Evaluation of Quantitative and Qualitative Yield of Purslane (Portulaca Oleracea L.) Cultivation Under the Influence of Vermicompost, Chemical Fertilizers and Nano-Fertilizers in Different Climatic Conditions

Document Type : Research Paper

Authors

1 PhD student in Agronomy, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of MohagheghArdabili, Ardabil, Iran

2 Assistant Professor, Department of Agronomy and Plant Breeding, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardebil, Ardebil, Iran

3 Department of Agronomy and plant breeding, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili.

4 University of sistan and baluchestan

Abstract

Background and Objective: Due to the importance of portulaca oleracea as a plant susceptible to cultivation in arid and semi-arid regions, this study was conducted to evaluate the productive aspect of portulaca oleracea cultivation under the management of different levels of vermicompost and chemical and nano fertilizers in Gorgan and Zahedan.
 
Materials and Methods: This study was carried out as a factorial experiment based on randomized complete block design with four replications. Application of chemical and nano fertilizers at six levels including control or non-application of fertilizers, nanoparticles of nitrogen, phosphorus and potassium (in ratios of 3, 2 and 2 g.l-1, respectively) and application of chemical fertilizers of nitrogen, phosphorus and potassium (200, respectively). 100 and 150 kg.ha-1) as the first factor and four different levels of vermicompost including control or non-use of vermicompost, 5, 10, and 15 tons per hectare as the second factor.
 
Results: In both production areas of portulaca oleracea, all fertilizer and vermicompost treatments had a significant effect on portulaca oleracea grain yield. However, the rate of portulaca oleracea grain yield in Gorgan region was about 36.96% higher than Zahedan region. The highest yield in both Gorgan and Zahedan regions was obtained from the application of nitrogen nanoparticles along with the application of 15 tons per hectare of vermicompost. The lowest index of grain harvest was obtained from treatment without application of fertilizer and consumption of 15 tons of vermicompost alone.
 
Conclusion: In general, the results of this study showed that Gorgan region was more favorable for production of portulaca oleracea than Zahedan. The highest seed and oil yield was obtained by applying nitrogen nanoparticles with consumption of 15 tons per hectare of vermicompost.
 

Keywords

Full Text

مقدمه

خرفه (Portulaca oleracea L.) گیاهی یکساله علفی، گرمادوست و چهار کربنه از خانواده Portulacacea است و در تمام جهان به ویژه مناطق گرمسیری و نیمه‏گرمسیری وجود دارد[1] (الخایات و همکاران 2008). گیاه خرفه بیشتر در غالب یک علف هرز شناخته می‌شود با این حال، یک محصول زراعی مهم و خوش طعم نیزاست که ساقه‏ها و برگ‏های لطیف و آبدار آن در بسیاری از کشورها مانند کشورهای مدیتران/.ه‏ای، جنوب اروپا و آسیا به صورت خام و یا پخته مصرف می‏شود (پالانیسوامی 2001). ﺧﺮﻓﻪ از ﻟﺤﺎظ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ، ﻫﺸﺘﻤﯿﻦ ﮔﯿﺎه ﻣﺘﺪاول در دﻧﯿﺎ می­باشد (پیریان و پیری 2014) و در ایران، ایالات متحده و استرالیا به نام خرفه[2]، در انگلستان به نام علف خوک[3] ، در فرانسه به نام پورپیر[4]، در سودان به نام ریگلا[5]  و در چین نیز به نام ماچی‏شیان[6] معروف است (الخایات و همکاران 2008). این گیاه به دلیل داشتن اسیدهای چرب غنی از امگا 3 و خاصیت آنتی‏اکسیدانی خود، منبعی از مزایای تغذیه‏ای را فراهم می‏کند (چن و همکاران 2012). همچنین در بسیاری از کشورها به عنوان داروی گیاهی به عنوان تب‏بر، ضدعفونی‏کننده، ضد باکتری (زنگ و همکاران 2002)، ضد زخم (کریمی و همکاران 2004)، ضد التهاب، آنتی اکسیدان (چن و همکاران 2012) و ترمیم‏کننده زخم (راشد و همکاران 2003) و غیره مورد استفاده قرار می‏گیرد. گیاه مذکور توسط سازمان بهداشت جهانی به‏عنوان یکی از پرکاربردترین گیاهان دارویی ذکر شده است و اصطلاح نوش‏دارو[7] به آن داده شده است (خو و همکاران 2006). فولکلور چینی آن را "سبزیجات برای زندگی طولانی" توصیف کرده و هزاران سال است که در طب سنتی چینی مورد استفاده قرار می‏گیرد (جین و همکاران 2013).

در حال حاضر کشاورزی پایدار بر این عقیده است که مصرف کودهای شیمیایی نه تنها کارایی کمتری دارند، بلکه به دلیل اثرات زیست‏محیطی نامطلوبی که بر جای می­گذارند، حیات انسان و سایر موجودات را نیز تهدید می­کنند. بنابراین جهت حصول اهداف کشاورزی پایدار، توسعه استفاده از کودهای طبیعی دارای بنیان آلی و با کارایی مصرف بالا ضروری است (لیو و لال 2015). علاوه بر اثر آلوده­کنندگی ناشی از کودهای شیمیایی، شستشو و دنیتریفیکاسیون نیتروژن، ناپایداری پتاسیم، تحرک پایین فسفر و تثبیت سریع آن و همچنین غیردسترس بودن عناصر میکرو در محدوده وسیعی از pH خاک به‏خصوص pH بالا (خاک­های آهکی) سبب می­گردد تا استفاده از کودهای شیمیایی کمتر مفید واقع شده و مورد توجه قرار نگیرند (سوبرامانیان و تیروناواوکاراسو 2017).

یکی از عناصر غذایی مهم برای رشد گیاه که در تمام دوره فعالیت آن برای تأمین احتیاجات لازم است، کودهای نیتروژن­ است که در بالا بردن مقدار عملکرد محصولات کشاورزی توسط اندام هوایی، تولید مواد هیدروکربنه، بیشتر از طریق افزایش سطح کربن­گیری نقش مهمی دارند. افزایش در مقدار نیتروژن نه تنها روی رشد اثر دارد، بلکه روی الگوی اصلی مورفولوژیکی نیز مؤثر است. نیتروژن، کلیدی ترین عنصری است که باعث باروری خاک و تولید محصولات کشاورزی می شود و نسبت به سایر عناصر ضروری مقدار بیشتری از آن مورد نیاز است (برنگور و همکاران 2009). در سال های اخیر، استفاده از کود نیتروژن تا حد معینی باعث افزایش کمّیت و کیفیت محصولات زراعی شده است (کرتی و همکاران 2017). فسفر نیز در ساختمان سلولی در بسیاری از فعالیت­های حیاتی از جمله ذخیره و انتقال انرژی شیمیایی دخالت  دارد. علاوه بر این افزایش جذب فسفر می­تواند در نهایت به بهبود شاخص برداشت در گیاه منجر شود که خود عامل مهمی در بهبود عملکرد گیاه به‏شمار می­رود (سینگ و همکاران 2005). بین عناﺻر غذایی ضروری گیاهان، پتاسیم علاوه بر افزایش تولید و بهبود کیفیت محصوﻝ، سبب افزایش مقاومت گیاهان به شوری، کم­آبی، انواع تنش­های، آفات و بیماری­ها گردیده و کارایی آب و کود را افزایش می­دهد (رحیمی و صلاحی‏زاده 2015).

طی چند سال اخیر استراتژی­های مختلف تغذیه گیاه مبتنی بر حفظ محیط زیست و دسترسی بهتر عناصر غذایی برای گیاه مورد بررسی قرار گرفته است، که یکی از مهمترین آنها استفاده از فناوری نانو می­باشد. فناوری نانو عبارت از هنر دستکاری مواد در مقیاس اتمی و مولکولی با هدف در دست گرفتن کنترل آن‏ها در سطح مولکولی و اتمی و استفاده از خواص آنها در این سطوح است (لیو و لال 2015). با توجه به مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی و در نتیجه آلودگی آب‏های زیرزمینی و شور شدن خاک ، استفاده از کودهای نانو بسیار کارآمد و مؤثر است. راوات و همکاران (2019) نشان دادند که کودهای نانو پتانسیل استفاده به عنوان یک محرک رشد گیاه را دارند و می توانند تبادل گازی گیاه و کارایی ریشه را افزایش دهند. علاوه بر این، نانو کودها، به دلیل انتشار آهسته و کنترل شده مواد مغذی، قادر به افزایش دسترسی مواد مغذی در منطقه ریزوسفر هستند (دروزا و همکاران 2010). استفاده از نانوکودها سبب افزایش کارایی عناصر غذایی می‏شوند، به طوری که علاوه بر رهاسازی مداوم عناصر غذایی، جذب و انتقال آنها از طریق برگ نیز به سهولت انجام می‏گیرد (چیناموتو و مورگوسا 2009؛ سوبرامانیان و همکاران 2016). از جمله ویژگی‏های جالب توجه مواد نانو، سبک و کوچک بودن آن‏ها و صرفه جویی در مواد مصرفی است (سوبرامانیان و تیروناواوکاراسو 2017).

ورمی­کمپوست یک کود بیوارگانیک و شامل مخلوط بیولوژیکی بسیار فعال از باکتری­ها، آنزیم­ها، بقایای گیاهی، کود حیوانی و کپسول­های کرم خاکی می­باشد که سبب تجزیه خاک و پیشرفت فعـالیت­های میکروبی در بستر کشت می­شود. ورمی­کمپوست دارای عناصر غذایی مانند فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم به فرمی که به آسانی برای گیاه قابل جذب و دسترس است، می­باشد. فرآوری آن نسبت به بیـوکمپوست آسانتر بوده و در مدت زمان کوتاه انجام می­گیرد. ورمی‏کمپوست، حاوی میـکروارگانیسم­های هوازی مفید مانند ازتوباکتر­ها بوده و از سویی عاری از میکروارگانیسم‏های پاتوژن می‏باشد. ورمی کمپوست از موادی پیت مانند همراه با خلل و فرج، ظرفیت هوادهی، زهکشی و ظرفیت نگهداری آب بالا ساخته شده که دارای سطوح زیاد برای جذب بالای مواد غذایی می­باشند (عزیزی و همکاران 2008).

با توجه به اهمیت خرفه که در بسیاری از کشورهای دنیا برای تغذیه انسان، صنایع تبدیلی و همچنین به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار می‏گیرد ولی در ایران علیرغم وجود شرایط مستعد در بسیاری از مناطق کشور از جمله در استان سیستان و بلوچستان و استان گلستان جهت پرورش خرفه، تاکنون اطلاعات کافی در خصوص نیاز کودی این محصول وجود ندارد و کشاورزان برای تولید آن مقدار زیادی کود شیمیایی مصرف می‏کنند که این موضوع علاوه بر هدر رفت سرمایه، باعث آلودگی محیط زیست می گردد. بر این اساس، در راستای افزایش عملکرد و بهبود کارایی نهاده‏ها از طریق کاهش مصرف کودهای شیمیایی و استفاده از منابع پایدار، ضمن حفظ محیط زیست و مدیریت منابع آب و کود این مطالعه با هدف ارزیابی جنبه تولیدی کشت خرفه تحت مدیریت سطوح مختلف کودی (شمیایی و نانو) در شرایط استفاده از ورمی­کمپوست، طی سال زراعی 99-1398 در دو شهرستان گرگان و زاهدان طراحی و اجرا شد.

 

مواد و روش­ها

این پژوهش به منظور ارزیابی جنبه تولیدی کشت خرفه تحت مدیریت سطوح مختلف ورمی‏کمپوست و در شرایط استفاده از کود شمیایی و نانو، طی سال زراعی 99-1398 در دو شهرستان گرگان و زاهدان انجام شد.

شهر زاهدان، دارای مختصات جغرافیایی 60 درجه و 52 دقیقه و 25 ثانیه طول شرقی و 29 درجه و 30 دقیقه و 45 ثانیه عرض شمالی و ارتفاع 1373 متر از سطح دریا می‏باشد. . اقلیم محل اجرای آزمایش از نوع معتدل و خشک و نیمه کوهستانی و میانگین بارندگی سالانه 79 میلی‌متر و میانگین حداکثر دما 5/26 درجه و میانگین حداقل دما 6/9 درجه سانتی‌گراد می‏باشد. وجود ارتفاعات موجب شده تا زاهدان به همراه شهر خاش نسبت به دیگر شهرهای استان سیستان و بلوچستان هوای سردتری داشته باشند (سلیقه و همکاران 2009). شهرستان گرگان نیز در طول جغرافیایی 26/54 و عرض جغرافیایی 50/36 واقع شده و ارتفاع محل آزمایش از سطح دریا در حدود 160 متر می‏باشد. این منطقه از نظر هواشناسی بر اساس روش کوپن مناطقی با آب و هوای معتدل خزری یا مدیترانه­ای و بر اساس روش آمبرژه جزو نیمه مرطوب معتدل است که بطور معمول از غرب مازندران بارش کمتری دارد و تابستان­های آن نسبتاً گرم و شرجی است (بای و داودی 2010). آزمایش به‏صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. کاربرد کود شمیایی و نانو در شش سطح شامل شاهد یا عدم کاربرد کود، نانوذره نیتروژن، فسفر و پتاسیم (به ترتیب با نسبت‏های 3 ، 2 و 2 در هزار) و مصرف کود شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم (به ترتیب 200، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار)، به عنوان عامل اول و چهار سطح مختلف ورمی­کمپوست شامل شاهد یا عدم مصرف ورمی‏کمپوست، 5، 10، و 15 تن در هکتار به عنوان عامل دوم بودند. کودهای نانو از شرکت خضرا تهیه و بر اساس دستورالعمل در دو مرحله رشدی گیاه خرفه قبل از شروع گلدهی محلول‏پاشی شدند. کودهای شیمیایی نیتروژن از منبع اوره و در دو مرحله (یک دوم قبل از کاشت و در اوایل بهار، یک دوم پس از چین اول) به صورت سرک، فسفر از منبع سوپر فسفات تریپل و پتاسیم منبع سولفات پتاسیم تامین شدند.

پیش از کاشت، نمونه­ای مرکب از خاک مزرعه هر دو منطقه از عمق 30-0 سانتی­متری به‏صورت تصادفی تهیه گردید و نتایج آزمون خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در جدول (1) ارائه شده است.

 

 

جدول1- خصوصیات فیزیکو شیمیایی خاک مزرعه مناطق مورد آزمایش

مکان

بافت

رس

سیلت

شن

کربن آلی

نیتروژن

 

 فسفر

پتاسیم

pH

EC

(dS.m-1)

(%)

 

(mg.kg-1)

 

 

زاهدان

شن لومی

12

24

64

13/0

01/0

 

3

240

06/8

99/6

گرگان

لوم سیلتی

8/32

44

2/23

58/1

14/0

 

3/11

335

73/7

07/1

 

 

بذرهای انتخابی خرفه مورد نیاز جهت کشت از شرکت پاکان بذر اصفهان تهیه شد. در نیمه دوم فروردین ماه و زمانی که دمای خاک مناسب بود، زمین زراعی با یک شخم و دو دیسک سبک عمود بر هم، آماده و با لولر تسطیح شد. زمین، بلافاصله بصورت جوی و پشته آماده شد، به طوری که عمق جوی 50 سانتی­متر و عرض جوی­ها 60 سانتی­متر و کشت در دو طرف پشته انجام شود. جوی­ها در جهت شیب زمین ایجاد شدند. با در نظر گرفتن شیب زمین معمولا هر 10 تا 15 متر پته­بندی انجام شد تا آب بخوبی در خاک نفوذ کند.

عملیات کاشت خرفه در نیمه اول اردیبهشت ماه با دست و به صورت خشکه­کاری در کرت­های مذکور انجام شد. در این آزمایش فاصله بین ردیف­ها 50 سانتی­متر و فاصله بین بوته­ها 25 سانتی­متر اندازه هر کرت 4×3 متر (۱۲ متر مربع)، فاصله بین کرت­ها 5/0 متر، و فاصله بین بلوک­ها 3 متر در نظر گرفته شد. پس از گاورو شدن زمین در طرفین فاروهای کشت، چاله­هایی به عمق 1 تا 2 سانتی­متر ایجاد شده و 3 تا 4 بذر در داخل هر چاله قرار داده و روی آن با خاک نرم مرطوب پوشانیده شد. جهت دستیابی به تراکم مطلوب، ابتدا بذور با تراکم بالا کشت شد، سپس با عمل تنک کردن در دو مرحله شش و هشت برگی، تراکم مورد نظر حاصل شد. پس از کاشت، نسبت به آبیاری هر کرت به صورت جداگانه، بصورت جوی و پشته اقدام شد. آبیاری پس از سبز شدن، طبق عرف منطقه تا پایان فصل رشد ادامه یافت. عملیات مبارزه با آفات و علف­های هرز و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت زراعی در طول فصل رشد بر حسب نیاز گیاه انجام شد.

در این پژوهش برای کاهش خطا، آبیاری تمام کرت‏ها پس از تخلیه 50 درصد رطوبت قابل استفاده خاک انجام ‌گردید، به‏طوریکه پس از فرارسیدن موعد آبیاری در هریک از تیمارهای مورد آزمایش، با توجه به رطوبت موجود در خاک، مقدار آب مورد نیاز بر اساس رابطه 1 و 2 برآورد و سپس با استفاده از سیستم تیپ مقدار آب محاسبه شده بطور یکنواخت وارد کرت‏های آزمایشی شد.

 

رابطه (1)                    WMC (%) =

 

 

که در آن WMC مقدار رطوبت محتوای خاک، FSW وزن خاک تر و DSW وزن خاک خشک است. پس از تعیین میزان رطوبت وزنی خاک با استفاده از رابطه 2 مقدار آب مورد نیاز برای رسیدن به ظرفیت زراعی برآورد شد.

 

رابطه (2)                       Is=

 

که در آن Is عمق آب برای رسیدن به ظرفیت زراعی (سانتی‏متر)، FC ظرفیت زراعی (9/30، 2/28 درصد به ترتیب در گرگان و زاهدان)، Bd وزن مخصوص ظاهری خاک (46/1 و 38/1 گرم بر سانتی‏متر مکعب به ترتیب در گرگان و زاهدان)، AW درصد رطوبت وزنی خاک قبل از آبیاری و D عمق توسعه ریشه (متر) است. در این تحقیق ظرفیت زراعی بر اساس روش تئوفیلو و مارتا (2010) تعیین گردید. پس از تعیین عمق آب آبیاری از رابطه بالا، با توجه به مساحت هر کرت حجم آب لازم جهت آبیاری برآورد و سپس اعمال شد.

جهت تعیین عملکرد و اجزای عملکرد دانه و عملکرد زیستی پس از حذف ردیف های کناری و نیم متر ابتدا و انتهای هر کرت در زمان رسیدگی فیزیولوژیک (زرد شدن ۷۰ درصد کپسول­ها) برداشت انجام پذیرفت. بوته ها پس از برداشت به مدت چند روز در هوای آزاد قرار گرفت، سپس اقدام به تکاندن آنها و جمع آوری و توزین دانه­ها شده و عملکرد و اجزای عملکرد دانه محاسبه شد. عملکرد علوفه خشک پس از جداسازی دانه، از قرار دادن اندام­های هوایی در آون با دمای ۸۰ درجه سانتی‏گراد و به مدت ۷۲ ساعت و پس از توزین آنها به دست آمد. جهت محاسبه عملکرد دانه، زیست توده و علوفه خشک از میانگین مجموع عملکرد این صفات در دو مرحله برداشت (دو چین) استفاده شد.

پس از آسیاب نمودن بذرها، روغن گیری از نمونه ها از ۱۰ گرم بذر خرفه با استفاده از دستگاه سوکسله به مدت 6 ساعت انجام و از هگزان به عنوان حلال استفاده شد. پس از سپری شدن مدت زمان لازم و استخراج روغن موجود در دانه­ها، به منظور جداسازی حلال از روغن، نمونه به دست آمده در دستگاه تبخیر کننده دوار قرار داده شد. پس از انجام عملیات جداسازی، وزن روغن به دست آمده اندازه گیری شد (اکوایچ و همکاران 2008).

تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم­افزارهای آماری SAS v.9.4، و مقایسه میانگین تیمارها با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنی‏دار در سطح 5 درصد و رسم نمودارها با استفاده از نرم افزار Excel انجام شد.

 

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر منطقه تولید خرفه، تیمارهای کودی، ورمی‏کمپوست بر روی صفات وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، محتوی روغن و عملکرد روغن خرفه معنی‏دار بودند و همچنین اثرات متقابل منطقه تولید× تیمار کودی × ورمی‏کمپوست بر روی وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، محتوی روغن و عملکرد روغن خرفه از نظر آماری در سطح یک درصد معنی‏دار بودند (جداول 2 و 3).  

نتایج مقایسه میانگین (جدول 4) نشان داد که وزن خشک برگ و ساقه تولید شده در منطقه گرگان به طور معنی‏داری نسبت به منطقه زاهدان بیشتر بود به طوری که میانگین وزن خشک برگ و ساقه در خرفه تولید شده در منطقه گرگان نسبت به منطقه زاهدان به ترتیب معادل 46/21 و 90/3 درصد بیشتر بود. بیشترین وزن خشک برگ در شهرستان گرگان (36/1191 کیلوگرم در هکتار) و از تیمار کاربرد نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی­کمپوست به دست آمد. در مقابل کمترین وزن خشک برگ (24/423 کیلوگرم در هکتار) در شهرستان زاهدان و در شرایط عدم مصرف کود و ورمی کمپوست مشاهده شد. بر اساس نتایج حاصل از مقایسات میانگین اثرات متقابل تیمارها، مشاهده شد که بیشترین میزان وزن خشک ساقه در شهرستان گرگان از تیمارهای کاربرد نانو ذره نیتروژن و کود نیتروژن توام با مصرف 15 تن در هکتار ورمی‏کمپوست حاصل شد که به ترتیب معادل 8/3696 و 8/3681 کیلوگرم در هکتار بودند و در شهرستان زاهدان نیز بیشترین میزان وزن خشک ساقه مربوط به تیمار کاربرد نانو ذره پتاسیم و نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی­کمپوست بود که به ترتیب معادل 8/3696 و 8/3681 کیلوگرم در هکتار بودند. در مقابل کمترین وزن خشک ساقه (9/2041 کیلوگرم در هکتار) در هر دو منطقه تولید خرفه در تیمار عدم کاربرد کود و عدم مصرف ورمی­کمپوست مشاهده شد (جدول 4). در هر دو منطقه تاثیر تیمارهای مختلف کودهای نانو و شیمیایی و نیز کاربرد ورمی‏کمپوست بر افزایش وزن خشک برگ و ساقه موثر بود. به نظر می‏رسد اختلاف بین منطقه گرگان و زاهدان از نظر میزان وزن خشک برگ و ساقه تولید شده مربوط به شرایط آب و هوایی و ویژگی‏های فیزیکوشیمیایی خاک دو منطقه باشد به‏طوری که زاهدان به‏عنوان منطقه خشک و شهرستان گرگان به‏عنوان منطقه نیمه‏خشک انتخاب شده بودند. همچنین نتایج تجزیه فیزیکوشیمیایی خاک دو منطقه در جدول یک نشان می‏دهد، خاک محل کاشت خرفه در گرگان از نظر مواد آلی و عناصر غذایی غنی‏تر از خاک منطقه زاهدان بود و این دلایل می‏تواند بیشتر بودن تولید وزن خشک برگ و ساقه را در منطقه گرگان توجیه کند. در هر دو منطقه کاربرد نانو ذره نیتروژن و کود شیمیایی نیتروژن در افزایش وزن خشک برگ و ساقه مشهود بود و در منطقه زاهدان علاوه بر نانو ذره نیتروژن کاربرد نانو ذره پتاسیم نیز در افزایش وزن خشک نسبت به دیگر تیمارها مؤثر بود. در این زمینه گزارش شده که کاربرد نیتروژن و پتاسیم در منطقه گرگان به ترتیب 61 و 20 درصد مهم‏ترین عوامل تاثیرگذار در خلأ عملکرد می‏باشند و رشد برگ تحت کنترل مدیریت نیتروژن می‏باشد (ترابی و همکاران 2011). بنابراین، تامین مطلوب نیاز نیتروژن در زمان‏های مختلف رشد و مطابق با نیاز گیاه و افزایش جذب آن می‏تواند بر روی سرعت رشد گیاه و تولید عملکرد تاثیرگذار باشد (گاستل و لمایر 2002). مطالعات نشان داده که محلولپاشی پتاسیم بر روی گیاه باعث افزایش رشد رویشی و عملکرد در گیاهان می‏شود (تابر 2006 ؛حجازی و همکاران 2011). بهبود رشد رویشی در گیاه در اثر مصرف پتاسیم می‏تواند با نقش موثر پتاسیم در انتقال مواد قندی و مغذی در گیاه ونیز در تنظیم  فشار تورگر در سلولهای گیاهی توجیه شود (حجازی و همکاران 2011). پتاسیم می‏تواند از طریق تأثیر بر فعالیت آنزیمهای متعدد و تولید کربوهیدارت‏ها و ساخت ترکیبات آلی مانند نشاسته و پروتئین‏ها در گیاه، باعث تحریک شاخه‏زایی و تعداد شاخه‏های فرعی گردند (حجازی و همکاران 2011). از نتایج استنباط می‏شود که تاثیر ورمی‏کمپوست در غلظت بالاتر نسبت به غلظت کمتر بر وزن خشک برگ و ساقه موثرتر بود. در بین تیمارهای مورد استفاده تیمار مصرف 15 تن در هکتار ورمی‏کمپوست در هر دو منطقه گرگان و زاهدان  از نظر وزن خشک برگ و ساقه نسبت به دیگر تیمارها برتری داشتند. گزارشهای زیادی نشان می‏دهد که اشکال مختلف ورمیکمپوست اعم از مایع یا جامد اثرات مفیدی بر محصولات گلخانه‏ای و مزرعه‏ای دارد و موجب تحریک رشد می‏شود (موسکولا و همکاران 1999؛ سجادی‏نیک و همکاران 2011).

نتایج مقایسه میانگین (جدول 4) نشان داد که تعداد کپسول در بوته  و تعداد دانه در کپسول در شهرستان گرگان به ترتیب معادل 32/10 و 15/15 درصد نسبت به منطقه قصرشیرین بیشتر بود. از نتایج استنباط می‏شود که تاثیر تمامی تیمارهای کودی و ورمی‏کمپوست بر تعداد کپسول در بوته  و تعداد دانه در کپسول در هر دو منطقه کاشت موثر بود به‏طوری که در تمامی تیمارهای کودی و ورمی‏کمپوست تعداد کپسول در بوته و تعداد دانه در کپسول نسبت به شاهد بیشتر بود. در بین تیمارهای مورد استفاده تیمار کاربرد نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی­کمپوست در گرگان و با داشتن  25/338 عدد کپسول در بوته  و 25/37 عدد دانه در کپسول نسبت به دیگر تیمارها برتری داشتند و در مقابل کمترین تعداد کپسول در بوته و دانه در کپسول به ترتیب معادل 168 و 25/25 عدد در شهرستان زاهدان و در تیمار در تیمار عدم کاربرد کود و عدم مصرف ورمی­کمپوست به دست آمد (جدول 4). در این تحقیق با وجود اینکه تاثیر تمامی تیمارهای کودی و ورمی‏کمپوست بر تعداد کپسول در بوته  و تعداد دانه در کپسول در هر دو منطقه کاشت نسبت به شاهد معنی‏دار بود ولی در بین تیمارهای مختلف تاثیر تیمارهای حاوی نیتروژن بر تعداد کپسول در بوته  و تعداد دانه در کپسول نسبت به دیگر تیمارها محسوس بود به ویژه نانو ذرات نیتروژن نسبت به دیگر تیمارها از نظر تعداد کپسول در بوته  و تعداد دانه در کپسول برتری داشت. در آزمایشات مختلف بر روی خرفه و گیاه کنجد مشخص شده که کاربرد نیتروژن موجب افزایش تعداد کپسول در بوته و تعداد دانه در بوته می‏شود  (کایماک 2013؛ پاپری مقدم فرد و بحرانی 2005). گزارشات حاکی از آن است که گیاه خرفه حتی در خاکهای سبک و فقیر نیز رشد می کند اما رشد آن در خاک‏های غنی از عناصر غذایی بیشتر است و گزارش شده که برای رشد مطلوب خرفه غلظت های زیاد نیتروژن ضروری است و همچنین اعلام شده که برای کاشت خرفه خاکی بهتر است که از نظر فسفر نیز غنی باشد (مرادی و همکاران 2019). نتایج نشان داد که تاثیر نانو ذرات نیتروژن در افزایش تعداد کپسول در بوته و تعداد دانه در کپسول بهتر از کود شیمیای نیتروژن بود احتمالاً به این دلیل باشد که نانوکود نیتروژن به علت اندازه کوچک شاید به طور مؤثرتری نیتروژن را  به گیاه خرفه عرضه کند چون گزارش شده که نفوذ نیتروژن در نانو کود نیتروژن به سطوح گیاهی و کانال‏های حمل و نقل بیش‏تر است (ماستروناردی و همکاران 2015). تلفیق ورمی‏کمپوست به‏عنوان یک کود آلی با کودهای نانو می‏تواند تأثیری جبرانی و مکمل را ایفا کند. دراین تحقیق به نظر می‏رسد که تاثیر موثر و مفید تیمار تلفیقی ورمی‏کمپوست و نانوکوها در افزایش عرضه عناصر غذایی موجب شده است که ویژگی‏های رشد رویشی اندامهای هوایی افزایش یابد.

نتایج نشان داد که وزن هزاردانه در خرفه تولید شده در گرگان و زاهدان به ترتیب معادل 350/0 و 327/0 گرم بود بنابراین وزن هزاردانه خرفه تولید شده در گرگان به طور معنی‏داری بیشتر از خرفه تولیدی در زاهدان بود (جدول 4). بر اساس نتایج حاصل از مقایسات میانگین اثرات تیمارها در جدول 4 مشاهده می‏شود تاثیر تمامی تیمارهای کودی و ورمی کمپوست بر روی وزن هزاردانه نسبت به شاهد معنی‏دار بودند اما در بین تیمارهای مختلف در هر دو منطقه تولید، تاثیر نانوذره فسفر بر روی وزن هزادانه بیشتر بود به طوری که بیشترین وزن هزاردانه در منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب معادل 480/0 و 360/0 گرم مربوط به تیمار نانوذره فسفر توام با مصرف 15 تن ورمی‏کمپوست بود لازم به توضیح می‏باشد که تاثیر مصرف ورمی‏کمپوست با غلظت بالاتر نسبت به غلظت‏های کمتر در افزایش وزن هزاردانه بیشتر بود به طوری میانگین وزن هزاردانه خرفه در غلظت‏های صفر، 5، 10 و 15 تن در هکتار به ترتیب معادل 330/0، 332/0، 342/0 و 351/0 گرم بود بنابراین با افزایش مقدار مصرف ورمی‏کمپوست مقدار وزن هزاردانه نیز افزایش نشان داده است. مطالعات نشان می‏هد که فسفر مهمترین عنصر غذایی برای گیاهان زراعی می‏باشد به طوری که در منابع مختلف در مورد نقش و اهمیت آن در فتوسنتز گیاهان، گزارش شده است که در شرایط کمبود فسفر،‏ تولید مواد پرورده به دلیل کاهش فتوسنتز کاهش یافته و در نهایت موجب کاهش وزن دانه‏ می گردد (پلینیت و همکاران 2000). اولاد و همکاران (2006) در مطالعات خود روی لوبیا چشم بلبلی گزارش کردند که وزن هزار‏ دانه با محلول پاشی فسفر به طور معنی‏دار افزا یش می‏یابد. افزایش وزن هزاردانه در اثر محلول‏پاشی فسفر‏ توسط محققین دیگر نیز گزارش شده است (موسالی و همکاران 2006). به نظر می‏رسد دلیل افزایش وزن هزار‏دانه با مصرف نانوذره فسفر، نقش فسفر در افزایش سهم مواد فتوسنتزی رسیده به هر دانه باشد.

 

 

 

جدول 2- نتایج تجزیه واریانس وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و وزن هزا دانه خرفه در مناطق گرگان و زاهدان و تیمارهای مختلف کودی و ورمی‏کمپوست

منابع تغییر

درجه آزادی

وزن خشک  برگ

وزن خشک  ساقه

تعداد کپسول در بوته

تعداد دانه در کپسول

وزن هزاردانه

مکان (S)

1

64/2515316**

17/701445**

44/31825**

50/1011**

0292/0**

خطا (تکرار (مکان))

6

43/47619

92/64064

62/265

42/3

0013/0

سطوح کودی (F)

6

99/209302**

40/286797**

60/18000**

34/37**

0082/0**

ورمی­کمپوست (W)

3

92/180668**

33/12304509**

82/10580**

70/31**

0051/0**

اثر متقابل  F×W

18

51/60091**

35/121837**

70/3143**

39/6ns

0019/0*

اثر متقابل  S×F

6

51/31917**

97/14686ns

30/984**

34/12*

0022/0ns

اثر متقابل  S×W

3

52/104632**

90/308490**

43/742**

15/10**

0011/0ns

اثر متقابل S×F×W

18

68/35639**

75/198934**

95/6814**

90/17**

0057/0**

   خطا                

162

63/6009

85/50936

28/143

05/1

00105/0

 ضریب تغییرات (%)

 

79/8

68/7

93/4

39/3

59/9

 

 

 

 

جدول 3- نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، محتوی روغن و عملکرد روغن خرفه در مناطق گرگان و زاهدان و تیمارهای مختلف کودی و ورمی‏کمپوست

منابع تغییر

درجه آزادی

عملکرد دانه

عملکرد بیولوژیک

شاخص برداشت

محتوی روغن

عملکرد روغن

مکان (S)

1

50/222566**

69/5873602**

34/89**

05/112**

03/5998**

خطا (تکرار (مکان))

6

09/68

69/160862

644/0

72/0

25/5

سطوح کودی (F)

6

73/33177**

33/9715111**

13/13**

17/47**

56/1009**

ورمی­کمپوست (W)

3

03/28396**

52/15456056**

41/2*

33/22**

85/891**

اثر متقابل  F×W

18

75/5078**

90/134778**

05/3**

96/7**

18/131**

اثر متقابل  S×F

6

49/4369**

82/16086ns

83/2**

80/4**

58/86**

اثر متقابل  S×W

3

91/237ns

28/293806**

04/2*

81/7**

31/67**

اثر متقابل S×F×W

18

25/12706**

22/251596**

08/8**

01/11**

24/244**

   خطا                

162

85/637

02/56369

76/0

87/0

31/12

ضریب تغییرات (%)

 

49/12

22/6

46/16

22/8

93/14

 

 

مقایسه میانگین عملکرد بذر در هکتار نشان داد که در هر دو منطقه تولید خرفه، تمامی تیمارهای کودی و ورمی‏کومپوست بر روی عملکرد بذر خرفه تاثیر معنی‏دار گذاشته است با این وجود، میانگین عملکرد بذر در منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب معادل 57/233 و 53/170 کیلوگرم در هکتار بود. بنابراین میزان عملکرد در منطقه گرگان نسبت به منطقه زاهدان حدود 96/36 درصد بیشتر بود. نتایج مقایسه میانگین عملکرد دانه حاکی از آن است که بیشترین مقدار عملکرد در منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب معادل 15/482 و 83/258 کیلوگرم در هکتار بودند که در هر دو منطقه از تیمار کاربرد نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی کمپوست به دست آمد. همچنین کمترین مقدار عملکرد در منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب معادل 60/192 و 13/123 کیلوگرم در هکتار بودند که در هر دو منطقه از تیمار شاهد و بدون مصرف کود و ورمی‏کومپوست حاصل شد. با بررسی نتایج مقایسه میانگین صفت عملکرد بذر مشاهده می‏شود در بین تیمارهای مختلف تاثیر ترکیب تیماری کودهای شیمیای فسفر و پتاسیم بر عملکرد بذر نسبت به نانو ذرات نیتروژن، فسفر و پتاسیم و همچنین کود شیمیایی نیتروژن  کمتر بود. به طور کلی از نتایج استنباط می‏شود که در هر دو منطقه تاثیر کودهای نانو بر عملکرد بذر نسبت به کودهای شیمیایی موثرتر بود. نتایج این پژوهش با گزارشات سایر پژوهش‏گران مطابقت دارد به‏طوری که طی تحقیقی مشابه در گیاه ذرت گزارش شده که در مقایسه با کودهای شیمیایی، بیشترین عملکرد دانه ذرت طی محلول پاشی با کود نانو بدست آمد (اکبری و همکاران 2017). گزارش شده که نانو کودها به دلیل افزایش سطح تماس و امکان انجام واکنش های متابولیکی در گیاه موجب بهبود فتوسنتز، افزایش تولید ماده خشک ودر نهایت عملکرد می گردد (سینگ و همکاران 2017). همچنین کودهای نانو از طریق عرضه پایدار عناصر غذایی کم مصرف و پر مصرف می‏توانند موجب افزایش رشد و نمو و عملکرد محصول گردند (آقازاده خلخالی و همکاران 2015). نتایج حاکی از آن است که در بین کودهای نانو و نیز‏ کودهای شیمیایی تاثیر کودهای نانو ذرات نیتروژن و نیز کود شیمیایی نیتروژن بر عملکرد دانه خرفه نسبت به دیگر کودها بهتر بود. طی تحقیق مشابهی در گیاه کنجد گزارش شده است که کاربرد توام کود نیتروژن و نانو موجب افزایش معنی‏دار تعداد دانه در کپسول، عملکرد دانه و عملکرد روغن گردیده است (بخرد و همکاران 2017) و  احتمال می‏رود  که در اثر مصرف کود نیتروژن و کود نانو فراهمی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه افزایش یافته و در نتیجه  بهترین شرایط برای رشد و نمو گیاه فراهم گردیده است (بخرد و همکاران 2017). همچنین در این زمینه بحرانی و طهماسبی (2006) در تحقیقی روی کنجد گزارش کردند که کاربرد کود نیتروژن موجب افزایش سطح برگ و فتوسنتز ونیز بهبود تولید آسمیلاتها شده و در نهایت عملکرد دانه  کنجد را افزایش میدهد نتایج این پژوهش نشان داد که در ترکیب‏های تیماری که میزان مصرف ورمی‏کمپوست بیشتر بود عملکرد بذر نیز در هر دور منطقه بیشتر بوده است. در مورد اثرات مفید ورمی‏کمپوست بر رشد و عملکرد گیاهان گزارشات متعددی وجود دارد.

 

 

جدول 4- نتایج مقایسه میانگین­ صفات وزن خشک برگ... و وزن هزار دانه خرفه در مناطق گرگان و زاهدان و تحت تاثیر

سطوح مختلف ورمی کمپوست و کود شمیایی و نانو

تیمارهای آزمایشی

وزن خشک  برگ (kg.ha-1)

 

وزن خشک  ساقه (kg.ha-1)

 

تعداد کپسول در بوته

 

تعداد دانه در کپسول

 

وزن هزاردانه (g)

گرگان

زاهدان

 

گرگان

زاهدان

 

گرگان

زاهدان

 

گرگان

زاهدان

 

گرگان

زاهدان

F1V1

uvw53/686

y23/423

 

p9/2041

op5/2167

 

xy75/181

y00/168

 

m-r00/29

x25/25

 

f-k309/0

k 285/0

F1V2

l-r 88/859

xw58/596

 

e-j0/3033

mno2/2468

 

uvw75/201

vwx 75/187

 

tuv 25/27

p-u 25/28

 

c-j 332/0

h-k300/0

F1V3

g-o33/916

xw60/609

 

f-k6/2997

h-k0/2922

 

o-s00/225

xy75/182

 

tus50/27

n-s75/28

 

c-g 347/0

c-h343/0

F1V4

d-h92/1002

xw60/609

 

b-f2/3306

a-d9/3459

 

tu25/208

xy00/181

 

f-i50/32

uvw00/27

 

ijk295/0

d-k322/0

F2V1

e-j90/975

g-m08/938

 

klm7/2706

nop7/2294

 

q-u25/218

l-p00/235

 

g-j00/32

vwx00/26

 

ijk295/0

g-k302/0

F2V2

d-g08/1012

g-n15/925

 

klm3/2702

e-j0/3073

 

ab00/325

ef50/281

 

l-o75/29

n-s75/28

 

f-k311/0

c-k327/0

F2V3

a-d90/1095

g-n15/925

 

b-e5/3341

e-j2/3064

 

fg75/271

g-j00/261

 

bcd50/34

klm25/30

 

c-j332/0

c-f350/0

F2V4

a35/1191

h-p00/902

 

a8/3696

a8/3681

 

a25/338

g-j00/260

 

a25/37

q-u00/28

 

b420/0

cde358/0

F3V1

e-j90/975

q-u90/768

 

p3/2142

nop7/2188

 

k-o50/241

xy25/182

 

f-i50/32

wx76/25

 

cde360/0

c-k330/0

F3V2

f-l48/958

n-s15/825

 

e-j0/3073

e-j0/3033

 

g-j50/261

vwx25/188

 

e-h00/33

r-u75/27

 

c370/0

c-i335/0

F3V3

p-s07/815

vw90/654

 

d-h0/3166

f-k5/3003

 

f-i25/265

ijk00/254

 

g-j00/32

n-s75/28

 

b433/0

c-f350/0

F3V4

a30/1188

r-v68/761

 

ab4/3566

b-f2/3306

 

k-p25/239

de00/294

 

ghi25/32

l-p50/29

 

a480/0

cde360/0

F4V1

k-q43/869

g-l18/938

 

jkl1/2781

nop2/2279

 

g-j00/260

m-q 25/232

 

bc00/35

r-u75/27

 

c-f350/0

f-k307/0

F4V2

a-d35/1091

q-u65/773

 

h-k8/2866

klm3/2702

 

ef25/278

j-m75/248

 

ghi25/32

r-u75/27

 

cde360/0

e-k317/0

F4V3

a-d90/1095

p-t58/796

 

a-d3/3478

g-k2/2955

 

r-u00/215

g-j00/260

 

cde25/34

m-r00/29

 

cd367/0

c-g347/0

F4V4

e-i25/978

g-n15/925

 

e-i0/3142

a8/3696

 

fg00/275

cd75/304

 

d-g25/33

m-r00/29

 

c-f352/0

cde357/0

F5V1

g-o08/912

g-n15/925

 

lmn9/2499

nop9/2220

 

n-q75/231

de25/292

 

c-f75/33

q-u00/28

 

c-i337/0

e-k315/0

F5V2

f-k43/969

h-p00/902

 

e-j0/3073

e-j0/3073

 

k-n75/241

ijk25/253

 

d-g25/33

m-r00/29

 

c-j333/0

c-g347/0

F5V3

a-d50/1101

p-s60/809

 

d-h1/3166

h-k0/2922

 

ab75/321

ijk75/252

 

b75/35

o-t50/28

 

c-g347/0

j-k287/0

F5V4

c-f48/1058

n-s73/826

 

a8/3681

ab4/3566

 

bc25/318

wx00/186

 

e-h00/33

jkl75/30

 

e-k315/0

c-i337/0

F6V1

p-s2/812

s-v73/726

 

nop3/2241

nop1/2350

 

h-k00/255

tu25/208

 

ijk50/31

uvw00/27

 

cde360/0

ijk292/0

F6V2

g-n58/922

xy33/514

 

h-k8/2866

h-k8/2866

 

jkl00/249

stu00/212

 

bc00/35

uvw00/27

 

c-h342/0

e-k317/0

F6V3

abc70/1144

i-q47/871

 

d-h0/3166

ijk2/2832

 

fgh50/271

p-t00/224

 

hij75/31

uvw00/27

 

c-g347/0

c-g347/0

F6V4

a-d78/1098

tw68/692

 

c-g4/3251

e-h0/3142

 

n-q75/231

f-i50/267

 

m-q25/29

lmn00/30

 

cde360/0

c-g347/0

F7V1

q-u7/780

xw60/609

 

nop8/3350

nop1/2322

 

h-k00/255

xy00/172

 

lmn00/30

vwx00/26

 

c-g347/0

d-k322/0

F7V2

b-e50/1081

p-s00/802

 

mno2/2468

h-k8/2866

 

g-j00/260

uv75/203

 

cde25/34

wx75/25

 

c-h342/0

e-k314/0

F7V3

k-r42/864

n-s15/825

 

abc3/3484

h-k8/2907

 

jkl00/249

k-n50/242

 

l-o75/29

l-p50/29

 

c-k325/0

c-k330/0

F7V4

a35/1191

m-r08/838

 

a-d9/3459

c-g5/3251

 

k-n75/241

n-r25/229

 

e-h00/33

l-p50/29

 

c-h345/0

c-k327/0

LSD (0.05%)

    57/141   

 

74/412

 

88/21

 

91/1

 

059/0
                               

عامل اول، سطوح مختلف کودی (Fertilizer) شامل: شاهد یا عدم مصرف کود (F1)، نانوذره نیتروژن (F2)، فسفر (F3)، پتاسیم (F4) و کود شیمیایی نیتروژن (F5)، فسفر (F6)، و پتاسیم (F7)

عامل دوم، سطوح مختلف ورمی­کمپوست (Vermicompost) شامل: شاهد یا عدم مصرف ورمی­کمپوست (V1)، 5 (V2)، 10 (V3)، و 15 (V4) تن در هکتار به ترتیب

 

 

ورمی‏کمپوست به دلیل افزایش فراهمی مواد غذایی مورد نیاز و ایجاد  شرایط مطلوب برای تغذیه گیاه سبب افزایش عملکرد در گیاه می‏گردد (انور 2005). پیردشتی و همکاران (2010) با مطالعه ورمیکمپوست هم به صورت تلفیق با کود و هم به صورت خالص گزارش کردند که مصرف ورمی‏کمپوست در سویا موجب افزایش معنی‏دار عملکرد شد.

همانطور که در جدول مقایسه میانگین (جدول 5) مشاهده می‏شود میانگین عملکرد بیولوژیک خرفه در منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب معادل 12/2991 و 20/2879 کیلوگرم در هکتار بود بنابراین عملکرد بیولوژیک در خرفه تولید شده در منطقه گرگان به طور معنی‏داری بیشتر از زاهدان بود. بر اساس نتایج مقایسه میانگین علیرغم اینکه تاثیر تمامی ترکیب تیماری بر عملکرد بیولوژیک خرفه در هر دو منطقه گرگان و زاهدان نسبت به شاهد معنی‏دار بود. با این وجود در بین تیمارهای مختلف، ترکیب تیماری نانوذره نیتروژن، نانوذره پتاسیم و کود شیمیایی نیتروژن به همراه کاربرد 15 تن ورمیکمپوست، در هردو منطقه نسبت به دیگر ترکیب‏های تیماری از بیشترین عملکرد بیولوژیک در هکتار برخوردار بودند (جدول 5). علیرغم این نتایج، با توجه به جدول 5 استنباط می‏شود که در بین تیمارهای مختلف ترکیب تیماری نانو ذره نیتروژن به همراه مصرف 15 تن ورمیکمپوست ، در مناطق گرگان و زاهدان با داشتن 2/4888 و 8/4583 تن از بیشترین عملکرد بیولوژیک در هکتار برخوردار بودند با بررسی جدول مقایسه میانگین 5 مشاهده می‏شود که در این تحقیق ترکیب‏های تیماری که در آن از بیشترین مقدار ورمیکمپوست استفاده شده بود یعنی 15 تن در هکتار عملکرد بیولوژیک افزایش بیشتری نشان داده است. به طور کلی عملکرد بیولوژیکی نتیجه تجمع مواد تولید شده در طی فرآیند فتوسنتز می‏باشد که در اندام‏های گیاهی مانند برگ، ساقه و ... ذخیره می‏شود. در این پژوهش به نظر می‏رسد معنی‏دارشدن اثر ترکیب‏های تیماری بر عملکرد بیولوژیکی این است که ترکیب‏های تیماری باعث افزایش فراهمی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه خرفه به‏ویژه نیتروژن و پتاسیم شده که این موجب افزایش پتانسیل تولیدی بوته‏ها در راستای تولید ماده خشک گردیده است. بنابراین، افزایش ماده خشک تولیدی تحت شرایط کاربرد ترکیب‏های تیماری مورد آزمون را میتوان به خاطر توسعه بیشتر سطح جذب ریشه، سطح برگ و همچنین افزایش دوام آن دانست که با ایجاد منبع فیزیولوژیکی کارآمد و استفاده بیشتر از آب و عناصر غذایی و نیز انرژی نوری دریافتی، باعث افزایش تولید ماده خشک و عملکرد بیولوژیکی شده است. احتمالاً تولید کمتر عملکرد بیولوژیکی در تیمار شاهد به دلیل  ضعف توانایی گیاه در تامین عناصر غذایی مورد نیاز و کاهش سنتز و انتقال مواد فتوسنتزی باشد که موجب کاهش تجمع ماده خشک در  اندام‏های گیاه شده است. نتایج این تحقیق که نشان می‏دهد افزایش کود نیتروژن باعث افزایش عملکرد بیولوژیک شده است با گزارشات الحبشی و همکاران (2007) در گیاه کنجد و سلطانی‏نژاد و همکاران (2013) در گیاه خرفه مطابقت دارد. در این زمینه پاپری مقدم فرد و بحرانی (2005) در تحقیقات خود بر روی گیاه کنجد بیان کردند که افزایش نیتروژن به صورت معنی‏داری باعث‏ افزایش ارتفاع بوته، تعداد شاخه در بوته، تعداد کپسول در بوته، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک می‏شود. کودهای نیتروژن­دار یکی از عناصر غذایی مهم برای رشد گیاه می‏باشد و تامین آن در تمام مراحل رشد گیاه لازم است، به طوری که کودهای نیتروژن­دار در بالا بردن مقدار عملکرد محصولات کشاورزی توسط اندام هوایی، تولید مواد هیدروکربنه، بیشتر از طریق افزایش سطح کربن­گیری نقش مهمی دارند. افزایش در مقدار نیتروژن نه تنها روی رشد اثر دارد، بلکه روی الگوی اصلی مورفولوژیکی نیز موثر است (برنگور و همکاران 2009). در این تحقیق مشاهده شد که تاثیر ورمی‏کمپوست بویژه مقادیر بالا بر عملکرد بیولوژیک معنی‏دار بود. در این زمینه گزارشات متعددی وجود دارند که نتایج این تحقیق را تایید می‏کنند از جمله  رفیعی و کونانی (2019) در تحقیقات خود بر روی  گیاه ذرت گزارش کردند که ورمی‏کمپوست تولید شده از بقایای گیاهان مختلف به‏طور معنی‏دار باعث افزایش عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی شد. سجادی نیک و همکاران (2011) در گیاه کنجد اعلام کردند که مصرف ورمی‏کمپوست عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک را افزایش می‏دهد.

نسبتی از عملکرد بیولوژیکی که عملکرد اقتصادی را نشان میدهد، شاخص برداشت نامیده میشود و بیان کننده نسبت توزیع مواد فتوسنتزی بین عملکرد دانه و عملکرد زیستی است، بنابراین هر چه این نسبت بالاتر باشد، نشانگر کارایی بیشتر اندام تولیدکننده، در راستای حصول عملکرد بالاست. به طور کلی شاخص برداشت واقعی از نسبت وزن دانه به حداکثر وزن گیاه که در مرحله پایان رشد حاصل می‏شود، محاسبه می‏گردد. میانگین شاخص برداشت در خرفه تولیدشده در منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب معادل 94/5 و 68/4 درصد بود و این نتیجه حاکی از برتری منطقه گرگان از نظر تولید بذر خرفه می‏باشد. همچنانکه اطلاعات مندرج در جدول 5 نشان می‏دهد بیشترین میزان شاخص برداشت (88/9 درصد) مربوط به تیمار کاربرد نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی کمپوست و منطقه گرگان بود. در مقابل کمترین شاخص برداشت از تیمار بدون کاربرد کود و مصرف 15 تن ورمی‏کمپوست تنها حاصل شده بود که برای منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب معادل  70/3 و 07/3 درصد بود. با توجه به نتایج موجود در جدول 5  دلیل نقصان شاخص برداشت در این تیمار تولید بیشتر عملکرد بیولوژیک نسبت به عملکرد اقتصادی یعنی بذر می‏باشد. در این زمینه کریمی و همکاران (2011) گزارش کردند که کاربرد ورمی‏کمپوست موجب افزایش معنی‏دار در عملکرد بیولوژیک در ذرت می‏شود.

     مقایسه میانگین عملکرد روغن در هکتار و نیز محتوای روغن (درصد) تحت تأثیر اثرات متقابل منطقه تولید× تیمار کودی × ورمی‏کمپوست در جدول 5 نشان داد که بیشترین عملکرد روغن و درصد روغن در گیاهان رشد یافته در منطقه گرگان به دست آمد به‏طوری که در این منطقه عملکرد روغن در هکتار و درصد روغن به ترتیب 68/28 کیلوگرم و 05/12 درصد بود و در منطقه زاهدان میانگین عملکرد روغن در هکتار و نیز درصد روغن به ترتیب 33/18 کیلوگرم در هکتار و 64/10 درصد بود  که از نظر آماری در بین مناطق تولید اختلاف معنی‏داروجود داشت (جدول 5). میانگین عملکرد روغن در هکتار در تیمار شاهد (بدون کاربرد کود و ورمی‏کمپوست) در منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب 33/8 و 16/9 کیلوگرم در هکتار و و درصد روغن نیز در منطقه گرگان و زاهدان به ترتیب 41/6 و 68/6 درصد بود. به این ترتیب در تیمار شاهد (بدون کاربرد کود و ورمی‏کمپوست) عملکرد روغن در هکتار و درصد روغن در منطقه زاهدان بیشتر از گرگان بود. بنابراین تاثیر ترکیب‏های تیماری مختلف بر روی عملکرد روغن در هکتار و درصد روغن در منطقه گرگان بیشتر از زاهدان بود.  همانطور که در جدول 5 مشاهده می­شود تاثیر ترکیب‏های تیماری مختلف بر میانگین عملکرد روغن در هکتار و نیز درصد روغن در هر دو منطقه نسبت به شاهد قابل توجه و معنی‏دار بود و در بین ترکیب تیماری مختلف  بیشترین عملکرد روغن در هکتار معادل 31/67 کیلوگرم در هکتار در منطقه گرگان و با کاربرد کاربرد نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی کمپوست به‏دست آمد و بیشترین درصد روغن نیز در منطقه گرگان و در تیمار نانو ذره پتاسیم توام با مصرف 10 و 15 تن در هکتار ورمی کمپوست حاصل شد. نتایج این پژوهش با گزارشات سایر پژوهش‏گران مطابقت دارد به‏طوری که در گیاه گلرنگ (راستگو و همکاران 2014) و کرچک (علیمحمدی و همکاران 2011) گزارش شده که کاربرد نیتروژن موجب افزایش عملکرد روغن شده ولی درصد روغن کاهش یافته‏است دلیل این نتایج تاثیر نیتروژن بر عملکرد دانه می‏باشد که با کاربرد کاربرد نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی کمپوست بیشترین عملکرد حاصل شده است و با توجه به اینکه روغن در درون دانه می‏باشد بنابراین با افزایش عملکرد دانه عملکرد روغن نیز افزایش نشان داده است. در این زمینه تونچ‏تورک و یلدرم (2004) در گیاه گلرنگ گزارش کردند که با افزایش مصرف نیتروژن عملکرد روغن بیشترین افزایش را نشان داد ولی با افزایش مصرف نیتروژن درصد روغن کاهش نشان داد البته کاهش درصد روغن با مصرف نیتروژن در اغلب دانه‏های روغنی گزارش شده‏است (ایمایاوارامبان 2002). در این پژوهش کاربرد نانو ذره پتاسیم توام با مصرف 10 و 15 تن در هکتار ورمی‏کمپوست در منطقه گرگان بیشترین درصد روغن حاصل شد. که در این زمینه گزارشات متعدد وجود دارد که حاکی از تاثیر مصرف پتاسیم در افزایش درصد روغن می‏باشد ( سکاروادیا و همکاران 2009؛ سلیمی و همکاران 2009). گزارش شده که  پتاسیم نقش مهمی در فعالیت‏های فیزیولوژیکی و سیستم آنزیمی گیاهی که متابولیسم مواد فتوسنتزی و تبدیل آن‏ها به روغن را کنترل می‏کنند، دارد (طاهرخانی و گلچین 2006). سجادی‏نیک و همکاران (2011) اعلام کردند که کاربرد ورمی‏کمپوست باعث افزایش درصد روغن می‏شود. با توجه به وجود مواد غذایی مورد نیاز گیاه در ورمی‏کمپوست از قبیل عناصر ریز مغذی که عملکرد روغن ممکن است تحت تأثیر مستقیم برخی عناصر ریز مغذی باشد بنابراین می‏توان گفت که استفاده از ورمی‏کمپوست در افزایش مقدار روغن خرفه موثر بوده است.



جدول 5- نتایج مقایسه میانگین­ صفات عملکرد دانه... و عملکرد روغن خرفه در مناطق گرگان و زاهدان و تحت تاثیر سطوح مختلف ورمی کمپوست و کود شمیایی و نانو

تیمارهای آزمایشی

عملکرد دانه (kg.ha-1)

 

عملکرد بیولوژیک (kg.ha-1)

 

شاخص برداشت (%)

 

محتوی روغن (%)

 

عملکرد روغن (kg.ha-1)

گرگان

زاهدان

 

گرگان

زاهدان

 

گرگان

زاهدان

 

گرگان

زاهدان

 

گرگان

زاهدان

F1V1

xyz60/129

w-z19/136

 

vw3/2854

w3/2745

 

i-t54/4

h-s74/4

 

l41/6

kl68/6

 

n33/8

m16/9

F1V2

u-y28/147

xyz58/126

 

h-o8/3892

uvw8/3064

 

q-t78/3

m-t22/4

 

a-f11/13

j40/8

 

klm33/19

lm61/10

F1V3

q-v25/171

u-z38/144

 

h-n9/3913

n-t6/3531

 

k-t39/4

nn-t08/4

 

jk09/8

jkl83/7

 

mn85/13

klm29/11

F1V4

t-x95/158

xyz28/125

 

c-h1/4309

e-l5/4069

 

t70/3

q-t07/3

 

abc91/13

jkl20/7

 

jkl11/22

m95/8

F2V1

r-w86/170

p-v97/174

 

k-q7/3682

r-v8/3232

 

i-t64/4

f-p42/5

 

hi71/10

hi73/10

 

lm31/18

e-i81/18

F2V2

c-f30/262

g-k58/224

 

j-q4/3714

f-l1/3998

 

b-e10/7

d-n62/5

 

d-h13/12

e-i80/11

 

c-f81/31

abc47/26

F2V3

j-m25/214

j-p78/206

 

b-e4/4437

f-l3/3989

 

g-s89/4

g-q18/5

 

abc93/13

ghi18/11

 

e-i84/29

cde85/22

F2V4

a15/482

n-v25/178

 

a2/4888

a-d8/4583

 

a88/9

p-t89/3

 

ab96/13

e-i88/11

 

a31/67

def07/21

F3V1

e-j75/238

u-z73/143

 

s-w2/3118

vw4/2936

 

bc72/7

g-s89/4

 

b-g45/12

ghi08/11

 

e-i80/29

g-j91/15

F3V2

bcd58/276

u-z68/144

 

e-l5/4031

i-o1/3858

 

b-f90/6

q-t74/3

 

b-g48/12

e-i80/11

 

b-f40/34

f-j12/17

F3V3

b25/306

m-u33/179

 

f-m1/3981

k-r4/3658

 

bc70/7

h-s89/4

 

a-e15/13

f-i50/11

 

b30/40

d-g44/20

F3V4

c-f43/263

d-g83/258

 

ab6/4754

e-l8/4067

 

d-n52/5

c-g35/6

 

a31/14

f-i50/11

 

bc69/37

e-i 89/29

F4V1

d-h78/256

yz13/123

 

l-r5/3650

s-w1/3159

 

b-d03/7

o-t91/3

 

ghi86/10

e-i80/11

 

e-j05/28

i-l56/14

F4V2

b-e40/272

p-v63/174

 

g-n2/3958

o-u0/3476

 

b-f90/6

g-r03/5

 

a-d59/13

f-i50/11

 

bc01/37

d-h99/19

F4V3

j-r80/203

j-p23/209

 

e-j3/4120

j-q8/3751

 

j-t46/4

d-n57/5

 

a25/14

e-i70/11

 

e-i04/29

bcd52/24

F4V4

d-g38/257

d-i03/253

 

a-d2/4574

a-d9/4621

 

c-h26/6

e-p47/5

 

a25/14

ghi08/11

 

bcd66/36

ab10/28

F5V1

j-r58/203

l-t78/188

 

p-u9/3411

u-t8/3113

 

d-k98/5

d-i06/6

 

e-i68/11

jkl83/7

 

h-l78/23

i-l78/14

F5V2

j-q15/206

k-s63/195

 

e-l4/4042

f-m0/3975

 

g-r09/5

g-s92/4

 

jkl76/7

f-i50/11

 

m95/15

cde49/22

F5V3

b08/294

s-w68/166

 

d-i6/4267

j-q6/3731

 

b-f92/6

j-t45/4

 

abc86/13

hi73/10

 

b74/40

f-j73/17

F5V4

c-f98/260

u-y38/147

 

abc3/4740

b-f1/4393

 

d-o51/5

st36/3

 

i22/10

e-i80/11

 

f-j66/26

f-j29/17

F6V1

f-k75/229

xyz53/131

 

vw9/2927

uvw8/3076

 

ab39/8

m-t28/4

 

e-i63/11

e-h88/11

 

f-j58/26

h-k59/15

F6V2

jkl30/215

u-z80/144

 

j-q4/3789

q-u2/3381

 

d-m74/5

d-m31/4

 

e-i58/11

jkl83/7

 

g-k89/24

klm35/11

F6V3

c-f78/259

s-w95/166

 

c-h8/4310

j-q7/3703

 

d-j03/6

i-t50/4

 

e-i68/11

e-i80/11

 

e-h30/30

e-h80/19

F6V4

k-s03/195

h-l05/222

 

b-g2/4350

i-p7/3834

 

i-t52/4

d-l89/5

 

e-h96/11

e-i80/11

 

i-l36/23

abc23/26

F7V1

j-n05/213

z30/112

 

s-w5/3131

vw8/3888

 

b-f90/6

n-t09/4

 

c-g41/12

e-i80/11

 

f-j44/26

j-m30/13

F7V2

j-o35/210

xyz98/129

 

m-s7/3549

k-p8/3668

 

d-k97/5

rst55/3

 

ghi26/11

f-i50/11

 

h-l60/23

l01/15

F7V3

i-l18/220

l-t60/188

 

c-g7/4348

j-q9/3732

 

g-r06/5

g-r05/5

 

e-h86/11

ghi08/11

 

f-j20/26

def90/20

F7V4

i-l68/219

o-v69/176

 

a-d3/4651

e-k5/4089

 

h-s72/4

l-t33/4

 

ab98/13

hi73/10

 

d-g60/30

e-i99/18

LSD (0.05%)

15/46

 

33/434

 

59/1

 

72/1

 

42/6

عامل اول، سطوح مختلف کودی (Fertilizer) شامل: شاهد یا عدم مصرف کود (F1)، نانوذره نیتروژن (F2)، فسفر (F3)، پتاسیم (F4) و کود شیمیایی نیتروژن (F5)، فسفر (F6)، و پتاسیم (F7)

عامل دوم، سطوح مختلف ورمی­کمپوست (Vermicompost) شامل: شاهد یا عدم مصرف ورمی­کمپوست (V1)، 5 (V2)، 10 (V3)، و 15 (V4) تن در هکتار به ترتیب

 

   

 

 

 

نتیجه­گیری

با توجه به اهمیت خرفه که در بسیاری از کشورهای جهان به‏طور وسیع برای تغذیه انسان، صنایع تبدیلی و همچنین به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار می‏گیرد، متاسفانه در ایران علی‏رغم شرایط اقلیمی مستعد تولید این محصول، تحقیقات کافی در خصوص توسعه کشت این محصول صورت نگرفته است. بنابراین این تحقیق با هدف معرفی استان زاهدان به‏عنوان منطقه خشک و نیمه خشک جهت تولید گیاه خرفه و توسعه تولید آن در منطقه گرگان همچنین بهبود تولید آن با استفاده از ورمی‏کمپوست و کودهای شیمیایی و نانو انجام گرفت. به طور کلی نتایج نشان داد که میزان عملکرد در گرگان نسبت به زاهدان حدود 96/36 درصد بیشتر بود. نتایج مقایسه میانگین عملکرد دانه حاکی از آن است که بیشترین مقدار عملکرد در گرگان و زاهدان از تیمار کاربرد نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی کمپوست به دست آمد. در هر دو منطقه کمترین شاخص برداشت از تیمار بدون کاربرد کود و مصرف 15 تن ورمی‏کمپوست تنها حاصل شد. با توجه به نتایج دلیل نقصان شاخص برداشت در این تیمار تولید بیشتر عملکرد بیولوژیک نسبت به عملکرد اقتصادی یعنی بذر می‏باشد. تاثیر ترکیب‏های تیماری مختلف بر میانگین عملکرد روغن در هکتار و نیز درصد روغن در هر دو منطقه نسبت به شاهد قابل توجه و معنی‏دار بود. تاثیر ترکیب‏های تیماری مختلف بر روی عملکرد روغن در هکتار و درصد روغن در منطقه گرگان بیشتر از زاهدان بود. در بین ترکیب تیماری مختلف  بیشترین عملکرد روغن در گرگان و با کاربرد کاربرد نانو ذره نیتروژن همراه با مصرف 15 تن در هکتار ورمی کمپوست به‏دست آمد و بیشترین درصد روغن نیز در منطقه گرگان و در تیمار نانو ذره پتاسیم توام با مصرف 10 و 15 تن در هکتار ورمی کمپوست حاصل شد.

 

سپاسگزاری

از مدیریت و کارشناسان محترم پژوهشگاه گیاهان دارویی دانشگاه سیستان و بلوچستان و آقای دکتر عباس کشگر در استان گلستان بخاطر در اختیار گذاشتن زمین و امکانات مورد نیاز برای اجرای آزمایش و همچنین از پرسنل آزمایشگاه دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی به‏ خاطر همکاری در اجرای طرح تقدیر و تشکر می‏گردد.

 

[1] - Cosmopolitan distribution

[2] - Purslane

[3] - Pigweed

[4] - Pourpier

[5] - Rigla

[6] - Ma-Chi-Xian

[7] - Panacea

References

Aghazadeh-Khalkhali D, Mehrafarin A, Abdossi V, Naghdi Badi H. 2015. Mucilage and seed yield of psyllium (Plantago psyllium L.) in response to foliar application of nano-iron and potassium chelate fertilizer. Journal of Medicinal Plants, 14(56): 23-34. (In Persian).
Akbari F, Mousavi SG, Seghatol eslami MJ. 2017. The effect of nano and conventional zinc and silica fertilizers spraying on yield and yield components of maize, Journal of Crop Production Reseach, 10(2): 153-166. (In Persian).
 Alimohammadi M, valadabadi S, daneshiyan J and aref B. 2011. 'Effects of nitrogen and planting density on yield and oil content of castor (Ricinus communis L.)', Agroecology Journal, 6(4): 57-65. (In Persian).
Anwar M, Patra DD, Chand S and Khanuja SPS. 2005. Effect of organic manures and inorganic fertilizer on growth, herb and oil yield, nutrient accumulation, and oil quality of French basil. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 36 (13-14): 1737-1746.
Azizi M, Rezvani F, Hasanzadeh- Khayat M, Lakzian A and Nemati H. 2008. Effects of various levels of vermicompost and irrigation on morphological characteristics and essence of chamomile (Matricaria recutita L.). Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants. 24(1): 82-93. (In Persian).
Bahrani A, Tahmasbi Sarvestani Z. 2006. Effects of rate and time of nitrogen fertilizer on yield, yield component, and dry matter remobilization efficiency in two winter wheat cultivars. Journal of Agricultural Sciences, 12(2): 369-377.
Bay N and Davodi M. 2010. Analysis and forecasting some climatic elements of gorgan. Geographical journal of chashmandaz-e-zagros, 2(4): 99-114.
Bekhrad H, Nikonam F and Hamdani B. 2017. Effects of nano fertilizer and different levels of nitrogen on grain and oil yield of sesame. Plant Ecophysiology, 9(28 ):110-122. (In Persian).
Berenguer P, Santiveri F, Boixadera J and Lloveras J. 2009. Nitrogen fertilization of irrigated maize under Mediterranean conditions. European Journal of Agronomy. 30: 163-171.
Chan K, Islam MW and Kamil M. 2000. The analgesic and anti-inflammatory effects of Portulaca oleracea L. subsp. Sativa (Haw.) Celak, Journal of Ethnopharmacology, 73(3): 445–451.
Chen B, Chen H, Zhou W, Zhao W, Zhou Q and Yang G. 2012. Effects of aqueous extract of Portulaca oleracea L. on oxidative stress and liver, spleen leptin, PAR and FAS mRNA expression in high-fat diet induced mice, Molecular Biology Reports, 39(8): 7981–7988.
Chinnamuthu CR and Murugesa Boopathi P. 2009. Nanotechnology and Agroecosystem. Madras Agricultural Journal, 96(1-6):17-31.
DeRosa MC, Monreal C, Schnitzer M, Walsh R, Sultan Y. 2010. Nanotechnology in fertilizers. Nat. Nanotechnol, 5: 91–99.
El-Habbasha SF, Abd El-Salam MS and Kabesh MO. 2007. Response of two sesame varieties (Sesamum indicum L.) to partial replacement of chemical fertilizers by bio-organic fertilizers. Research Journal Agriculture and Biology Science, 3(6): 563-571.
Elkhayat ES, Ibrahim SRM and Aziz MA. 2008. Portulene, a new diterpene from Portulaca oleracea L. Journal of Asian Natural Products Research, 10(11): 1039–1043,
Fallah, S. and B.Omrani. 2018. Substitution of inorganic fertilizers withorganic manure reduces nitrate accumulation and improves quality of purslane. Iranian Journal of Plant Physiology, 9(1), 2651-2660. (In Persian).
Farshi AA, Siadat H, Darbandi S, Entesari MR, Kheirabi J, Mirlatifei M, Salamat AR, and Sadat MH. 2003. On-Farm Irrigation water management. Iranian National Committee on Irrigation and Drainage (IRNCID), No 76. (In Persian).
Gastal F and Lemaire G. 2002. N uptake and distribution in crops: an agronomical and ecophysiological perspective. Journal of Experimental Botany, 53:789-799.
Hegazi E, Samira S, Mohamed M, El-Sonbaty ME, Abd El-Naby SKM and El-Sharony TF. 2011. Effect of potassium nitrate on vegetative growth, nutritional status and yield and fruit quality of olive cv. "Picual". Journal of Horticultural Science and Ornamental Plants, 3(3): 252-258.
Imayavaramban V, Singaravel R, Thanunathan K and Manickam G. 2002. Studies on the effect of different plant densities and the levels of nitrogen on the productivity and economic returns of sesame. Crop Research, 24: 314-316.
Jin R, Lin ZJ, Xue CM and Zhang B. 2013. An improvedassociation- mining research for exploring Chinese herbal property theory: based on data of the Shennong’s Classic of Materia Medica. Journal of Integrative Medicine, 11(5): 352– 365.
Karimi G, Hosseinzadeh H and Ettehad N. 2004. Evaluation of the gastric antiulcerogenic effects of Portulaca oleracea L. extracts in mice. Phytotherapy Research, 18(6): 484–487.
Karimi H, Mazaheri D, Peighambari SA and Mirabzadeh Ardekani M. 2011. Effect of organic fertilizers and mineral fertilizer consumption on grain yield and yield components of Corn Single Cross 704. Iranian Journal of Agricultural Science, 13(4), 611-626. (In Persian).
Kaymak HC. 2013. Effect of nitrogen forms on growth, yield and nitrate accumulation of cultivated purslane (Portulaca oleracea L.). Bulgarian Journal of Agricultural Science, 19: 444-449.
Keerthi P, Pannu RK, Dhaka AK, Daniel J and Yogesh A. 2017. Yield, nitrogen uptake and nutrient use efficiency in Indian mustard (Brassica juncea L.) as effected by date of sowing and nitrogen levels in Western Haryana, India. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences, 6(4): 1168-1177.
Liu R and Lal R. 2014. Synthetic apatite nanoparticles as a phosphorus fertilizer for soybean (Glycine max). Scientific Reports, 4: 5686-5691.
Mastronardi E, Tsae P, Zhang X, Monreal C and DeRosa MC. 2015. Strategic Role of Nanotechnology in Fertilizers: Potential and Limitations. Nanotechnologies in Food and Agriculture. Rai, M., N. Duran, C. Ribeiro, L. Mattoso. Springer Cham Heidelberg New York Dordrecht London. Springer International Publishing Switzerland.
Moradi S, Golchin G, Sepehr S and Vafaee M. 2019. The Effect of Sodium Chloride Induced Salinity and Boron of Irrigation Water on Yield and Concentration of Macronutrients in Purslane. Applied Soil Research, 6(4): 97-108.
Mosali J, Desta K, Teal RK, Freeman KW, Martin KL, Lawles JW and Raun WR. 2006. Effect of foliar application of phosphorus on winter wheat grain yield, phosphorus uptake, and use efficiency. Journal of Plant Nutrition, 29: 2147-2163.
Muscolo A, Bovalo F, Gionfriddo F and Nardi F. 1999. Earthworm humic matter produces auxin-like effects on Daucus carota cell growth and nitrate metabolism, Soil Biology and Biochemistry, 31: 1303-1311.
Omrani, B. 2015. The response of production and shelf-life of purslane plant to nitrogen and phosphorus supply from different fertilizer sources. M.Sc. thesis of Agroecology. Shahrekord University. Iran. (In Persian).
Owolade OF, Akande MO, Alabi BS and Adediran JA. 2006. Phosphorus level affects brown blotch disease, development and yield of cowpea. World Journal of Agriculture Sciences, 2(1): 105-108.
Palaniswamy UR, Bible BB and McAvoy RJ. 2004. Oxalic acid concentrations in purslane (Portulaca oleraceae L.) is altered by the stage of harvest and the nitrate to ammonium ratios in hydroponics. Scientia Horticulturae, 102: 267–275.
Papari Moghaddam Fard A and Bahrani MJ. 2005. Effect of nitrogen fertilizer rates and plant density on some agronomic charactristics, seed yield, oil and protein percentage in two sesame cultivars. Iranian Journal of Agricultural Sciences (Journal of Agriculture), 36(1), 129-135. (In Persian).
Pirdashti H, Motaghian A, Bahmanyar MA. 2010. Effect of organic amendments application on grain yield, leaf chlorophyll content and some morphological characteristics in soybean cultures. Journal of Plant Nutrition, 33: 485-495.
Pirian K and Piri Kh. 2014. Callus induction in hairy roots of Portulaca oleracea L'. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 30(2): 231 -238. (In Persian).
Pleenet D, Etchebest S, Mollier A and Pellerin S. 2000. Growth analysis of maize field crops under phosphorus deficiency: I: leaf growth. Plant Soil. 223: 117-130.
 Rafiee M and Koonani A. 2019. Effect of vermicompost and nitrogen fertilizer on quantitative and qualitative yield of corn (Zea Mays L.)', Iranian Journal of Field Crop Science, 50(1): 151-159. (In Persian).
Rahimi MM and salahizadeh A. 2015. Effect of different levels of irrigation and potassium on qualitative and quantitative characteristics of the beans in yasooj, Iran. European Online Journal of Natural and Social Sciences, Česká Republika, 4(1): 50-56.
Rashed AN, Afifi FU and Disi AM. 2003. Simple evaluation of the wound healing activity of a crude extract of Portulaca oleracea L. (growing in Jordan) inMusmusculus JVI-1, Journal of Ethnopharmacology, 88(2-3): 131–136.
Rastgo B, Ebadie A and Parmoon G. 2014. Investigation the effect of using nitrogen on yield and storage compositions of Safflower grain (Carthamus tinctorius L.). Crop Physiology Journal. 6(21): 85-102. (In Persian).
Rawat S, Adisa IO, Wang Y, Sun Y, Fadil AS, Niu G, Sharma N, Hernandez-Viezcas JA, Peralta-Videa JR, Gardea-Torresdey JL. 2019. Differential physiological and biochemical impacts of nano vs. micron Cu at two phenological growth stages in bell pepper (Capsicum annuum) plant. Nano Impact, 14: 100–161.
Sajjadi Nik R, Yadavi A, Baloochiand HR, Faraji H. 2011.Effect comparison of chemical (urea), organic(vermicompost) fertilizers and biofertilizer (nitroxin) on quantitative and qualitative yield of sesame (Sesamum indicum L.). Journal of Agricultural Science and Sustainable Production, 21: 87–101. (In Persian).
Sakarvadia HL, Polara KB, Parmar KB, Babariya NB and Kumjadia BB. 2009. Effect of potassium and zinc on growth, quality parameters and nutrient uptake by cotton. Asian Journal of Soil Science, 4(1): 24-26.
Saligheh M, Barimani F, Esmaeilnezhad M. 2009. Climatical regionalization on sistan and balouchestan province. Geography and Development, 6(12):101-116. (In Persian).
Salimi GH, Hamedi F and Rezayi Zangene R. 2009. Effect of potassium and magnesium levels on quantitative characteristics of winter safflower. National Conference of Oilseeds. Isfahan University Technology. 3 pages. (In Persian).
Singh KK, Srinivasarao C and Ali M. 2005. Root growth, nodulation, grain yield, and phosphorus use efficiency of lentil as influenced by phosphorus, irrigation, and inoculation. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 36: 1919-1929.
Singh MD, Chirag G, Prakash PO,  Mohan  MH, Prakasha G, Wajith V. 2017. Nano fertilizers is a new way to increase nutrients use efficiency in crop production. International Journal of Agriculture Sciences, 9 (7): 3831-3833.
Soltani Nejad F. 2013. Individual and integrated effect of urea and cow manure on cadmium accumulation and yield in medicinal herb, Portulaca eoleracea. Dissertation of MSc Master's degree in Agroecology, Faculty of Agriculture, Shahrekord University. (In Persian).
Soltaninejhad F, Fallah S, Heidari M. 2013. Effect of different sources and rates of nitrogen fertilizer on the growth and biomass production of purslane (portulaca oleracea). Electronic Journal of Crop Production. 6(3):125-143. (In Persian).
Subramanian KS and Thirunavukkarasu M. 2017. Nano-fertilizers and Nutrient Transformations in Soil. In: Ghorbanpour, M, Khanuja, M, Varma, A (Eds.). Nanoscience and Plant–Soil Systems. Soil Biology, 48: 305-318.
Sureshbabu K, Amaresan N and Kumar K. 2016. Amazing Multiple Function Properties of Plant Growth Promoting Rhizobacteria in the Rhizosphere Soil.International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences, 5(2): 661-683.
Taber HG, 2006. Potassium application and leaf sufficiency level for fresh-market tomatoes grown on a Midwestern United States fine-textured soil. Hort Technology, 16(2): 247-252.
Taherkhani M and Golchin A. 2006. The effects of nitrogen different rates on oil yield and seed quality and potassium and phosphorus uptake of winter canola, SLM046. Agroecology Journal, 2: 77-85. (In Persian).
Theophilo B and Marta V. 2010. A variation of the Field Capacity (FC) definition and a FC database for Brazilian soils, World Congress of Soil Science, VOL:1-4.
Torabi B, Soltani A, Galeshi S and Zeinali E. 2011. Analyzing wheat yield constraints in Gorgan. Journal of Crop Production. 4,1-17. (In Persian).
Tuncturk M and Yildirim B. 2004. Effects of different forms and doses of nitrogen fertilizers on safflower (Chartamus tinctorius L.). Pakistan Journal of Biological Sciences, 7: 1385-1389.
Uquiche E, Jeréz M and Ortíz J. 2008. Effect of pretreatment with microwaves on mechanical extraction yield and quality of vegetable oil from Chilean hazelnuts. Journal of Innovative Food Science and Emerging Technologies, 9: 495-500.
Xu X, Yu L and Chen G. 2006. Determination of flavonoids in Portulaca oleracea L. by capillary electrophoresis with electrochemical detection. Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis, 41(2): 493–499.
Zhang XJ, Ji YB, Qu ZY, Xia JC and Wang L. 2002. Experimental studies on antibiotic functions of Portulaca oleracea L. in vitro. Chinese Journal of Microecololgy, 14(6): 277–280.
 
JOURNAL OF AGRICULTURAL SCIENCE AND SUSTAINABLE PRODUCTION
Volume 32, Issue 2
June 2022
Pages 47-64

Files

Share

How to cite

Statistics