Sustainability of Water Resources in Quchan County: Fractional Programming Approach

Document Type : Research Paper

Authors

Abstract

Abstract
Water resources sustainability has the main contribution to the existence and durability of the farming systems and strongly depends on the cropping pattern practices. A comprehensive cropping pattern planning takes in to account the high level of interrelation of the environmental, economic and social aspects of farming systems. In order to assess the sustainability of water resources and determine an optimal pattern of cropping in a rural farming system, this paper introduces one ratio of “net return/water consumption” and attempts to optimize it as the sustainability indicator. To this purpose, a fractional programming procedure is considered as the main approach of the study. The results show that the amount of water used is less than the linear programming by  using a fractional programming, on the other hand, the region benefit will be reduced. Regional sustainability index is equal to 281.81. So, due to the movement toward cropping pattern to suit sustainable use of water reduces profits, governmental support of farmers using this model is necessary.

Keywords


مقدمه

کمبود آب یک مسئله جهانی است، این مشکل زمانی حادتر می­شود که تقاضای آب در نتیجه رشد جمعیت، افزایش استانداردهای زندگی و همچنین تغییرات جوی افزایش پیدا کند. تنها راه ممکن برای حل این مسئله استفاده کاراتر از آب کشاورزی و افزایش بهره­وری این منابع محدود می­باشد. اخیراً، افزایش کارایی آبیاری  و بهره­وری آب در چندین مطالعه بررسی شده است ( اونتا و همکاران 1991، ماینودین و همکاران 1997، راجو و کومار 1999، هاواری و آزایز 2001، ستی و همکاران 2002، بنلی و کودال 2003، تیساکیریس و اسپیلوتیس 2006، ستی و همکاران 2006، ساهو و همکاران 2006، لیو و همکاران 2009، کیلیچ و آناک 2010 و  منتظر و همکاران 2010). همچنین این عقیده وجود دارد که با برنامه ریزی صحیح مدیریت منابع آب بیش از 50 درصد آب موجود صرفه­جویی خواهد شد (شانگون و همکاران 2002). اما، برای پیدا کردن الگوی کشت و مدیریت منابع آب مناسب بایستی معیارهای کشاورزی، محیطی و اجتماعی-اقتصادی در نظر گرفته شود. این معیارها عموماً ناسازگار و متناقض هستند، به عنوان مثال، حداکثر سود خالص مزرعه نیازمند استفاده بیشتر از منابع آب می­باشد، در حالی­که پایداری سیستم مستلزم کاهش مصرف آب است.

     بریم نژاد و یزدانی (1383) در مطالعه­ای شاخص­هایی برای پایداری در بخش کشاورزی استان کرمان در آلترناتیوها و سیاست­های مختلف به دست آورده اند. در آن مطالعه کرمان از نظر آب و هوایی به سه ناحیه تقسیم شده است و شاخص پایداری برای این سه ناحیه و در دو راندمان 35 و 75 درصد محاسبه شده است. به عنوان نمونه، در ناحیه اول بدون هیچ گونه اعمال سیاست در راندمان 35 درصد شاخص پایداری برابر 15 می­باشد و در راندمان 75 درصد این عدد به 2/32 می­رسد. سپس این شاخص با توجه به اعمال سیاست­های مختلف تغییر کرده و محاسبه شده است.

     بریم ­نژاد و صدر الاشرافی (1384) در مطالعه ای دیگر، روش جدیدی را نشان می­دهند که از معیار کمی پایداری در یک مدل بهینه یابی استفاده می­کند. سپس این مدل را به صورت موردی برای شهرستان کرمان آزمون می­نمایند و در آخر شاخص­هایی برای توسعه پایدار محاسبه می­کنند. نتایج حاصله نشان می­دهد که با ادامه روند فعلی استفاده از آب در کشور و  همچنین با ادامه شیوۀ مدیریتی فعلی در امر آب در کشور در آینده­ای نه چندان دور شاهد افزایش درصد نواحی تحت تنش آبی در کشور خواهیم بود.

 موسوی و قرقانی(1388) در مطالعه ای شاخص های پایداری آب کشاورزی شهرستان مرودشت رامحاسبه کردند. روش به کار رفته در مورد مسایل مربوط به پایداری سیستم های کشاورزی، برنامه ریزی غیرخطی با مدل برنامه ریزی کسری چند هدفی است که شاخص های مختلف را با فرض وزن های مساوی، مقایسه و بررسی می کند. به دلیل اهمیت میزان آب مصرفی کشاورزی، شاخص های پایداری نسبت درآمد ناخالص به استفاده از آب (06/3 و 53/0) و نسبت اشتغال به استفاده از آب (265/0 و 072/0) در دو سناریو در سال زراعی (86-1385) شهرستان مرودشت به دست آمد.

     عمانی(1389) در مطالعه­ای عوامل موثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین گندم کاران شهرستان اهواز را بررسی کرد. این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی و به روش توصیفی از نوع همبستگی بوده و از تکنیک های تحلیل مسیر و عاملی در تعیین عوامل موثر بر سطح دانش پایداری آب زراعی استفاده شده است. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی مشخص شد که شش عامل ویژگی های اقتصادی، استفاده از کانال های ارتباطی، متغیرهای فعالیت های آموزشی و ترویجی، فعالیت های اجتماعی، دانش و اطلاعات، و حمایت های دولت در مجموع 69 درصد تغییرات سطح دانش فنی گندم کاران را تبیین می نماید.

    زمانی و همکاران(1389) در مطالعه ای الگوی بهینه کشت شهرستان پیرانشهر در استان آذربایجان غربی را با استفاده از برنامه ریزی کسری چندمعیاره فازی بر اساس داده های مقطعی سال زراعی 1387-1386 با اهداف کشاورزی پایدار تعیین کردند. نتایج نشان داد که الگوی بهینه کشت با استفاده از برنامه ریزی کسری چندهدفه فازی برای دست یابی به پایداری با الگوی فعلی کشت اختلاف زیادی دارد. افزون بر این نتایج حاصل از شاخص های پایداری (نسبت درآمد ناخالص به استفاده از کودهای شیمیایی و سموم مختلف) نشان از اهمیت هدف و یا حداقل کردن این نهاده در جهت پایداری داشت.

     هو،مویوو و همکاران (2010) در دشت شمالی چین که یکی از نواحی بسیار مهم تولیدات کشاورزی در چین می­باشد، به بررسی روش­هایی برای صرفه جویی آب کشاورزی و مدیریت پایدار آب­های زیر زمینی در محدوده آبیاری شی­جی­ژوانگ پرداختند. برای مشخص کردن نظریه کمبود آب، یک روش مدیریت منابع آب پایدار و انعطاف­پذیر پیشنهاد شده است. نتایج مدل نشان دادکه2/29 درصد یا 7/15 میلی­متر کاهش در آبیاری می­تواند تخلیه آب­های زیر زمینی را در دشت متوقف کند. به علاوه 10 درصد کاهش در پمپاژ آب برای آبیاری (در کل 2/39 درصد یا 1/182 میلی­متر) بازیابی آب­های زیر زمینی را تحریک خواهد کرد. نحوه آبیاری فعلی کشاورزان ناکاراست و منابع محدود آب را به هدر می­دهد. بنابراین در طرح­های مناسب آبیاری، کاهش عملکرد دانه در نتیجه صرفه­جویی 2/39 درصد آب کشاورزی کمتر از 10 درصد خواهد بود.

     در شهرستان قوچان 59 درصد آب کشاورزی به دلیل آبیاری‌های نادرست، سنتی و استفاده نکردن از روش‌های آبیاری نوین هدر می‌رود.سالانه حدود 238 میلیون متر مکعب آب از منابع زیر زمینی  شهرستان قوچان برای بخش کشاورزی استحصال می‌شود. خشکسالی‌های چند سال گذشته باعث کاهش و افت متوسط سطح آب منابع زیر زمینی شهرستان تا 90 سانتی متر شده است که ضرورت توجه کشاورزان به نحوه بهره برداری درست از این منابع را بیش از پیش می‌طلبد. راندمان آبیاری در شهرستانحدود 41 درصد است و بقیه آن هدر می‌رود که در صورت استفاده کشاورزان و باغداران از روش‌های نوین آبیاری این میزان تا 80 درصد افزایش خواهد یافت که تولید و درآمد بیشتری را برای کشاورزان در بر دارد.(زمانی و همکاران،1389 و جهاد کشاورزی قوچان،1387)[U1] 

در این مطالعه فرضیه تحقیق این است که از منابع آب در بخش کشاورزی به صورت پایدار  استفاده  نمی­گرددو اهداف تحقیق عبارت از محاسبه شاخص پایداری منابع آب در بخش کشاورزی شهرستان قوچان و تعیین میزان مصرف بهینه آب از دید پایداری است.

 

مواد و روش­ها

کاربرد برنامه ریزی ریاضی برای مدل سازی پایداری

برنامه­ریزی کسری عمومی­ترین روش در برنامه­ریزی ریاضی و ادبیات تحقیق در عملیات می­باشد. این برنامه ریزی شامل مدل­هایی است که اهداف آن­ها خارج قسمت دو تابع می­باشند. سناریو­های که می­توان برنامه­ریزی کسری را به کار برد دقیقاً همان سناریو­هایی هستند که برنامه­ریزی خطی و تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاری MCDM[1] مانند برنامه­ریزی هدف چندگانهMOP[2]و برنامه­ریزی هدف در مورد آن­ها با موفقیت استفاده می­شوند. این سناریو­ها بیشتر مربوط به مباحث طرح­ریزی کشاورزی- اکوسیستم و مدیریت منابع می­باشد.

برای مدل سازی پایداری در مدیریت منابع آب، در ابتدا لازم است که ارتباط بین استفاده از آب و پیامد های آن را تعریف نمود و میزان آب موجود و تقاضا برای آن را از بین احتیاجات حال و آینده ترکیب کرد.

      برای توضیح ساختار برنامه­ریزی کسری اگر x , بردار متغیر­های تصمیم باشد که معمولا در برنامه ریزی ریاضی کاربرد دارد و X, مجموعه جواب­های ممکن برای حل مسئله باشد, ساختار ریاضی یک برنامه ریزی کسری به صورت زیر خواهد بود: (11)

(1)

 
 

 

فرض کنیم که d(x) درX مثبت باشد در این حالت وقتی که مجموعه X یک چند وجهی غیر تهی باشد و به زیر مجموعه  محدود گردد می­توان آن را به عنوان یک قید خطی در نظر گرفت. در این حالت مسئله به صورت زیر در می­آید:    

          

(2)

 

 

 

که A ماتریس واقعی m*n می باشد و  می­باشد.

اگر n وd  در معادله( 1) را به عنوان توابع(خطی به علاوه ثابت) تعریف کرد و  xرا یک چند ضلعی محدب به عنوان فرمول استاندارد LP معرفی نمود یک برنامه­ریزی کسری به دست  خواهد آمد.

(3)

 

 

0

که و  و

تابع هدف(نسبت)عموماً یک تابع مقعر نمی­باشد. تقعر خاصیتی است که اجازه می­دهد تا یک تابع تحت مجموعه­های محدب به حداکثر برسد. در هر حال نسبت­ها توابع شبه مقعرند. از مزایای مهم این توابع این است که تابع شبه مقعر خاصیتی دارد که به یافتن بهینه مقعر کمک می­نماید. در این میان سه ماکزیمم وجود دارد: 1- ماکزیمم موضعی[3]که اغلب یک ماکزیمم عمومی می­باشد. 2- یک ماکزیمم منحصر به فرد که اگر صورت کسر n(x) اکیداً مقعر باشد یا مخرج کسر اکیدا محدب باشد، به دست می آید. 3-یک ماکزیمم برای برنامه ریزی کسر ی خطی که در نقطه اکستریم چند ضلعی محدب x پیدا می­شود.

      این دو خصوصیت آخر این امکان را فراهم می­کند که روش­های سیمپلکس را برای مساله برنامه­ریزی کسری خطی(LFP) به کار برد. روش­های زیادی برای حل LFP وجود دارد. می­توان این مدل را ساده کرد و با استفاده از بسته­های نرم افزاری استاندارد حل کرد.در این مطالعه از نرم افزار WinQSB استفاده شده است.

جامعه آماری این مطالعه، کشاورزان شهرستان قوچان می­باشد. براساس اطلاعات به دست آمده از شهرستان، بیشترین محصولاتی که در الگوی بهینه کشت منطقه وجود دارند، گندم، جو،سیب زمینی، گوجه فرنگی، ذرت، پیاز، لوبیا قرمز، آفتابگردان و چغندر قند می­باشد. با بررسی­های انجام شده بر اساس اطلاعات مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان قوچان 20 روستا، که زیر نظر 9 مرکز خدمات می­باشند، انتخاب شده است. روشنمونه­گیریتصادفی با طبقه­بندی است.از آنجایی که طرح آمارگیری از 20 روستای شهرستان قوچان دارای هزینه­های بسیاری می­باشد، لذا اعمال هزینه­ها در روش نمونه­گیری می­توانند موثر باشد.اگر هزینه­ رفت و آمد به روستاهای شهرستان قوچان و هزینه­های اداری و غیره را  c0 فرض شود، هزینه­ی کل نمونه­گیری با رابطه 4 بیان می­شود:

(4)

 

با توجه به این هزینه، می­توان مقدار نمونه مورد نیاز با توجه به حجم جامعه را به صورت رابطه 5 محاسبه کرد:

(5)

 

Nhتعداد کل واحدها در طبقه h ام ( این تعداد شامل تعداد کشاورزان زیر مجموعه هر کدام از مرکز خدمات­ها)

nh تعداد نمونه در هر طبقه ( تعداد نمونه لازم در هر مرکز خدمات)

Sh تغییرات طبقه h ام (واریانس درآمدی براییک نمونه اولیه از هر مرکز خدمات)

Chکل هزینه نمونه­گیری (شامل هزینه­ی اقامت، رفت و آمد، هزینه­های معیشتی و ...) می­باشد.

n تعداد کل جامعه ( تعداد کل کشاورزان شهرستان قوچان)

            در مطالعه حاضر، ازمیان روستاهای شهرستان قوچان،20روستا شناسایی شد. سپس، اقدام به تکمیل 30 پرسشنامه مقدماتی در جامعه­ی کشاورزان شهرستان قوچان نموده و پس از دسته­بندی اطلاعات، از روی این نمونه مقدماتی تعداد نمونه اصلی تخمین زده شد.

         با استفاده از رابطه 5، تعداد نمونه برای هر یک از 9 طبقه محاسبه شده و سپس با هم جمع شده است. بر این اساس تعداد کل نمونه 480 کشاورز برآورد گردید.

 

نتایج

      در جدول 1 محصولات وارد شده در مدل، علامت اختصاری آن­ها در این مطالعه، میزان سطح زیر کشت در شهرستان و سود هر هکتار از محصول آورده شده است.

جدول 1- محصولات وارد شده در مدل.

محصول

علامت اختصاری

سطح زیر کشت(هکتار)

سود هر هکتار

گندم

 

7400

1214900

جو

 

2900

1835000

سیب زمینی

 

1040

4583800

پیاز

 

52

2465610

گوجه فرنگی

 

450

481000

آفتابگردان

 

100

494550

لوبیا قرمز

 

25

870080

کلزا

 

42

74500

چغندر قند

 

450

301716

 

ابتدا برای به دست آوردن مقادیر سمت راست مدل برنامه­ریزی کالیبره بر اساس 9 محصول وارد شده در مدل حل می­شود، مدل کالیبره از جمله مدل­های برنامه­ریزی خطی است که با توجه به شرایط کشت موجود منطقه، صورت گرفته و متغیرهای تصمیم­گیری عیناً معادل سطح کشت فعلی وارد مدل می­شوند. برای این منظور، به تعداد محدودیت­های موجود در برنامه، فعالیت به تابع هدف اضافه می­شود و مقادیر سمت راست، به صورت یک مجهول به سمت چپ محدودیت­ها اضافه شده و طی انجام این نوع برنامه، مقادیر سمت راست صفر قرار داده می­شود. پس از اعمال کلیه محدودیت­ها، فعالیت­های مورد بررسی برابر با سطح زیرکشت موجود در منطقه قرار داده می­شوند.

 

(6)

 

Subject to:

 

         هدف اصلی برنامه­ریزی کالیبره به دست آوردن مقادیر سمت راست برای محدودیت­ها می­باشد.

         سپس بر اساس این مقادیر مدل برنامه­ریزی خطی و کسری با توجه به هشت تناوب وارد شده در تابع هدف مدل حل خواهد شد.

 

تعیین تناوب­های مدل بر اساس الگوی کشت منطقه

     به دو صورت می­توان تناوب زراعی ایستا را وارد برنامه کرد:

        1- فعالیت را به صورت فعالیت تناوب در نظر می­گیریم، که فعالیت تناوب به دو صورت است، یا سال­های تناوب( نهاده را به صورت سال­های تناوب در نظر می­گیریم) یا تقسیم هکتار (مزرعه را تقسیم می­کنیم و مکان محصولات را در هر سال تغییر می­دهیم).

       2- تناوب زراعی را روی محدودیت­ها اعمال کنیم، که در این­صورت تابع هدف هیچ گونه تغییری نخواهد کرد.

       در این مطالعه از روش اول به صورت تقسیم هکتار استفاده شده است. در واقع فعالیت به صورت تناوبی در نظر گرفته شده است و تابع هدف بر اساس تناوب ها تغییر پیدا کرده است.

      با توجه به مشخصات جغرافیایی و آب و هوایی منطقه قوچان و همچنین در نظر گرفتن محصولات عمده شهرستان، تناوب­های زیر برای منطقه در نظر گرفته شد:

 

 

 

 

جدول 2- تناوب­های وارد شده در مدل.

تناوب

محصولات

 

گندم - سیب­زمینی - کلزا – آیش

 

سیب­زمینی - گندم - جو - گوجه­فرنگی

 

گندم - آفتابگردان - جو – آیش

 

گندم - جو - چغندر قند –آیش

 

گندم - سیب زمینی - جو – پیاز

 

گندم - لوبیا قرمز - جو - چغندر قند

 

گندم - سیب زمینی - جو – آفتابگردان

 

گندم - گوجه­فرنگی - کلزا - سیب زمینی

مدل برنامه­ریزی خطی

در این بخش، مدل برنامه­ریزی خطی با توجه به اعداد به دست آمده برای مقادیر سمت راست از برنامه­ریزی کالیبره و بر اساس تناوب­های وارد شده در مدل به صورت زیر خواهد بود:

تابع هدف

    [4]

 

Subject to:

1- محدودیت آب

 

2- محدودیت کود اوره

 

3- محدودیت کود فسفات

 

4- محدودیت کود پتاس

 

5- محدودیت کود حیوانی

 

6- محدودیت سم حشره­کش

 

7- محدودیت سم علف­کش

 

8- محدودیت سم قارچ­کش

 

9- محدودیت نیروی کار کاشت

 

10- محدودیت نیروی کار داشت

 

11- محدودیت نیروی کار برداشت

 

12- محدودیت ماشین آلات

 

13- محدودیت زمین

 

14- محدودیت سرمایه

 

        در این مدل ضرایب تابع هدف بیانگر مجموع سود هر تناوب و ضرایب هر محدودیت نیز با توجه به تناوب مربوطه مشخص شده است. همچنین متغیر­های x24 تا x34 مربوط به فعالیت خرید نهاده می­باشند.

 

استفاده از برنامه­ریزی کسری برای محاسبه شاخص پایداری

      با توجه به ساختار برنامه­ریزی کسری، برای محاسبه شاخص پایداری که بنا بر تعریف میزان سود حاصل از مصرف یک واحد(متر مکعب) آب می­باشد، عبارتست از:

 

 

Subject to:

1- محدودیت کود اوره

 

2- محدودیت کود فسفات

 

3- محدودیت کود پتاس

 

4- محدودیت کود حیوانی

 

5- محدودیت سم حشره­کش

 

6- محدودیت سم علف­کش

 

7- محدودیت سم قارچ­کش

 

8- محدودیت نیروی کار کاشت

 

9- محدودیت نیروی کار داشت

 

10- محدودیت نیروی کار برداشت

 

 

11- محدودیت ماشین آلات

 

12- محدودیت زمین

 

13- محدودیت سرمایه

 

بحث

        بر اساس نتایج به دست آمده از مدل برنامه­ریزی خطی، از بین هشت تناوب وارد شده در مدل تنها تناوب­های سوم(326/3191 هکتار) یعنی گندم- آفتابگردان- جو و آیش و پنجم(3172/819 هکتار) یعنی گندم- جو - سیب زمینی- پیاز به عنوان تناوب اصلی در منطقه انتخاب شده است و با وارد کردن سایر تناوب­ها از سود منطقه کاسته خواهد شد. فعالیت خرید نهاده برای محدودیت­های کود پتاس، کود حیوانی، سم حشره­کش، نیروی کار برداشت و سرمایه صورت پذیرفته است که نشان­دهنده کمبود این نهاده­های تولید در منطقه می­باشد. که باعث به وجود آمدن قیمت سایه­ای برای این نهاده­ها شده است که به ترتیب برابر با 5000 ، 10، 12000، 10000 تومان و17/0 درصد برآورد گردیده است. قیمت سایه­ای آب نیز معادل 1194/850ریال محاسبه شده است.

بر اساس برنامه­ریزی خطی، میزان آب استفاده شده در منطقه معادل 101292000 متر مکعب و بیشترین سود منطقه معادل 271714800000ریال محاسبه شده است. با حل مدل برنامه­ریزی کسری جواب­های متفاوتی نسبت به مدل برنامه­ریزی خطی به دست می­آید. در این مدل تنها تناوب­ پنجم به عنوان جواب در نظر گرفته می­شود، و آفتابگردان از الگوی کشت منطقه حذف می­شود، به طوری که 5/2968 هکتار ازمحصولات این تناوب به عنوان کشت منطقه انتخاب می­شود. به عبارتی در مدل برنامه­ریزی کسری از زمین کمتری نسبت به برنامه­ریزی خطی استفاده می­شود. فعالیت خرید برای نهاده­های کود پتاس،کود حیوانی، سم حشره­کش، سم قارچ­کش، نیروی کار برداشت و سرمایه صورت پذیرفته است. میزان حداکثر سود در روش برنامه­ریزی کسری برابر با 251638333440ریال می­باشد که در مقایسه با برنامه­ریزی خطی تا حدودی پایین­تر است، و میزان آب مصرفی در این نوع برنامه­ریزی برابر 89292000 متر مکعب است که این میزان نیز از آب مصرفی در مدل برنامه­ریزی خطی پایین­تراست، که دلیل این امر رویکرد استفاده حداقل در مصرف آب در برنامه­ریزی کسری می­باشد.

      مقایسه کلی نتایج دو روش برنامه ریزی خطی و برنامه ریزی کسری در جدول 3  آورده شده است.

        به این ترتیب با توجه به تعریف شاخص پایداری آب در این مطالعه، شاخص پایداری برابر با 81/281 خواهد بود. به بیانی دیگر، به ازای هر واحد استفاده از آب 81/281 واحد سود به دست خواهد آمد.

 

جدول 3-مقایسه نتایج دو روش برنامه ریزی خطی و کسری

 

برنامه ریزی خطی

برنامه ریزی کسری

تناوب(های) انتخاب شده

سوم-پنجم

پنجم

آب مورد استفاده

(متر مکعب)

101292000

89292000

زمین مورد استفاده(هکتار)

6432/4010

5/2968

سود حاصله(ریال)

271714800000

251638333440

   

         با توجه به اینکه حرکت به سمت الگوی کشت متناسب با استفاده پایدار از آب باعث کاهش سود بهره­برداران می­شود، حمایت بیشتردولت ازکشاورزان به کارگیرنده این الگو الزامی و گامی ­مؤثر برای حرکت به سمت کشاورزی پایدارتلقی می­شود.



[1]-Multi Criteria Decision Making

[2]- Multiple Objective Programming

[3]- Local Maximum


 [U1]منابع براساس نام و سال نوشته شود

منابع مورد استفاده
بریم­ نژاد و و صدرالاشرافی  س.م، 1384، مدل­بندی پایداری در منابع آب با استفاده از تکنیک­های تصمیم­گیری چند ­معیاره، مجله علمی- پژوهشی علوم کشاورزی، سال یازدهم، شماره 4. صفحه های 14-28؟
 
بریم­ نژاد و و یزدانی س، 1383، تحلیل پایداری در مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی با استفاده از برنامه­ریزی کسری، مطالعة موردی استان کرمان، مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، شماره 63،
صفحه­های  16-2.
 
زمانی ا ،صبوحی صابونی م و نادر ه، 1389،تعیین الگوی زارعی در جهت کشاورزی پایدار، با استفاده از برنامه­ریزی کسری فازی با اهداف چندگانه (مطالعه موردی: شهرستان پیرانشهر)، مجله دانش کشاورزی و تولید پایدار،۲۰ شماره ۴، جلد ۲. صفحه­های 115-103
سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی. 1387. سیمای اقتصادی و کشاورزی استان خراسان رضوی.
 
سازمان جهاد کشاورزی شهرستان قوچان، 1387. سیمای اقتصادی و کشاورزی شهرستان قوچان.
 
عمانی ا،1389،شناسایی عوامل مؤثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین گندم کاران شهرستان اهواز، مجله پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، سال سوم، شماره 2،صفحه­های 77-65.
 
موسوی س ن و قرقانی ف،1388، محاسبه شاخص­های پایداری آب کشاورزی توسط مدل برنامه ریزی کسری (مطالعه موردی شهرستان مرودشت)،مجله اقتصاد کشاورزی، جلد 3،شماره 3، صفحه­های 160-143.
 
Benli B and Kodal S, 2003. A non-linear model for farm optimization with adequate and limited water supplies application to the South-east Anatolian Project (GAP) Region. Agricaltural  Water Management 62:187–203.
 
Haouari M and Azaiez MN, 2001. Optimal cropping patterns under water deficits. European Journal of Operational Research 130:133–146[U1] 
 
Hellegers, D, Zillberman and Van.Ierland E, 2001. Analysis dynamic of agricultural grand water extraction. Ecological Economics[U2] .12,52-69.?
 
Hu Y, Paul Moiwo J, Yang Y, Han Sh and Yang Y, 2010. Agricultural water-saving and sustainable groundwater management in Shijiazhuang Irrigation District, North China Plain. Journal of Hydrology,. 393: 219-232.
 
Kilic M and Anac S, 2010. Multi-objective planning model for large scale irrigation systems: method and application. Water Resources Management. doi[U3] :10.1007/s11269-010-9601-4
 
 
Lara P and Stancu-Minasian I, 1999. Fractional programming: a tool for the assessment of sustainability,journal of Agricultural Systems, 62 : 131-141.
 
Liu Y, Yu Y, Guo H and Yang P ,2009.Optimal land-use management for surface source water protection under uncertainty: a case study of Songhuaba watershed (Southwestern China). Water Resources Management 23:2069–2083
 
MainuddinM,Gupta AD and Onta PR ,1997. Optimal crop planning model for an existing groundwater irrigation project in Thailand. Agricaltural  Water Management 33:43–62
 
Montazar A, Riazi H and BehbahaniSM, 2010. Conjunctive water use planning in an irrigation command area. Water Resources Management 24:577–596
 
Onta PR, Gupta AD and Paudyal GN, 1991.  Integrated irrigation development planning by multiobjectives optimization. International Journal of  Water Resource Development 7:185–193.
 
Raju KS and Kumar DN,1999. Multicriterion decision making in irrigation planning. Agricaltural Systems 62:117–129.
 
Sahoo B, Lohani AK and SahuRK ,2006. Fuzzy multiobjective and linear programming based management models for optimal land–water–crop system planning. Water Resources Management 20:931–948
 
Sethi LN, Panda SN and NayakMK ,2006. Optimal crop planning and water resources allocation in a coastal groundwater basin, Orissa, India. Agricaltural  Water Management 83:209–220
 
Sethi LN, Kumar DN, Panda SN and Mal BC ,2002. Optimal crop planning and conjunctive use of waterresources in a coastal river basin. Water Resources Management 16:145–169
 
Shangguan Z, Shao M, Horton R, Lei T, Qin L and Ma J, 2002. A model for regional optimal allocation of irrigation water resources under deficit irrigation and its applications. Agricaltural  Water Management52:139–154
 
Sophocleous M. 1998. Perspectives on sustainable development of water resources in Kansas, papers from 10 contributors, glossary, and an index, 239 pages.
 
Tsakiris G and SpiliotisM ,2006. Cropping pattern planning under water supply from multiple sources. Irrigation and Drainage System 20:57–68
 [U1]اسم ژورنال ها کامل نوشته شود در تمام منابع
 [U2]جلد و صفحه هامل نوشته شود در تمام منابع
 [U3]?