیدار بود. به نظر میرسد رقم جیرفت-13 در استفاده از گوگرد نسبت به توده محلی جیرفت کاراتر عمل کرده است. گزارش شده تجمع روغن با افزایش فعالیت استیل کوآنزیم A ارتباط دارد (احمد و عبدین 2006). گوگرد نیز نقش مهمی در سنتز بسیاری از اسیدهای چرب و متابولیتهای حاوی کوآنزیم A و در نتیجه افزایش استیل کوآنزیم A کربوکسیلاز دارد (کریمی و همکاران 2012). درنتیجه مصرف گوگرد مواد اولیه مورد نیاز برای تولید این آنزیم را افزایش داده که منجر به بهبود درصد روغن و سایر مواد مرتبط با این آنزیم شده است. افزایش درصد روغن در بالاترین سطح تیمار گوگرد در نتایج (احمد و همکاران 2007) گزارش شده است.
متیونین: نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد اثر تیمارهای کود گاوی و گوگرد بر مقدار متیونین در سطح احتمال 1 معنیدار بود و اثر متقابل کود گاوی و گوگرد در سطح احتمال 5 درصد معنیدار گردید. اثر متقابل رقم و گوگرد و همچنین اثر متقابل رقم، کود گاوی و گوگرد بر مقدار متیونین در سطح احتمال 1 درصد معنیدار گردیدند (جدول 9). نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل سهگانه رقم، کود گاوی و گوگرد نشان داد بیشترین مقدار متیونین مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی و از رقم جیرفت-13 بود و کمترین مقدار متیونین مربوط به تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی بود و قابل ذکر است که در سطوح عدم کاربرد و کاربرد
شکل 7-اثر متقابل گوگرد و رقم بر روغن دانه شکل 8-اثر متقابل کود گاوی و گوگرد بر روغن دانه
2 تن در هکتار کود گوگرد بین سطوح کود دامی و ارقام اختلاف آماری معنیداری وجود نداشت اما با کاربرد بیشتر کود گوگردی در سطح 8 تن در هکتار اختلاف آماری معنیداری مشاهده گردید بهگونهای که کمترین میزان متیونین در این سطح گوگرد از رقم توده محلی جیرفت در شرایط عدم کاربرد کود دامی بهدست آمد (شکل 9). در سطوح بالای گوگرد، به تنهایی توانسته موجب افزایش مقدار متیونین بگردد اما در سطوح پایین تأثیر مثبت کود گاوی به علت نقش مهمی که در اکسیداسیون گوگرد دارد بیشتر بوده است. نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل رقم، کود گاوی و گوگرد نشان داد بالاترین مقدار متیونین با میانگین مربوط به رقم جیرفت-13 در تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی بود و کمترین مقدار متیونین مربوط به توده محلی جیرفت در تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی بود (شکل 9). با توجه به نتایج آزمایش میتوان بیان کرد که کود دامی (گاوی) تأثیر مثبتی بر اکسیداسیون گوگرد دارا بوده و احتمالاً از طریق افزایش درصد پروتئین متعاقب از افزایش گوگرد و استفاده بهینه از شرایط در رقم جیرفت-13 نسبت به توده محلی جیرفت موجب افزایش مقدار متیونین در رقم جیرفت-13 گردیده است. گزارش شده در گیاه کنجد بیشترین مقدار آمینو اسید اندازه گیری شده مربوط به بالاترین سطح گوگرد و کمترین مقدار آمینو اسید مربوط به تیمار شاهد بوده است (مندل و همکاران 2012). در نتایج آزمایش مشابه دیگر گزارش شده کمترین مقدار متیونین و سیستئین بهدست آمده مربوط به تیمار شاهد بوده است (کمت و همکاران 1981).
* aسیستئین: نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد اثر تیمار گوگرد بر مقدار سیستئین در سطح احتمال 5 درصد معنیدار بود و اثر متقابل رقم و کود گاوی بر مقدار سیستئین در سطح احتمال 1 درصد معنیدار گردید (جدول 8). مقایسه میانگین اثر تیمار گوگرد نشان داد بیشترین مقدار سیستئین مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود و کمترین مقدار سیستئین مربوط به تیمار شاهد گوگرد بود. مقدار سیستئین در تیمار 2 تن در هکتار گوگرد کمتر از تیمارهای 4 و 8 تن در هکتار گوگرد بود اما از لحاظ آماری تفاوت معنیداری نداشتند (جدول 5). نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل کود گاوی و رقم نشان داد بیشترین مقدار سیستئین مربوط به رقم جیرفت-13 در تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی بود و کمترین مقدار سیستئین مربوط به توده محلی جیرفت در تیمار شاهد کود گاوی بود. با توجه به بیشتر بودن درصد پروتئین در رقم جیرفت-13 نسبت به توده محلی جیرفت مقدار سیستئین نیز در این رقم نسبت به توده محلی جیرفت بیشتر بود. (شکل 10). بالاترین سطح تیمار گوگرد موجب افزایش اسیدآمینههای متیونین و سیستئین در ارقام گندم گردید (تادو و همکاران 2018).
شکل 9- اثر متقابل رقم، کود گاوی و گوگرد بر متیونین
شکل 10- ترکیبات تیماری رقم و کود گاوی برای سیستئین
جدول 8- نتایج تجزیه واریانس عملکرد بیولوژیک و صفات کیفی ارقام کنجد تحت تاثیر تیمارهای گوگرد و کود گاوی
|
عملکرد بیولوژیک Biological yield |
فسفر برگ Leaf phosphorus |
روغن دانه Seed oil |
متیونین Methionine |
سیستئین Cysteine |
درجه آزادی df |
منابع تغییرات
|
|
ns778/74496 |
*8837/4 |
245/1ns |
2045/0ns |
4429/0ns |
2 |
تکرار Replication |
|
ns 644/2454103 |
**905/2 |
7001/2ns |
008/0ns |
0066/0ns |
1 |
سال Year |
|
ns 694/704214 |
ns026/0 |
581/0ns |
0403/0ns |
0716/0ns |
2 |
تکرار(سال) R×Y |
|
* 452/2226056 |
*096/7 |
898/70** |
2301/0ns |
3504/0ns |
1 |
رقم Varieties(C) |
|
ns 37/43556 |
ns018/0 |
127/0ns |
0009/0ns |
0416/0ns |
1 |
Y × C |
|
ns 81/233134 |
**211/87 |
69/9ns |
4401/0** |
2816/0ns |
1 |
کود گاوی Cow Manure(M) |
|
ns 391/167438 |
**276/13 |
045/0ns |
00093/0ns |
0204/0ns |
1 |
Y×M |
|
ns 299/60392 |
**109/63 |
288/38** |
74982/0** |
4595/0* |
3 |
گوگرد Sulfur(S) |
|
ns 815/25738 |
ns3628/1 |
157/2ns |
0101/0ns |
2141/0ns |
3 |
Y×S |
|
** 536/3427133 |
ns7884/0 |
192/0ns |
0759/0ns |
8016/2** |
1 |
C×M |
|
ns 118/283758 |
ns0026 |
98/0ns |
0084/0ns |
70041/0ns |
1 |
Y×C×M |
|
ns 303/491370 |
ns311/2 |
446/8* |
75621/0** |
0862/0ns |
3 |
C×S |
|
ns 056/32684 |
ns0087/0 |
03/0ns |
012/0ns |
3680/0ns |
3 |
Y×C×S |
|
ns 2/725722 |
**4103/8 |
393/9* |
1734/0* |
3508/0ns |
3 |
M×S |
|
ns 688/256427 |
ns4109/1 |
422/4ns |
0104/0ns |
19125/0ns |
3 |
Y×M×S |
|
ns 474/261685 |
*9267/3 |
219/1ns |
3753/1** |
0163/0ns |
3 |
S×M×C |
|
ns 96/79966 |
ns00538/0 |
432/1ns |
0151/0ns |
26125/0ns |
3 |
Y×C×M×S |
|
ns 5/317267 |
ns01289/0 |
949/2ns |
0611/0ns |
1504/0ns |
60 |
خطا(Error) |
|
14.704198 |
14.6972ns |
6.908ns |
8.7908ns |
7.787 |
- |
ضریب تغییرات(CV) |
* و ** : به ترتیب معنیدار در سطح احتمال پنج و یک درصد می باشد.
نتیجهگیری
کاربرد گوگرد اثر معنیداری بر عملکرد، اجزای عملکرد و همچنین درصد روغن، فسفر برگ و اسید آمینههای متیونین و سیستئین در ارقام کنجد داشت. نتایج اثر متقابل کود گاوی و گوگرد نشان داد در شرایط کاربرد 20 تن در هکتار کود گاوی، با کاربرد سطوح کمتر گوگرد (2 و 4 تن در هکتار گوگرد) نیز میتوان به نتایج مطلوب دست پیدا کرد و سطوح بالاتر گوگرد توصیه نمیگردد که این بهدلیل نقش مؤثر کود گاوی در اکسیداسیون گوگرد است. اما برای تعیین مقدار گوگرد، باید شرایط لازم برای اکسایش گوگرد، مثل زمان، میزان مواد آلی، رطوبت و ظرفیت بافری خاک را در نظر گرفت. بررسی ارقام نشان داد رقم جیرفت-13 نسبت به توده محلی جیرفت از عملکرد دانه، فسفر برگ، درصد روغن و اسید آمینه بالاتری برخوردار بود، که با توجه به محدودیت منابع آبی انتخاب رقمی که عملکرد کمی و کیفی بالاتری داشته و بهتر بتواند از عناصر غذایی استفاده کند؛ میتواند در جهت کاهش نهادههای مصرفی و آسیبهای زیستمحیطی ناشی از آن مؤثر باشد. با توجه بهاینکه گوگرد از عناصر اساسی مورد نیاز رشد گیاهان، بویژه گیاهان روغنی محسوب میشود و مقادیر زیادی گوگرد در صنایع نفت و گاز کشور تولید میگردد، کاربرد گوگرد به همراه کودهای آلی به عنوان راهکاری اکولوژیک در جهت توسعه بوم نظامهای زراعی توصیه میشود.
سپاسگزاری
مقاله حاضر بخشی از پایاننامه نویسنده مقاله و مصوب دانشگاه بیرجند میباشد که بدین وسیله نویسندگان مقاله بر خود لازم میدانند مراتب تشکر خود را از کارکنان و مسئولان محترم دانشگاه بیرجند، جهت همکاری در اجرای رساله و مراحل آن اعلام نمایند.
)
