The Effect of Sulfur and Cow Manure on Yield, Yield components and amino acids of Sesame Cultivars (Sesamum indicum L.)

Document Type : Research Paper

Authors

1 PhD, Department of Agronomy and Plant Breed, Faculty of Agriculture, University of Birjand. South Khorasan Province, Birjand, Iran.

2 Professor in department of agronomy and plant breeding. agriculture collage. University of birjand

3 Asos. Prof. Department of Agronomy and Plant Breed and Soil science, Faculty of Agriculture, University of Birjand. South Khorasan Province, Birjand, Iran

4 Assist. Prof. Department of Agronomy and Plant Breed, Faculty of Agriculture, University of Birjand. South Khorasan Province, Birjand, Iran.

Abstract

Background and Objective: This research was conducted to determine the effect of sulfur and cattle manure on yield and amino acids of two Sesame (Sesamum indicum L.) varieties.
Materials and Methods: The experiment was done by a factorial experiment in randomized block design with 3 replications in 2016 and 2017 at Kerman Agricultural and Natural Resources Research Center. The treatments consisted of powdered sulfur at four levels (0, 2, 4 and 8 ton.ha-1), Cow manure at two levels (0 and 20 ton.ha-1) and Jiroft-13 and Jiroft local varieties.
Results: The results showed that the number of capsules per plant in the second year was higher than the first year and the number of seeds per capsule in the second year was lower. Also, the leaf phosphorus content in the second year was higher than the first year. The number of branches, number of capsules per plant, 1000-grain weight, grain yield and Methionine in 20 ton.ha-1treatment of cow manure was higher than the control. The effect of sulfur treatment on yield, yield components, seed oil, Leaf phosphorus, Methionine and Cysteine were significant and according to the significance of the interaction between cow manure and sulfur, the highest grain yield (1353.28 Kg.ha-1) was obtained from of 20 Ton.ha-1 treatment of cow manure and 8 ton.ha-1of sulfur. The Jiroft-13 variety had higher oil seed, grain and biological yield than Jiroft local variety.
Conclusion: According to the experiment conditions, more desirable results can be obtained using 20 ton.ha-1 manure, with lower rates of sulfur.

Keywords


مقدمه

نیاز به تولید منابع غذایی پر انرژی و سالم یکی از دغدغه­های جهانی است. دانه­های روغنی و روغن حاصل از آن­ها به­دلیل جایگاه و نقشی که در تغذیه و جیره غذایی مردم از نظر تأمین انرژی و اسید­های چرب ضروری و پروتئین گیاهی دارند و همچنین به دلیل استفاده جانبی آنها از اهمیت ویژه­ای برخوردارند (رضوانی­مقدم و همکاران 2013). کنجد از قدیمی­ترین دانه­های روغنی است که به دلیل داشتن روغن با کیفیت، پروتئین و آنتی­اکسیدان به­طور گسترده­ در تهیه دارو و غذا استفاده می­شود. کنجد همچنین از گیاهان سازگار به نواحی خشک و نیمه خشک دنیاست و با توجه به مسئله گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی آینده و بروز گرما و خشک­سالی در کشور، کشت و کار گیاهان مقاوم به خشکی همانند کنجد گام مؤثری در تأمین نیاز روغن در آینده کشور می­باشد (رضوانی­مقدم و همکاران 2010). استفاده از کودهایی با منشأ اکولوژیکی مانند کود دامی، کمپوست، ورمی­کمپوست و بقایای گیاهی جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی است زیرا این مواد علاوه بر حفظ مواد آلی خاک، سبب افزایش حاصلخیزی و فراهم کردن عناصر غذایی در خاک می­شوند (گلدانی و فاضلی خاخکی 2014). رضوانی مقدم و همکاران (2010) در مطالعه بررسی تأثیر کودهای شیمیایی و آلی (کود گاوی و کمپوست ) بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه کنجد گزارش کردند که کاربرد کود گاوی باعث افزایش عملکرد دانه گردید. کود­های دامی همچنین موجب افزایش فسفر قابل استفاده گیاه، ازت نیتراتی، بهبود ساختمان خاک و افزایش میزان نگهداری آب در خاک می­شوند، که در نهایت افزایش کمی و کیفی محصول را به دنبال دارد (شاپلی، 2004). در مطالعه­ای دیگر کاربرد کود دامی (گاوی) و کمپوست در کنجد نشان داده تیمار کود دامی موجب افزایش معنی­دار عملکرد ارقام کنجد گردیده است (رضوانی­مقدم و همکاران 2013).

گوگرد عنصری، به­عنوان اصلاح کننده خاک، مصارف مختلفی دارد و اکسیداسیون و تبدیل آن به اسید­سولفوریک (H2SO4)، به­ویژه در خاکهای آهکی برای کاهش pH، تأمین سولفات و افزایش فراهمی فسفر و عناصر غذایی کم ­مصرف و اصلاح خاک مفید است. گرایش جهانی به استفاده از گوگرد عنصری برای بالا بردن فراهمی فسفر و عناصر کم ­مصرف و اصلاح کمبود این عناصر در خاک­های قلیایی و آهکی، بیشتر شده است. در خاک­های آهکی به علت کمبود مواد آلی، فعالیت ریز جانداران مؤثر در اکسایش گوگرد کاهش می­یابد و زمانی مصرف گوگرد در این نوع خاک­ها مؤثر است که توأم با کودهای آلی بوده و یا همراه با مایه تلقیح تیوباسیلوس مصرف شود. بررسی­ها نشان داده است که کاربرد گوگرد به دلیل نقشی که در سنتز کلروفیل دارد، می­تواند موجب افزایش عملکرد گردد. در همین رابطه گزارش شده بیشترین میزان عملکرد کنجد مربوط به تیمار کاربرد هم­زمان گوگرد با N، P و K بوده است (کندو و همکاران 2010). در بررسی دیگر افزایش سطح تیمار گوگرد موجب افزایش معنی­دار عملکرد دانه کنجد گردیده است (مندل و همکاران 2012). نقش گوگرد در افزایش درصد روغن مربوط به نقش مهم گوگرد در سنتز بسیاری از اسید­های چرب و نیاز به این عنصر برای سنتز دیگر متابولیت­های حاوی کوآنزیم­آ، ویتامین ب، اسید ­لیپوئیک و سولفولیپید­ها است (مالیک و همکاران 2004). گزارش شده اسید آمینه­های گوگرددار نقش حیاتی در سلامت و تغذیه انسان دارند. اسید آمینه متیونین نقش مهمی در بسیاری از عملکرد­های سلول و همچنین آغاز ترجمه mRNA دارد و نقش اسید آمینه سیستئین شرکت در ساختار و عملکرد پروتئین­ها و آنزیم­ها است (کریشنا و جز 2018). با توجه به قیمت مناسب و در دسترس بودن گوگرد و همچنین آهکی بودن و کم بودن ماده آلی در اکثر خاک­های مناطق کشور، این تحقیق به منظور بررسی توأم اثر گوگرد و کود گاوی، به عنوان یک ماده آلی تأثیرگذار در فرایند اکسیداسیون گوگرد طی دو سال، بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام اصلاح شده جیرفت-13 و توده محلی جیرفت در شرایط آب و هوایی کرمان انجام گردید.

 

مواد و روش­ها

این پژوهش در سال­های 1395 و 1396 در  ایستگاه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان با موقعیت جغرافیایی 50 درجه شمالی و 59 درجه شرقی با ارتفاع 1754 متر از سطح دریا به­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در 3  تکرار انجام شد. فاکتور­ها شامل کود گاوی در دو سطح (عدم کاربرد کود و 20 تن در هکتار)، گوگرد پودری (98%) در چهار سطح (شاهد (عدم کاربرد کود)، 2، 4 و 8 تن در هکتار) و رقم در دو سطح (شامل جیرفت-13 و توده محلی جیرفت، این ارقام جزء ارقام چند شاخه، دیررس هستند که دارای یک گل در محور می­باشند) بودند. به منظور بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، قبل از انجام عملیات آماده­سازی زمین، نمونه­برداری از عمق 30-0 سانتی­متری خاک انجام شد. نتایج تجزیه خاک در جدول 1 و نتایج تجزیه شیمیایی کود گاوی در جدول 2 ارائه شده است. برای اندازه­گیری هدایت الکتریکی خاک از عصاره اشباع یک به یک استفاده گردید و بعد از گذشت دو ساعت، با EC متر میزان هدایت الکتریکی خاک اندازه­گیری شد. میزان رس، سیلت، شن و در نهایت بافت خاک با استفاده از مثلث بافت خاک تعیین گردید و میزان فسفر، پتاسیم، ماده آلی خاک توسط به روش استفاده از خاکستر و در کوره اندازه­گیری گردید. هر کرت شامل شش ردیف به طول پنج متر و با فاصله 50 سانتی­متر از یکدیگر بود. تیمارهای کودی بر اساس مساحت هر کرت و طبق تیمارها تعیین گردید و در سال اول یک ماه قبل از کاشت با خاک مخلوط گردید. در سال دوم اثرات باقی ­مانده تیمار­های سال اول با پلات ثابت بررسی شد و هیچ تیمار کودی اعمال نگردید (در هر دو سال آزمایش، کاشت در یک قطعه زمین انجام شد). عملیات کاشت بذر در هر دو سال، به صورت جوی- پشته­ای با فاصله روی ردیف 15 سانتی­متر با دست در نیمه دوم خرداد ماه انجام شد. فاصله کرت­ها و بلوک­ها به ترتیب برابر با 1 و 3 متر در نظر گرفته شد. اولین آبیاری به منظور تسهیل در سبز شدن بلافاصله پس از کاشت و آبیاری­های بعدی با دور هفت روز یک­بار به شیوه سیفونی تا پایان فصل رشد انجام شد. به منظور جلوگیری از اختلاط اثر تیمارها، انتهای کرت­ها بسته شد و آبیاری کرت­ها و بلوک­ها به صورت جداگانه انجام گرفت. همچنین برای هر بلوک جوی فاضلاب جداگانه در نظر گرفته شد تا آب خروجی احتمالی وارد کرت­های مجاور نگردد. عملیات وجین دستی علف­های­هرز هر دو هفته یک بار صورت گرفت. در انتهای فصل رشد برای اندازه­گیری اجزای عملکرد، از هرکرت پنج بوته به صورت تصادفی انتخاب و تعداد شاخه جانبی و تعداد کپسول در بوته شمارش شدند. پس از جداسازی و شمارش دانه‌های هر کپسول، همگی دانه‌ها با یکدیگر مخلوط شده و وزن 1000 هزار دانه برحسب گرم محاسبه شد. برای محاسبه عملکرد در نیمه اول آبان پس از حذف اثرات حاشیه­ای از قسمت میانی کرت­ها از سطحی به اندازه دو متر مربع کلیه بوته­ها به‌صورت دستی از سطح خاک برداشت گردیدند. دانه­ها از کپسول­های خشک شده جدا گردید و توسط ترازو توزین گردید و عملکرد دانه (با رطوبت بین 14 تا 16 درصد) با توجه به مساحت برداشت شده و تعمیم آن به هکتار برحسب کیلوگرم در هکتار محاسبه گردید. جهت اندازه‌گیری عملکرد بیولوژیک (عملکرد ماده خشک اندام‌های هوایی) از قسمت میانی هر کرت آزمایشی، کل بوته‌های موجود در سطح دو مترمربع از سطح خاک کف‌بر شده و درون آون با دمای 75 درجه سانتی‌گراد به مدت 48 ساعت قرار گرفت و پس از خشک شدن توسط ترازو با دقت 1/0 گرم توزین گردید. سپس وزن نمونه به مساحت اشغال‌شده در مزرعه تقسیم شده و نهایتا عملکرد زیستی به کیلوگرم در هکتار تبدیل شد. برای تعیین درصد روغن دانه از روش سوکسله استفاده شد و اسید آمینه­های سیستئین و متیونین دانه توسط دستگاه HPLC و به روش کروماتوگرافی تبادل یونی اندازه­گیری گردیدند (پریپس و همکاران 2001). جهت اندازه­گیری فسفر از نمونه برگ، از دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 430 نانومتر استفاده شد (کوتنی 1980).

آنالیز آماری داده­ها بر اساس تجزیه مرکب نتایج دوسال (پس از انجام آزمون بارتلت) با استفاده از نرم‌افزار SAS. 9.4 انجام گردید و از آزمون FLSD در سطح احتمال پنج درصد برای مقایسه میانگین­ها استفاده شد. رسم نمودارها با استفاده از نرم‌افزار 2010 .Microsoft Excel انجام شد.

 

نتایج و بحث

فسفر برگ: نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اثر تیمار­های سال، کود گاوی، گوگرد و همچنین اثر متقابل کود گاوی و گوگرد و اثر متقابل سال و کود گاوی بر مقدار فسفر برگ در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار بود. تفاوت بین ارقام در سطح احتمال 5 درصد و اثر متقابل کود گاوی، گوگرد و رقم بر درصد فسفر برگ در سطح احتمال 5 درصد معنی­دار گردید (جدول 8). نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل سه گانه رقم، کود گاوی و گوگرد نشان داد که مقدار فسفر برگ در رقم جیرفت-13 (8/0 درصد) نسبت به توده محلی جیرفت (74/0 درصد) بیشتر بود ولی کاربرد گوگرد در تیمار شاهد کود گاوی اثر معنی­دار بر مقدار فسفر برگ در توده محلی جیرفت نداشته و در رقم جیرفت-13 تنها در بالاترین سطح گوگرد (8 تن در هکتار) مقدار فسفر افزایش معنی­داری داشته است. کاربرد 20 تن در هکتار کود گاوی موجب

 

 

جدول 1- خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک محل آزمایش

هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک (dS.m-1)

واکنش خاک

ماده آلی خاک (%)

 

درصد کربن آلی خاک

نیتروژن کل (%)

 

محتوی

(mg.kg-1)

سولفات محلول (mEq.L-1)

محتوی (درصد)

Content (%)

EC (dS.m-1)

pH

Organic mater

Organic carbon (%)

Total nitrogen (%)

فسفر قابل جذب

Available P

پتاسیم قابل  جذب

Available K+

Soluble SO4-2 (meq.L-1)

رس

Clay

سیلت

Silt

شن

Sand

42/2

97/7

67/0

37/0

03/0

7/6

184

8/7

6/11

26

4/62

 

 

جدول 2- نتایج تجزیه شیمیایی کود گاوی مورد استفاده در آزمایش

هدایت الکتریکی  

(dS.m-1)

pH

درصد نیتروژن

Nitrogen (%)

درصد فسفر

Phosphorus (%)

درصد پتاسیم

Potassium (%)

کلسیم

Ca

منیزیم

Mg

سدیم

Na

گوگرد

S

1/2

2/7

3/1

08/1

5/3

42/1

44/0

15/0

40/0

 

 

افزایش مقدار فسفر در هر دو رقم نسبت به تیمار شاهد کود گاوی گردیده است به­طوریکه بیشترین مقدار فسفر برگ (12/1 درصد) مربوط به رقم جیرفت-13 در تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی بود و کمترین مقدار فسفر برگ (53/0 درصد) مربوط به توده محلی جیرفت در تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی بود (شکل 1). کود گاوی علاوه بر دارا بودن فسفر قابل جذب، در اکسیداسیون گوگرد، کاهش pH خاک و افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی نقش داشته و موجب افزایش مقدار فسفر برگ گردیده است.

نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل سال و کود گاوی نشان داد بیشترین مقدار فسفر برگ با میانگین (88/0 درصد) مربوط به سال 1396 و تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی بود و تفاوت معنی­داری با تیمار مشابه در سال 1395 نداشت. کمترین مقدار فسفر با میانگین (62/0 درصد) مربوط به سال 1395 و تیمار شاهد کود گاوی بود. کاربرد کود گاوی موجب افزایش معنی­دار مقدار فسفر نسبت به تیمار شاهد در سال اول و دوم گردیده است (شکل 2). کاربرد کود دامی علاوه بر اینکه شرایط لازم برای اکسیداسیون گوگرد را فراهم می­کند اگر حاوی درصد فسفر قابل جذب بیشتری باشد در نهایت موجب افزایش درصد فسفر جذب شده می­گردد. گزارش شده مصرف خاک فسفات همراه با مواد آلی و گوگرد به­عنوان راهکاری موثر برای افزایش قابلیت جذب فسفر است. افزایش معنی­دار مقدار فسفر در سال دوم می­تواند به دلیل تجزیه بیشتر گوگرد و کود گاوی در سال دوم و اثرگذاری بر مقدار جذب فسفر برگ باشد.

 

 

 

شکل 1- ترکیبات تیماری رقم، کود گاوی و گوگرد برای فسفر برگ

 

شکل 2- ترکیبات تیماری سال و کود گاوی برای مقدار فسفر برگ

 

 

سولفات و pH خاک: نتایج آزمون خاک در انتهای سال اول و دوم، نشان داد کمترین مقدار pH خاک (13/7) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی در سال دوم بود و بیشترین مقدار pH (91/7) مربوط به تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی در سال اول بود (جدول 3). تغییرات سولفات خاک با اکسیداسیون گوگرد رابطه مستقیم داشته و بیشترین مقدار سولفات خاک (8/14 میلی اکی والان بر لیتر) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی در سال دوم بود. یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر اکسیداسیون گوگرد محتوی ماده آلی خاک است و بالا بودن درصد آهک و خاصیت بافری خاک می­تواند مانع از تأثیر گوگرد بر تغییر شاخص­هایی همچون pH خاک گردد(بشارتی و مطلبی­فرد، 2015). میزان کاهش pH خاک همچنین با زمان و شدت اکسیداسیون گوگرد در خاک رابطه مستقیم دارد.

 

 

جدول 3- اثر مقادیر مختلف کود گاوی و گوگرد بر pH و سولفات خاک

 

 

سال (year)

M0S0

M0S1

M0S2

M0S3

M1S0

M1S1

M1S2

M1S3

واکنش خاک

pH

First year

91/7

73/7

53/7

45/7

86/7

66/7

46/7

37/7

Second year

87/7

59/7

38/7

26/7

79/7

49/7

29/7

13/7

سولفات

So4-2

First year

1/7

8/7

1/10

8/11

3/7

4/8

6/11

2/13

Second year

2/7

3/9

7/12

1/14

7/7

6/10

8/13

8/14

S0 فاقد گوگرد، S1 2 تن در هکتار گوگرد، S2 4 تن در هکتار گوگرد، S3 8 تن در هکتار گوگرد، M0 عدم کاربرد کود گاوی، M1 20 تن در هکتار کود گاوی

 

 

تعداد شاخه فرعی: نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد اثر تیمار کود گاوی بر تعداد شاخه فرعی در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار بود. همچنین تفاوت بین ارقام از نظر تعداد شاخه فرعی در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار گردید (جدول 4). مقایسه میانگین اثر کود گاوی نشان داد کاربرد 20 تن در هکتار کود گاوی موجب افزایش 10 درصدی در تعداد شاخه فرعی نسبت به تیمار شاهدگردید (جدول 5). بر اساس نتایج مقایسه میانگین اثر رقم، توده محلی ­جیرفت با میانگین (03/11) تعداد شاخه فرعی بیشتری نسبت به رقم جیرفت-13 با میانگین (69/8) داشت (جدول 7). با توجه به اینکه جیرفت-13 از ارقام اصلاح شده است نسبت به توده محلی جیرفت از تعداد شاخه فرعی کمتری برخوردار بود. بررسی­ها نشان داده کود­های آلی به دلیل بهبود خواص فیزیکی، افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک و تعادل عناصر غذایی تأثیر مثبتی بر افزایش تعداد شاخه­­ی فرعی دارند. در همین راستا گزارش شده کاربرد 15 تن کود مرغی موجب افزایش 50 درصدی در تعداد شاخه فرعی کنجد نسبت به تیمار شاهد گردیده است (هارونا و همکاران 2011). گزارش شده کود آلی به علت آزادسازی تدریجی عناصر غذایی همراه با نیاز گیاه در هر مرحله رشدی و افزایش راندمان جذب عناصر غذایی، شرایط بهتری برای رشد و نمو گیاه را فراهم کرده و موجب افزایش تعداد شاخه فرعی در گیاه کنجد گردیده است (گلدانی و فاضلی کاخکی 2014).

تعداد کپسول در بوته: اثر تیمار­ کود گاوی، گوگرد و همچنین اثر سال بر تعداد کپسول در بوته در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار گردید (جدول 4). نتایج مقایسه میانگین داده­ها نشان داد در سال دوم تعداد کپسول در بوته نسبت به سال اول بیشتر بود (شکل 3). بر اساس نتایج مقایسه میانگین اثر تیمار کود گاوی بر تعداد کپسول در بوته تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی موجب افزایش 3/9 درصدی در تعداد کپسول در بوته نسبت به تیمار شاهد گردید (جدول 6). مقایسه میانگین اثر تیمار گوگرد بر تعداد کپسول در بوته نشان داد با افزایش سطح تیمار گوگرد تعداد کپسول در بوته افزایش یافت و بیشترین تعداد کپسول در بوته با میانگین (65/65 تعداد) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود و کمترین تعداد کپسول در بوته با میانگین (73/56 تعداد) مربوط به تیمار شاهد بود (جدول 5). تغییر سال همراه با تغییر شرایط غذایی و آب و هوایی همراه است و می­تواند موجب تغییر در اجزای عملکرد بگردد. همچنین تعداد کپسول در بوته بخصوص در ارقام چند شاخه کنجد، تابعی از تعداد شاخه­های فرعی است و همبستگی مثبت و معنی­داری بین این دو صفت وجود دارد. در این پژوهش با توجه به اکسیداسیون گوگرد و تجزیه کود­ گاوی طی دو سال میزان دسترسی به عناصر غذایی متفاوت بوده است و عناصر غذایی نقش مؤثری بر فعل و انفعالات بیوشیمیایی، افزایش تعداد برگ، تجمع ماده خشک اندام­های هوایی و همچنین اجزای عملکرد مثل تعداد کپسول در بوته دارند. افزایش مواد آلی از طریق کاهش pH خاک موجب افزایش فعالیت­های میکروبی خاک و افزایش قابلیت جذب عناصر کم مصرف همانند آهن می­گردد و شرایط برای افزایش میزان فتوسنتز و زیست توده فراهم می­گردد، با افزایش ارتفاع و گلدهی تعداد کپسول در بوته افزایش پیدا می­کند(گلدانی و فاضلی کاخکی 2014). در نتایج مشابه گزارش شده کاربرد کود­های آلی موجب افزایش تعداد کپسول در بوته در گیاه کنجد گردیده است (هارونا و علیو 2011).

 

 

شکل 3- اثر سال بر تعداد کپسول در بوته

 

 

تعداد دانه در کپسول: اثر تیمار­ سال و گوگرد بر تعداد دانه در کپسول در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار بود (جدول 4). مقایسه میانگین اثر سال بر تعداد دانه در کپسول نشان داد در سال دوم، تعداد دانه در کپسول با میانگین (59/44 تعداد) نسبت به سال اول با میانگین (96/47 تعداد) کمتر بود (شکل 4). با توجه به این نتایج می­توان بیان کرد از آن­جایی که در سال دوم آزمایش تعداد کپسول در بوته افزایش پیدا کرده لذا به­دلیل تقسیم مواد غذایی، تعداد دانه در کپسول کمتری تشکیل شده است. نتایج مقایسه میانگین­ اثر تیمار گوگرد نشان داد بیشترین تعداد دانه در کپسول با میانگین (93/51 تعداد) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود و کمترین تعداد دانه در کپسول با میانگین (39/41 تعداد) مربوط به تیمار شاهد بود (جدول 5). با توجه به نتایج آزمایش می­توان بیان کرد که تعداد دانه در کپسول بیشتر تحت تأثیر ژنوتیپ گیاه بوده و عوامل محیطی تأثیر کمتری بر این صفت دارد. بررسی اثرات گوگرد و تیوباسیلوس به همراه ماده آلی نشان داده کاربرد گوگرد به دلیل تغییر در pH خاک و افزایش قابلیت دسترسی به عناصر غذایی موجب افزایش تعداد دانه در غلاف کلزا گردیده است (رحیمیان، 2011). در نتایج مشابه گزارش شده کاربرد گوگرد موجب افزایش تعداد غوزه و تعداد دانه در غوزه در گیاه گلرنگ (صفاری و همکاران، 2011) و تعداد دانه در غلاف کلزا (کریمی و همکاران، 2012) گردیده است.

 

 

شکل 4- اثر سال بر تعداد کپسول در بوته

 

 

وزن هزار دانه: نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد اثر تیمار کود گاوی و رقم بر وزن هزار دانه در سطح احتمال 1 درصد و اثر تیمار گوگرد در سطح احتمال 5 درصد معنی­دار گردید (جدول 5). بر اساس نتایج مقایسه میانگین اثر کود گاوی، بیشترین مقدار وزن هزار دانه مربوط به تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی بود که نسبت به تیمار شاهد با میانگین (41/3 گرم) بیشتر بود (جدول 7). مقایسه میانگین اثر رقم نشان داد وزن هزار دانه در رقم جیرفت-13 با میانگین (7/3 گرم) نسبت به توده محلی جیرفت با میانگین (38/3 گرم) بیشتر بود (جدول 8). همچنین نتایج کاربرد کود گوگرد نشان داد هر چند بیشترین مقدار وزن هزاردانه از کاربرد 8 تن در هکتار کود گوگرد به­ دست آمد اما از نظر آماری اختلاف معنی­داری با سطوح 4 و 2 تن در هکتار دارا نبود (جدول 6). برخی منابع تفاوت بین ارقام در وزن هزار دانه را اختلاف در توانایی انتقال مواد فتوسنتزی به دانه گزارش کرده­اند. بررسی اثر گوگرد و کود دامی بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم نشان داده کاربرد گوگرد و ماده آلی موجب افزایش طول مدت پر شدن دانه، افزایش غلظت ساکاروز دانه و در نهایت وزن هزار دانه می­گردد (جلیلی و همکاران 2013). نقش مثبت گوگرد در افزایش وزن هزار دانه در نتایج مشابه در گیاه گندم گزارش شده است (مومن و همکاران 2011). کاربرد کود­های آلی به دلیل افزایش ظرفیت نگهداری آب و همچنین جذب عناصر غذایی نقش مؤثری در افزایش وزن هزاردانه در گیاه ذرت داشته­ است (چغازردی و همکاران 2013). در مطالعه­ای دیگر نقش کودهای آلی در افزایش وزن هزار دانه در گیاه گلرنگ را فراهمی مناسب عناصر غذایی در طول فصل رشد گزارش کرده­اند بطوریکه گیاه در طی فصل رشد نه با محدودیت عناصر غذایی رو به رو می­گردد نه دچار سمیت ناشی از غلظت بالای عناصر غذایی می­گردد (رفیعی و همکاران 2014).

عملکرد دانه: نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد اثر تیمار کود گاوی و گوگرد بر عملکرد دانه به ترتیب در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنی­دار گردید و تفاوت بین ارقام در عملکرد دانه در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار بود . همچنین اثر متقابل کود گاوی و گوگرد بر عملکرد دانه در سطح احتمال 5 درصد معنی­دار گردید (جدول 4). مقایسه میانگین داده­ها نشان داد رقم جیرفت-13 با میانگین عملکرد (3/1294کیلوگرم در هکتار) نسبت به توده محلی جیرفت (5/1249 کیلوگرم در هکتار) عملکرد بیشتری داشت (جدول 7). مقایسه میانگین اثر متقابل کود گاوی و گوگرد بر عملکرد دانه نشان داد در تیمار شاهد کود گاوی بیشترین مقدار عملکرد دانه مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود که از لحاظ آماری با سطوح  صفر، 2 و 4 تن در هکتار گوگرد اختلاف معنی­داری دارا نبود. کاربرد 20 تن در هکتار کود گاوی همراه با افزایش سطح تیمار گوگرد موجب افزایش معنی­دار عملکرد دانه نسبت به تیمار شاهد کود گاوی گردید و بیشترین میزان عملکرد مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود (شکل 5). برخی محققان نقش ماده آلی در افزایش عملکرد دانه را به دلیل بهبود وضعیت فیزیکی خاک و افزایش قابلیت حفظ و نگهداری آب خاک گزارش کرده­اند (گلدانی و فاضلی کاخکی، 2014). نتایج آزمایش نشان داد که تحت شرایط کاربرد 20 تن در هکتار کود دامی تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و وزن هزاردانه که از اجزای تشکیل دهنده و مؤثر بر عملکرد دانه می­باشند، افزایش پیدا کرده و این افزایش در نهایت منجر به افزایش عملکرد دانه شده است. همچنین از نتایج دیگر افزودن مواد آلی به خاک، افزایش فعالیت­های میکروبی و در نتیجه افزایش قابلیت جذب عناصر کم مصرفی همانند آهن می­باشد در نتیجه شرایط برای افزایش میزان فتوسنتز و گلدهی فراهم می­گردد که در نهایت موجب افزایش تعداد کپسول در بوته و عملکرد دانه می­گردد (گنامورتی و همکاران 1992). کاربرد گوگرد موجب اسیدی ­کردن موضعی خاک، افزایش قابلیت انحلال و جذب عناصر غذایی و افزایش کارایی گیاه در فرایندهای فتوسنتزی، تنفس و افزایش نگهداری بیشتر سطح سبز در گیاه می­گردد که در نهایت می­تواند موجب افزایش عملکرد گردد (مومن و همکاران 2011). بشارتی و همکاران (2015) گزارش نمودند که معنی­دار شدن اثر گوگرد به عواملی همچون میزان رطوبت خاک، محتوای ماده آلی، حرارت، سطح حاصلخیزی خاک و مدیریت زراعی مرتبط است و عدم تأثیر گوگرد می­تواند به علت عدم اکسیداسیون کافی گوگرد در خاک باشد. در نتایج مشابه افزایش عملکرد با افزایش سطح تیمار گوگرد در گیاه کنجد (شلپی و همکاران 2012) و ذرت (چغازردی و همکاران 2013) گزارش شده است. نتایج اثر متقابل کاربرد کود دامی در گوگرد نشان داد که بین سطوح 2، 4 و 8 تن گوگرد در شرایط کاربرد 20 تن در هکتار کود دامی اختلاف آماری معنی­داری وجود ندارد و بنابراین می­توان بیان کرد که چنانچه هدف برداشت دانه باشد نیازی به سطوح 4 و 8 تن در هکتار گوگرد نمی­باشد و با سطح 2 تن در هکتار گوگرد و در شرایط 20 تن کود دامی نیز عملکرد دانه مطلوب حاصل می­گردد؛ بنابراین با  کاربرد بهینه سطوح کودی هم می­توان به عملکرد مطلوب دست یافت و هم از هزینه­های اضافی جلوگیری کرد (شکل 5). 

 

 

 

 

شکل 5- اثر متقابل کود گاوی و گوگرد بر  عملکرد دانه

 

 

 

 

 

 

جدول 4- نتایج تجزیه واریانس عملکرد و اجزای عملکرد ارقام کنجد تحت تأثیر تیمارهای گوگرد و کود گاوی

عملکرد

دانه

تعداد شاخه

 فرعی

تعداد کپسول

 در بوته

تعداد دانه در

کپسول

وزن

هزار دانه

درجه

آزادی

منابع تغییر

213/2097ns

945/0ns

287/157ns

327/222ns

073/0ns

2

تکرار (Replication)

445/1094ns

19/3ns

**383/1081

*138/273

24/0ns

1

سال (Year)

921/2601ns

658/1ns

238/1ns

498/0ns

015/0ns

2

تکرار × سال R×Y

**702/70233

**835/131

02/49ns

**785/546

535/2**

1

رقم  Varieties (C)

853/410ns

002/0ns

403/23ns

092/3ns

041/0ns

1

Y × C

**205/192432

**502/23

**47/848

*269/494

601/1**

1

کود گاوی Cow Manure (M)

878/12590ns

065/0ns

32/34ns

085/0ns

001/0ns

1

Y×M

*83/19244*

238/2ns

**322/389

**004/454

498/0*

3

گوگرد  Sulfur (S)

994/1236ns

433/0ns

837/47ns

758/65ns

375/0ns

3

Y×S

6009/15ns

752/0ns

75/50ns

465/97ns

006/0ns

1

C×M

076/1987ns

065/0ns

02/69ns

56/81ns

135/0ns

1

Y×C×M

36/11462ns

467/5ns

02/99ns

65/154ns

29/0ns

3

C×S

079/1713ns

509/0ns

541/38ns

5128/95ns

29/0ns

3

Y×C×S

*492/22445

19/5ns

394/18ns

372/53ns

049/0ns

3

M×S

962/7219ns

072/0ns

582/74ns

077/197ns

089/0ns

3

Y×M×S

799/893ns

648/3ns

968/4ns

71/12ns

096/0ns

3

S×M×C

557/3370ns

197/0ns

642/30ns

542/14ns

0242/0ns

3

Y×C×M×S

603/6370

082/2

495/90

289/140

133/0

60

خطا (Error)

298/9

24/9

02/8

59/7

86/5

-

ضریب تغییرات (CV%)

* و **  : به ترتیب معنی­دار در سطح احتمال پنج  و یک درصد می باشد.

 

جدول5-  مقایسه میانگین اثر گوگرد بر عملکرد، اجزای عملکرد، روغن دانه، فسفر برگ، متیونین و سیستئین ارقام کنجد

تعداد کپسول در بوته

 

تعداد دانه در کپسول

 

وزن هزار دانه

 

فسفر برگ

(%)

روغن دانه

(%)

متیونین

(g/100 g protein)

سیستئین

(gr/100 gr protein)

مقدار گوگرد

(ton.ha-1)

73/56 b

39/41 b

37/3 a

61/0 b

58/42 b

64/2 b

1/1 b

0

45/58 ab

36/45 ab

49/3 a

66/0 b

64/43 ab

73/2 b

51/1ab

2

56/62 a

43/46 ab

66/3 a

85/0 ab

92/43 ab

83/2 ab

64/1 a

4

65/65 a

93/51 a

67/3 a

95/0 a

62/45 a

05/3 a

71/1 a

8

میانگین­های دارای حروف مشترک در هر ستون، تفاوت معنی­داری بر اساس آزمون FLSD ندارد. (05/0p≤ ). اختلاف بر اساس نتایج تجزیه واریانس معنی دار است.

 

جدول6-  مقایسه میانگین اثر کودگاوی  بر عملکرد، اجزای عملکرد، متیونین و فسفر برگ ارقام کنجد

تعداد شاخه

فرعی

تعداد کپسول

در بوته

وزن هزار دانه

 (g)

فسفر برگ

 (%)

متیونین

 (gr/100 gr protein)

کود گاوی

 (ton/ha)

36/9 b

87/57 b

42/3 a

67/0b

12/2 b

0

33/10 a

82/63 a

67/3 a

87/0 a

88/2 a

20

میانگین­های دارای حروف مشترک در هر ستون، تفاوت معنی­داری بر اساس آزمون FLSD ندارد. (05/0p≤). اختلاف بر اساس نتایج تجزیه واریانس معنی دار است.

 

 

 

جدول 7-  مقایسه میانگین اثر رقم  بر عملکرد، اجزای عملکرد، فسفر برگ، روغن دانه و عملکرد بیولوژیک

تعداد شاخه فرعی

 

وزن هزار دانه

(g)

عملکرد دانه

 (kg.ha-1)

عملکرد بیولوژیک

 (kg.ha-1)

روغن دانه

 (%)

فسفر برگ

 (%)

ارقام کنجد

 

69/8b

71/3a

37/1294a

1/5652b

79/44 a

 a8/0

جیرفت-13

Gi-13

03/11a

38/3b

27/1240b

6/5956a

08/43b

 b74/0

توده محلی جیرفت

Local Jiroft variety

میانگین­های دارای حروف مشترک در هر ستون، تفاوت معنی­داری بر اساس آزمون FLSD ندارد. (05/0p≤ ). اختلاف بر اساس نتایج تجزیه واریانس معنی دار است.

 

 

عملکرد بیولوژیک: اثر رقم و اثر متقابل رقم و کود گاوی بر عملکرد بیولوژیک معنی­دار گردید (جدول 8). مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در کود گاوی نشان داد توده محلی جیرفت نسبت به جیرفت-13 عملکرد بیولوژیک بالاتری داشت (شکل 6). همچنین مقایسه میانگین اثر متقابل کود گاوی و رقم نشان داد بیشترین مقدار عملکرد بیولوژیک با میانگین (84/6194 کیلوگرم در هکتار) مربوط به تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی و توده محلی جیرفت بود و کمترین مقدار با میانگین (4/5512 کیلوگرم در هکتار) مربوط به تیمار شاهد کود گاوی و رقم جیرفت-13 بود (شکل6). معنی­دار شدن اثر متقابل رقم و کود گاوی بر عملکرد بیولوژیک نشان دهنده­ی پتانسیل متفاوت ارقام در پاسخ به کاربرد کود و سطوح مختلف کودی می­باشد. کود­های آلی علاوه بر فراهمی عناصر غذایی، با بهبود شرایط فیزیکی و فرایند­های حیاتی خاک، ضمن ایجاد یک محیط مناسب برای رشد ریشه، شرایط افزایش رشد اندام هوایی و تولید ماده خشک را فراهم می­کنند. در نتایج مشابه نقش مثبت کود آلی در افزایش عملکرد بیولوژیک در گیاه کنجد گزارش شده است (رضوانی­مقدم و همکاران 2015).

 

 

 

 

 

شکل6- اثر رقم و کود گاوی بر عملکرد بیولوژیک

 

 

درصد روغن: نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد اثر تیمار گوگرد و اثر متقابل گوگرد و کود گاوی بر درصد روغن به ترتیب در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنی­دار گردید (جدول 8). مقایسه میانگین اثر متقابل گوگرد و کود گاوی نشان داد بیشترین درصد روغن (46/46 درصد) مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی بود و کمترین درصد روغن (4/42) مربوط به تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی بود. تیمارهای 4 و 8 تن در هکتار گوگرد در تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی با تیمار شاهد کود گاوی تفاوت معنی­داری داشتند (شکل 8). نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد اثر رقم و اثر متقابل رقم و گوگرد بر درصد روغن به ترتیب در سطح احتمال 1 و 5 درصد معنی­دار گردیدند. مقایسه میانگین اثر متقابل رقم و گوگرد نشان داد با افزایش سطح تیمار گوگرد درصد روغن افزایش یافت به­طوریکه بیشترین درصد روغن با میانگین (35/47 درصد) مربوط به رقم جیرفت-13 در تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود و کمترین درصد روغن با میانگین (07/42 درصد) مربوط به توده محلی جیرفت در تیمار شاهد گوگرد بود (شکل 7). با توجه به اینکه جیرفت-13 از ارقام اصلاح شده است نسبت به توده محلی از درصد روغن بالاتری برخوردار بود (جدول 6). تفاوت درصد روغن در تیمار 8 و 2 تن در هکتار گوگرد در رقم جیرفت-13 نسبت به توده محلی جیرفت معنی­دار بود. به نظر می­رسد رقم جیرفت-13 در استفاده از گوگرد نسبت به توده محلی جیرفت کاراتر عمل کرده است. گزارش شده تجمع روغن با افزایش فعالیت استیل کوآنزیم A ارتباط دارد (احمد و عبدین 2006). گوگرد نیز نقش مهمی در سنتز بسیاری از اسید­های چرب و متابولیت­های حاوی کوآنزیم­ A و در نتیجه افزایش استیل کوآنزیم A کربوکسیلاز دارد (کریمی و همکاران 2012). درنتیجه مصرف گوگرد مواد اولیه مورد نیاز برای تولید این آنزیم را افزایش داده که منجر به بهبود درصد روغن و سایر مواد مرتبط با این آنزیم شده است. افزایش درصد روغن در بالاترین سطح تیمار گوگرد در نتایج (احمد و همکاران 2007) گزارش شده است.

متیونین: نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد اثر تیمار­های کود گاوی و گوگرد بر مقدار متیونین در سطح احتمال 1 معنی­دار بود و اثر متقابل کود گاوی و گوگرد در سطح احتمال 5 درصد معنی­دار گردید. اثر متقابل رقم و گوگرد و همچنین اثر متقابل رقم، کود گاوی و گوگرد بر مقدار متیونین در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار گردیدند (جدول 9). نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل سه­گانه رقم، کود گاوی و گوگرد نشان داد بیشترین مقدار متیونین  مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی و از رقم جیرفت-13 بود و کمترین مقدار متیونین  مربوط به تیمار شاهد گوگرد و کود گاوی بود و قابل ذکر است که در سطوح عدم کاربرد و کاربرد

 

 

 

 

 

 

شکل 7-اثر متقابل گوگرد و رقم بر روغن دانه                                     شکل 8-اثر متقابل کود گاوی و گوگرد بر روغن دانه

 

 

2 تن در هکتار کود گوگرد بین سطوح کود دامی و ارقام اختلاف آماری معنی­داری وجود نداشت اما با کاربرد بیشتر کود گوگردی در سطح 8 تن در هکتار اختلاف آماری معنی­داری مشاهده گردید به­گونه­ای که کمترین میزان متیونین در این سطح گوگرد از رقم توده محلی  جیرفت در شرایط عدم کاربرد کود دامی به­دست آمد (شکل 9). در سطوح بالای گوگرد، به تنهایی توانسته موجب افزایش مقدار متیونین بگردد اما در سطوح پایین تأثیر مثبت کود گاوی به علت نقش مهمی که در اکسیداسیون گوگرد دارد بیشتر بوده است. نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل رقم، کود گاوی و گوگرد نشان داد بالاترین مقدار متیونین با میانگین مربوط به رقم جیرفت-13 در تیمار 8 تن در هکتار گوگرد و 20 تن در هکتار کود گاوی بود و کمترین مقدار متیونین مربوط به توده محلی جیرفت در تیمار  شاهد گوگرد و کود گاوی بود (شکل 9). با توجه به نتایج آزمایش می­توان بیان کرد که کود دامی (گاوی) تأثیر مثبتی بر اکسیداسیون گوگرد دارا بوده و احتمالاً از طریق افزایش درصد پروتئین متعاقب از افزایش گوگرد و استفاده بهینه از شرایط در رقم جیرفت-13 نسبت به توده محلی جیرفت موجب افزایش مقدار متیونین در رقم جیرفت-13 گردیده است. گزارش شده در گیاه کنجد بیشترین مقدار آمینو اسید اندازه گیری شده مربوط به بالاترین سطح گوگرد و کمترین مقدار آمینو اسید مربوط به تیمار شاهد بوده است (مندل و همکاران 2012). در نتایج آزمایش مشابه دیگر گزارش شده کمترین مقدار متیونین و سیستئین به­دست آمده  مربوط به تیمار شاهد بوده است (کمت و همکاران 1981).

* aسیستئین: نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد اثر تیمار گوگرد بر مقدار سیستئین در سطح احتمال 5 درصد معنی­دار بود و اثر متقابل رقم و کود گاوی بر مقدار سیستئین در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار گردید (جدول 8). مقایسه میانگین اثر تیمار گوگرد نشان داد بیشترین مقدار سیستئین مربوط به تیمار 8 تن در هکتار گوگرد بود و کمترین مقدار سیستئین مربوط به تیمار شاهد گوگرد بود. مقدار سیستئین در تیمار 2 تن در هکتار گوگرد کمتر از تیمار­های 4 و 8 تن در هکتار گوگرد بود اما از لحاظ آماری تفاوت معنی­داری نداشتند (جدول 5). نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل کود گاوی و رقم نشان داد بیشترین مقدار سیستئین مربوط به رقم جیرفت-13 در تیمار 20 تن در هکتار کود گاوی بود و کمترین مقدار سیستئین مربوط به توده محلی جیرفت در تیمار شاهد کود گاوی بود. با توجه به بیشتر بودن درصد پروتئین در رقم جیرفت-13 نسبت به توده محلی جیرفت مقدار سیستئین نیز در این رقم نسبت به توده محلی جیرفت بیشتر بود. (شکل 10). بالاترین سطح تیمار گوگرد موجب افزایش اسید­آمینه­های متیونین و سیستئین در ارقام گندم گردید (تادو و همکاران 2018).

 

 

 

شکل 9-  اثر متقابل رقم، کود گاوی و گوگرد بر متیونین

 

 

 

شکل 10- ترکیبات تیماری رقم و کود گاوی برای سیستئین

 

 

 

 

جدول 8-  نتایج تجزیه واریانس عملکرد بیولوژیک و صفات کیفی ارقام کنجد تحت تاثیر تیمارهای گوگرد و کود گاوی 

عملکرد بیولوژیک

Biological yield

فسفر برگ

Leaf phosphorus

روغن دانه

Seed oil

متیونین

Methionine

سیستئین

Cysteine

درجه آزادی

df

منابع تغییرات

 

 ns778/74496

*8837/4

245/1ns

2045/0ns

4429/0ns

2

تکرار  Replication

ns 644/2454103

**905/2

7001/2ns

008/0ns

0066/0ns

1

سال  Year

ns 694/704214

ns026/0

581/0ns

0403/0ns

0716/0ns

2

تکرار(سال) R×Y

* 452/2226056

*096/7

898/70**

2301/0ns

3504/0ns

1

رقم  Varieties(C)

ns 37/43556

ns018/0

127/0ns

0009/0ns

0416/0ns

1

Y × C

ns 81/233134

**211/87

69/9ns

4401/0**

2816/0ns

1

کود گاوی Cow Manure(M)

ns 391/167438

**276/13

045/0ns

00093/0ns

0204/0ns

1

Y×M

ns 299/60392

**109/63

288/38**

74982/0**

4595/0*

3

گوگرد  Sulfur(S)

ns 815/25738

ns3628/1

157/2ns

0101/0ns

2141/0ns

3

Y×S

** 536/3427133

ns7884/0

192/0ns

0759/0ns

8016/2**

1

C×M

ns 118/283758

ns0026

98/0ns

0084/0ns

70041/0ns

1

Y×C×M

ns 303/491370

ns311/2

446/8*

75621/0**

0862/0ns

3

C×S

ns 056/32684

ns0087/0

03/0ns

012/0ns

3680/0ns

3

Y×C×S

ns 2/725722

**4103/8

393/9*

1734/0*

3508/0ns

3

M×S

ns 688/256427

ns4109/1

422/4ns

0104/0ns

19125/0ns

3

Y×M×S

ns 474/261685

*9267/3

219/1ns

3753/1**

0163/0ns

3

S×M×C

ns 96/79966

ns00538/0

432/1ns

0151/0ns

26125/0ns

3

Y×C×M×S

ns 5/317267

ns01289/0

949/2ns

0611/0ns

1504/0ns

60

خطا(Error)

14.704198

14.6972ns

6.908ns

8.7908ns

7.787

-

ضریب تغییرات(CV)

* و **  : به ترتیب معنی­دار در سطح احتمال پنج  و یک درصد می باشد.

 

 

نتیجه­گیری

       کاربرد گوگرد اثر ­معنی­داری بر عملکرد، اجزای عملکرد و همچنین درصد روغن، فسفر برگ و اسید آمینه­های متیونین و سیستئین در ارقام کنجد داشت. نتایج اثر متقابل کود گاوی و گوگرد نشان داد در شرایط کاربرد 20 تن در هکتار کود گاوی، با کاربرد سطوح کمتر گوگرد (2 و 4 تن در هکتار گوگرد) نیز می­توان به نتایج مطلوب دست پیدا کرد و سطوح بالاتر گوگرد توصیه نمی­گردد که این به­دلیل نقش مؤثر کود گاوی در اکسیداسیون گوگرد است. اما برای تعیین مقدار گوگرد، باید شرایط لازم برای اکسایش گوگرد، مثل زمان، میزان مواد آلی، رطوبت و ظرفیت بافری خاک را در نظر گرفت. بررسی ارقام نشان داد رقم جیرفت-13 نسبت به توده محلی جیرفت از عملکرد دانه، فسفر برگ، درصد روغن و اسید آمینه بالاتری برخوردار بود، که با توجه به محدودیت منابع آبی انتخاب رقمی که عملکرد کمی و کیفی بالاتری داشته و بهتر بتواند از عناصر غذایی استفاده کند؛ می­تواند در جهت کاهش نهاده­های مصرفی و آسیب­های زیست­محیطی ناشی از آن مؤثر باشد. با توجه به­اینکه گوگرد از عناصر اساسی مورد نیاز رشد گیاهان، بویژه گیاهان روغنی محسوب می­شود و مقادیر زیادی گوگرد در صنایع نفت و گاز کشور تولید می­گردد، کاربرد گوگرد به همراه کود­های آلی به عنوان راهکاری اکولوژیک در جهت توسعه بوم نظام­های زراعی توصیه می­شود.

 

سپاسگزاری

        مقاله حاضر بخشی از پایان­نامه نویسنده مقاله و مصوب دانشگاه بیرجند می­باشد که بدین وسیله نویسندگان مقاله بر خود لازم می­دانند مراتب تشکر خود را از کارکنان و مسئولان محترم دانشگاه بیرجند، جهت همکاری در اجرای رساله و مراحل آن اعلام نمایند.

Ahmad G, Jan A, Arif M, Jan MT and Khattak RA. 2007. Influence of nitrogen and sulfur fertilization on quality of canola (Brassica napus L.) under rainfed conditions. Journal of Zhejiang University Science, 8: 731-737.
Ahmad A and Abdin MZ. 2006. Interactive effect of sulphur and nitrogen on the oil and protein contents and on the fatty acid profiles of oil in the seeds of rapeseed (Brassica compestris) and mustard (Brassica juncea L. czern and coss) genotypes. Journal of Agronomy Crop Science, 185:49-54.
Babaei P, Golchin A, Besharati H and Afzali M. 2012. Effect of microbial sulfur fertilizer on nutrient uptake and yield of soybean in farm. Iranian Journal of Soil Research, 26: 145-151. (In Persian(.
.Besharati H and Motalebifard R. 2015. Evaluation of the effect of sulfur application and Thiobacillus on some Soil chemical characteristics and yield of canola in wheat-canola rotation system. Journal of Water and Soil, 29: 1688-1698. (In Persian).
Chaghazardi HR, Mohammadi GhR and Beheshti Al Agha A. 2013. Evaluation of sulfur and manure effects on corn (Single Cross 704) growth characteristics and acidity of soil. Iranian Journal of Field Crops Research, 11: 162-170. (In Persian).
Cottenie A. 1980. Soil and plant testing as a basis of fertilizer recommendations. Part 2. (1st ed.). Analytical Methods: Methods of Plant Analysis. P. 94. FAO Soils Bulletin 38/1. Soil and Plant Testing and Analysis, 250 p.
Goldani M and Fazeli Khaki SF. 2014. Evaluation of the Effect of chemical and organic fertilizers on growth, yield and yield components of three sesame ecotype (Sesamum indicum L.). Iranian Journal of Field Crops Research, 12: 127-136. (In Persian).
Gnanamorty P, Xavier H and Balasubramaniya P. 1992. Spacing and nitrogen requirement of sesame (Sesamum indicum L.). Indian Agronomy Journal, 37: 358-359.
Haruna IM and Aliyu L. 2011. Yield and economic returns of sesame (Sesamum indicum L.) as influenced by poultry manure, nitrogen and phosphorus at Samaru, Nigeria. Elixir International Journal, 39: 4884-4887.
Haruna IM, Aliyu L, Olufajo OO and Odion EC. 2011. Growth of sesame (Sesamum indicum L.) as influenced by poultry manure, nitrogen and phosphorus in Samaru, Nigeria. American-Eurasian. Journal Agriculture and Environment Science, 10(4): 561-568.
Jalili F, Nasrollahzadeh A and Valilo R. 2013. Effect of sulfur and manure on wheat yield and protein. Research in Crop Science,19: 71-84. (In Persian).
Kamat VN, Kankute VG, Puranik RB, Kohadkar WS and Joshi RP.1981. Effect of sulfur and Mo application on yield, protein and S-amino acid contents of green gram. Journal Indian Society Soil Science, 29:225–227.
Karimi F, Bahmanyar MA and Shahabi M. 2012. Improving the content of oil, protein and some yield components of canola in two calcareous soil, consequence the sulfur and cattle manure application. Journal of Agricultural Science and Sustainable Production. 22: 71-84. (In Persian).
Krishnan HB and Jez JM. 2018. Review: The promise and limits for enhancing sulfur-containing amino acid content of soybean seed. Plant Science, 272: 14-21.
Kundu C, Mondal S, Basu B and Bandopadhyay P. 2010. Effect of doses and time of sulphur application on yield and oil content of sesame (Sesamum indicum L.). Journal of Animal & Plant Science, 18:1-5.
Malik M and Aziz I. 2004. Growth, seed yield and oil content response of canola (Brassica napus L.) to varying levels of sulphur. International. Journal. of Agriculture and Biology, 6:1153-1155.
Momen A, Pazoki A and Momayezi MR. 2011. Effects of granular sulfur (bentonitic) and compost on quantitative and qualitative characteristics of bam wheat in Semnan region. The Quarterly Academic. Journal of Crop Physiology, 9: 31-47. (In Persian).
Mondal MMA, Badruddin M, Malek MA, Hossain MB and Puteh, B. 2012. Optimization of sulphur requirement to sesame (Sesamum indicum L.) genotypes using tracer techniques. Bangladesh Journal of Botany, 41: 7-13.
Pripis-Nicolau L, de Revel G, Marchand S,  Anocibar Beloqui A and Bertrand A. 2001. Automated HPLC method for the measurement of free amino acids including cysteine in musts and wines; first applications. Journal of the Science. of Food and Agriculture, 81: 731-738.
Rafiee AH, Aghaalikhani M and Modares Sanavy SAM. 2014. Soybean response to nitrogen application rates in conventional, organic and integrated fertilizing system. Journal of Agricultural science and Sustainable production, 24:1-18. (In Persian).
Rahimiyan Z. 2011. Effect of sulfur and thiobacillus with organic matter on quantitative and qualitative characteristics of rapeseed. The quarterly Academic Journal of Crop Physiology, 3:19-27. (In Persian).
Rezvani Moghaddam P, Mohammad Abadi AA and Moradi RA. 2010. Investigating the Effect of chemical and organic Fertilizers on Performance and Yield Components of Sesame (Sesamum indicum L.)  Planting in different densities. Journal of Agroecology, 2: 256-265. (In Persian).
Rezvani Moghaddam P, Sabori A, Mohammad Abadi AA and Moradi RA. 2013. Effect of chemical fertilizers, cows and municipal waste compost on yield, yield components and oil content of three sesame genotypes (Sesamum indicum L.) in Mashhad. Iranian Journal of Field Crops Research, 11: 241-250. (In Persian).
Rezvani Moghaddam P, Amiri MB and Ehyaee HR. 2015. Effect of simultaneous application of mycorrhiza with compost, vermicompost and sulfural geranole on some quantitative and qualitative characteristics of sesame (Sesamum indicum L.) in a low input cropping system. Journal of Agroecology, 7: 563-577. (In Persian).
Saffari M, Madadizadeh M and Shariatiniya F. 2011. Study of nutritional effects of nitrogen, boron and sulfur elements on quantitative and qualitative characteristics of safflower seed. Iranian Journal of Field Crop Science, 42: 133-141. (In Persian).
Sharpley AN, McDowell R and Kleinman PJA. 2004. Amounts, forms, and solubility of phosphorus in soils receiving manure. Soil Science Society of American Journal, 68:2048-2057.
Shilpi S, Islam MN, Sutradhar GNC, Husna A and Akter A. 2012. Effect of Nitrogen and Sulfur on the Growth and Yield of Sesame. International Journal. of Bio-resource and Stress Management, 3: 177-182.
Tao Z, Chang X, Wang D, Wang Y, Ma S, Yang Y and Zhao G. 2018. Effects of sulfur fertilization and short-term high temperature on wheat grain production and wheat flour proteins. The crop Journal, 13:1-13.