Effect of Using Wastewater from a Yeast Production Plant on Yield and Yield Components of Wheat in Qaramalek Area of Tabriz

Document Type : Research Paper

Authors

Abstract

Abstract
In order to assessment the effects of wastewater of Iran-Mayeh company (yeast manufacture) on grain yield and some yield components of wheat, a factorial experiment based on randomized complete block design was conducted in three replications. The first factor comprised irrigation frequencies in 3 levels (I1= once one irrigation with given concentrations of wastewater, I2= two twice irrigations with given concentrations of wastewater and I3= irrigation in whole of plant growth period (three irrigations) with given concentrations of wastewater) and the second factor comprised of wastewater concentration in 6 levels (P0= well water (control), P15=15% wastewater +85% well water, P30= 30% wastewater +70% well water, P45= 45% wastewater +55% well water, P60= 60% wastewater +40% well water and P100= 100% wastewater). Results indicated that the highest 1000 grain weight and fertile florets number per spike were observed at well water (control) and 100% waste water concentration treatments, respectively. Maximum grain yield and fertile tiller number were achieved in irrigation in whole of plant growth period (three irrigations) with given concentrations of wastewater. The irrigation in whole of plant growth period (three times) with determined concentrations of wastewater compared to once and twice irrigation with wastewater increased grain yield by 13.6% and 5.7%, respectively. 
 

Keywords


مقدمه

در ایران که از جمله کشور­های خشک و نیمه خشک دنیا به حساب می­آید، میزان مصرف آب در بخش کشاورزی بالاترین درصد را در بین کلیه مصارف به خود اختصاص داده و در بسیاری از نقاط کشور، کمبود آب به چنان وضع حاد و بحرانی رسیده است که برنامه ریزان و مدیران منابع آب را مجبور ساخته تا در برنامه­ریزی­های توسعه، به کلیه منابع متعارف و غیر متعارف آب (منابع آب با کیفیت پایین) توجه نمایند. از منابع آب با کیفیت پایین، می­توان به فاضلاب­های شهری و صنعتی اشاره نمود که البته استفاده از آنها در کشاورزی نیاز به مدیریت­های خاص دارد (بهروز و لیاقت 1387). بازیافت پساب می­تواند مزایای زیادی از جمله کاهش استخراج آب از منابع زیر­زمینی و تخفیف مشکل کمبود آب و نیز تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان، داشته باشد (جامی الاحمدی و همکاران 1380 و قربانی 1388).

استفاده از ضایعات آلی مثل لجن فاضلاب و پساب کارخانه­های صنایع غذایی در کشاورزی برای بهبود وضعیت تغذیه­ای گیاهان، بسیار حایز اهمیت است (گلچین و همکاران 1393). این مواد به دلیل دارا بودن مقادیر قابل توجهی ترکیبات آلی و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه، می­توانند به عنوان یکی از بهترین و ارزان­ترین کودهای آلی برای اراضی کشاورزی مطرح باشند (باتیستا و همکاران 2010).

آسانو و پتی گرو (1987) در کالیفرنیا، با بررسی اثرات پخش پساب تصفیه شده فاضلاب بر اراضی کشاورزی نتیجه‌گیری نمودند که چه از نظر کشاورزی و چه از نظر بهداشتی، پخش پساب هیچ­گونه اثرات سوئی بر آب­های زیرزمینی منطقه و یا محصولات زراعی نداشت. جنکینز و همکاران (1994) اثرات اعمال دو تیمار آبیاری با آب و فاضلاب تصفیه شده را بر گیاهان گوجه­فرنگی، بادمجان، سورگوم و ذرت بررسی نمودند. در سورگوم عملکرد تیمار پساب 5/2 برابر تیمار آب و در ذرت عملکرد سه برابر تیمار آب بود. در گوجه­فرنگی و بادمجان نیز عملکرد تقریباً سه برابر بود. گیاهانی که با فاضلاب آبیاری شدند بلندتر بوده و رنگ سبز تیره‌تری داشتند. گلدهی آنها نیز زودتر اتفاق افتاده و میوه‌های آنها بزرگتر از میوه‌های تیمار آب بود. تحقیقات نشان داده است که میزان تولید اغلب محصولات کشاورزی همچون چغندرقند در مصرف پساب برای آبیاری به مراتب زیادتر از مصرف آب خالص با مصرف کود­های شیمیایی برای آبیاری بود (رحیمی زاده و همکاران 1387 و قربانی 1388). کلاپ و همکاران (1987) اثر کاربرد پساب فاضلاب شهری را در چند ایالت مختلف آمریکا بر عملکرد گیاه ذرت و نیز تعدادی از گیاهان علوفه‌ای مطالعه نموده و به این نتیجه رسیدند که تاثیر پساب با کاربرد کود نیتروژن آمونیومی از نقطه­نظر تامین عملکرد گیاه کاملاً قابل ملاحظه بود. تحقیقات دانش (1370) نشان داد که استفاده از فاضلاب تصفیه شده خانگی هیچ­گونه تأثیر سوئی در رابطه با جذب فلزات سنگین در چغندرقند و چغندر علوفه‌ای نداشت. بول و همکاران (1986) در خاک­های آبیاری شده با پساب در آلمان مشاهده نمودند که با گذشت 16 تا 25 سال، میزان تجمع هیچ­یک از فلزات سنگین در خاک به مرز زیان­آور نرسید و تنها فلزات نیکل، کادمیوم و روی به مرز زیان­آور نزدیک شدند.

باتوجه به کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران، در راستای اجرای تدابیری در جهت توسعه و بهره برداری از منابع آبی جدید به خصوص در بخش کشاورزی استفاده از پساب می­تواند به عنوان منابع آب مورد توجه قرار گیرد. با این کار نه تنها بخشی از کمبود آب کشاورزی جبران می­شود بلکه از اثرات سوء تخلیه بی­رویه پساب­ها و خسارات وارده آن به منابع کشاورزی و محیط زیست نیز جلوگیری می­شود (عرفانی­آگاه ١۳۷۸).

هدف از اجرای این پژوهش ارزیابی تأثیر دفعات آبیاری و غلظت پساب کارخانه تولید کننده خمیر­مایه در نسبت­های مختلف بر برخی از اجزای عملکرد و عملکرد دانه گندم در منطقه قراملک تبریز در راستای مطالعه استفاده بهینه و ارائه راهکار برای کاهش اثرات نامطلوب آب­های غیر­متعارف و در جهت افزایش پایداری منابع آبی کشور بود.

 

 

مواد و روش­ها

به منظور ارزیابی تأثیر پساب کارخانه ایران­مایه روی برخی از اجزای عملکرد و عملکرد دانه گندم پژوهشی در قالب آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی ۹١-١۳۹۰ اجرا گردید. فاکتور اول دفعات آبیاری با پساب در سه سطح شامل: I1= یکبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده، I2= دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده و I3= آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد و فاکتور دوم غلظت­های مختلف پساب (در نسبت­های مختلف) در شش سطح شامل: P0= آب شاهد، P15= ١٥ درصد پساب + ۸٥ درصد آب آبیاری، P30= ۳۰ درصد پساب +۷۰ درصد آب آبیاری، P45= ٤٥ درصد پساب + ٥٥ درصد آب آبیاری، P60= ٦۰ درصد پساب + ۴۰ درصد آب آبیاری و P100= پساب خالص، بود.

عملیات تهیه زمین شامل شخم، دیسک­زنی و کرت­بندی در اوایل فصل پاییز انجام گرفت. پلات­های مورد ­نظر در این آزمایش به منظور افزایش ضریب دقت آزمایش جهت اعمال تیمار­های آبیاری ۱ 14أ—'> ٥/١ متر­ در ٥ ردیف کاشت با فاصله ردیفی ٢٠ سانتی­متر و فاصله بوته روی ردیف تقریباً یک سانتی­متر و تراکم نهایی ٥۰۰ بوته در متر­ مربع در نظر گرفته شدند. در این پژوهش از رقم گندم پاییزه الوند که یکی از ارقام سازگار گندم در منطقه آذربایجان می­باشد، استفاده گردید. کاشت بذور در تاریخ ۲۹/۰۷/۱۳۹۰ به صورت دستی در عمق ٥-۳ سانتی­متری انجام و اولین آبیاری بر اساس نقشه طرح، در تاریخ ۱۲/۰۸/۱۳۹۰ اعمال گردید و در مجموع تا زمان برداشت ۳ نوبت آبیاری انجام شد. با استفاده از مخازنی، آب آبیاری معمولی و پساب کارخانه خمیر مایه با نسبت­های مشخصی، جهت تهیه نسبت­های مختلف مورد آزمایش، مخلوط شدند. به هنگام آبیاری برای جلوگیری از شسته­شدن خاک صفحه­ای پلاستیکی در داخل کرت بر روی بستر خاک گذاشته شد. همچنین جهت محافظت سنبله­ها از خسارت پرندگان، از توری پلاستیکی روشن با قابلیت عبور نور و هوا، قبل از شیری شدن دانه­ها تا مرحله برداشت استفاده گردید. در مرحله رسیدگی گندم از هر کرت تعداد ده بوته کامل، نمونه­برداری گردید و اندازه‎­گیری­های لازم بر روی صفات تعداد سنبله و پنجه بارور، تعداد پنجه نابارور و تعداد گلچه بارور در هر سنبله و سنبلچه در آزمایشگاه کشاورزی اکولوژیک گروه اکوفیزیولوژی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز صورت گرفت. همچنین به منظور ارزیابی عملکرد دانه در واحد سطح، یک متر­مربع از هر پلات در مرحله رسیدگی کامل برداشت و پس از توزین، داده­ها ثبت گردید. تجزیه پساب در آزمایشگاه شیمی­خاک گروه علوم­خاک دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز انجام شد. جدول تجزیه ترکیبات موجود در پساب (جدول ١) نشان داد که با افزایش غلظت پساب میزان عناصر غذایی از جمله پتاسیم، فسفر، آهن، مس، روی و منگنز افزایش یافت. همچنین میزان EC در غلظت­های ٦٠ و ١٠٠ درصد پساب افزایش بیشتری یافت و در نتیجه شوری در سطوح ٦٠ و ١٠٠ درصد پساب بیشتر ­شد. به ­طوری ­که غلظت سدیم و کلرید که از تأثیر­گذارترین عناصر در شوری محسوب می­شوند در سطوح پساب ٦٠ و ١٠٠ درصد افزایش یافت (جدول ١).

 

 


 

جدول 1- میزان عناصر موجود در آب آبیاری و نسبت­های مختلف پساب کارخانه خمیر مایه

Cu (mg/l)

Zn (mg/l)

Mn (mg/l)

Fe (mg/l)

P (mg/l)

Mg (meq/l)

Cl (meq/l)

K (meq/l)

Ca (meq/l)

Na (meq/l)

pH

EC (ds/m)

پساب (درصد)

١۳۲/۰

١۴۶/۰

۴۸۵/۰

۳۷۵/۰

۰

۰۸۴/۰

۷۵/١

١۴۶/۰

۰۹۸/۰

۵۴/۲

۶۵/۸

۶۳/۰

P0

١۸۵/۰

١۵۸/۰

۵۰۹/۰

706/0

۴۶/۸

۳۰۷/۰

۲۵/۲

۰۲/۳

۳۳/١

۰١/۸

۶۲/۷

۶/١

P15

١۶۸/۰

١۴۸/۰

۵۵١/۰

۰۴۳/١

۵/۲۰

۵۴۹/۰

۲۵/۴

۹/۶

۴۴/۲

۵۹/١۲

١۴/۸

۷۶/۲

P30

١۴۶/۰

١۲١/۰

۵۹۵/۰

۶۶۹/١

۹/۳۶

۷۷۲/۰

۵/۷

۶١/۹

۴١/۳

۷۵/١۶

۲۲/۸

۹۸/۳

P45

١۳۸/۰

١۰۷/۰

۶۵١/۰

۲۴۸/۲

۹/۵۴

۹۸۲/۰

۲۵/۸

۳۳/١۳

۶۵/۴

۴۲/۲۳

۴۹/۸

١۵/۵

P60

 

١١۳/۰

۰۹۷/۰

۷/۰

۵۷۸/۲

١۴۴

۰۶۳/١

۵/١۲

۳/۲١

۵۳/۵

۸۸/۳۳

۲۶/۶

۹۴/۷

P100

P0= آب شاهد، P15= ١٥ درصد پساب +۸٥ درصد آب آبیاری، P30= ۳٠ درصد پساب +۷٠ درصد آب آبیاری،P45 = ٤٥ درصد پساب +٥٥ درصد آب آبیاری، P60= ٦٠ درصد پساب +۴٠ درصد آب آبیاری و P100= پساب خالص.

 

 

برای تجزیه­های آماری و مقایسه میانگین داده­ها به روش چند دامنه­ای دانکن، از نرم­افزار MSTAT-C استفاده به عمل آمد. رسم شکل­ها با بهره­گیری از نرم­افزار Excel انجام پذیرفت.

 

نتایج و بحث

بر اساس نتایج تجزیه واریانس داده‎ها (جدول 2)، اثرات سطوح آبیاری بر صفات تعداد سنبله بارور در مترمربع و تعداد پنجه بارور در مترمربع معنی‎دار شدند. نتایج مقایسه میانگین این صفات نشان داد که به ترتیب تعداد سنبله بارور در مترمربع و تعداد پنجه بارور در مترمربع در سطوح یک بار، دوبار و کل دوره آبیاری (سه­بار) دارای روند افزایشی است. بیشترین تعداد سنبله بارور در مترمربع با 836 عدد سنبله بارور و بیشترین تعداد پنجه بارور در مترمربع با 286 پنجه بارور در تیمار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد بدست آمد که با تیمار دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده از لحاظ آماری اختلاف معنی­داری نشان ندادند (شکل­های 1 و 2). تحقیقات پارامسواران (1999) نشان داد که آبیاری با پساب نیاز بالای سیب­زمینی­ترش (Helianthus tuberosus) به عناصر غذایی را تامین کرد به طوری که هیچ­کدام از علایم ناشی از کمبود عناصر غذایی و همچنین علایم مسمویت ناشی از غلظت بالای عناصر غذایی در گیاه مشاهده نشد. همچنین، نتایج یون و کوان (2001) نشان داد که آبیاری با فاضلاب باعث افزایش قدرت پنجه­زنی، طول ساقه، طول پانیکول و تعداد سنبله در برنج گردید.

 

 

 

 

شکل 1- تعداد سنبله بارور در مترمربع (سنبله اصلی و پنجهها) دردفعات آبیاری با پساب کارخانه خمیر مایه، I1= یکبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده، I2= دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده و

 I3= سه­بار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد.

 

 

 

شکل 2- تعداد پنجه بارور در مترمربع در دفعات آبیاری با پساب کارخانه خمیر مایه

I1= یکبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده، I2= دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده و

 I3= سه­بار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد.

 

 

 

 

 

جدول ۲- تجزیه واریانس اثر دفعات آبیاری با پساب در غلظت های مختلف بر عملکرد دانه و برخی اجزای عملکرد گندم

میانگین مربعات

منابع تغییر

درجه آزادی

تعداد سنبله بارور

تعداد پنجه بارور در واحد سطح

تعداد پنجه نابارور تک بوته

پنجه بارور تک بوته

وزن 1000 دانه

تعداد گلچه بارور در هر سنبله

تعداد گلچه بارور در هر سنبلچه

عملکرد دانه

تکرار

2

44/9542

44/9542

** 33/2

004/0

531/2

** 46/105

** 27/0

96/17002

دفعات آبیاری با پساب (I)

2

** 74/21050

** 75/21041

08/0

003/0

41/5

** 66/78

076/0

** 5/91423

غلظت پساب (P)

5

81/438

81/438

543/0

001/0

** 16/61

** 09/76

** 126/0

14/9288

I 14أ—'> P (دفعات آبیاری 14ط؛ظ„ط¸طھأ—'>پساب)

10

53/2673

32/2675

* 807/0

* 005/0

26/8

* 01/15

* 062/0

42/10808

خطا

34

15/3577

98/3576

34/0

002/0

5/6

3/6

025/0

49/7332

ضریب تغییرات (%)

-

33/7

52/22

3/30

68/8

77/6

99/13

64/8

59/14

* و ** به ترتیب معنی­دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد میباشد.

                       

 

 

اثر متقابل غلظت پساب × تعداد آبیاری با پساب بر صفات تعداد پنجه نابارور و تعداد پنجه بارور در تک بوته معنی‎دار شدند (جدول 2). بر اساس نتایج مقایسه میانگین‎ها (شکل­های 3 و 4) در دوبار آبیاری با پساب با غلظت‎‎های تعیین شده، بیشترین تعداد پنجه نابارور با 2/3 پنجه نابارور در بوته در غلظت‎ 30 درصد پساب در مقایسه با شاهد آب آبیاری و بیشترین تعداد پنجه بارور در تک بوته با 6/0 پنجه بارور در بوته در غلظت شاهد آب آبیاری مشاهده گردید. افزایش تعداد پنجه­ها در اثر افزایش غلظت پساب در آب آبیاری احتمالا در اثر افزایش پساب، مواد غذایی در خاک افزایش یافته و در نتیجه تحریک رشد صورت گرفته است و این امر باعث به وجود آمدن نقاط مستعد بیشتری برای تولید جوانه­های فرعی می­شود. حال اگر مواد غذایی کافی در اختیار گیاه قرار گیرد منجر به رشد این جوانه­ها شده و ساقه­های فرعی بوجود می­آیند. باتیستا و همکاران (2010) در تحقیقی صفات رویشی لوبیا در خاک تیمار شده با لجن فاضلاب را ارزیابی نمودند. نتایج این تحقیق نشان داد که در اثر مصرف لجن فاضلاب، تعداد شاخه فرعی بیشتری نسبت به شاهد تولید شده است.

 

 

 

شکل 3- تعداد پنجه نابارور گندم در ترکیبات تیماری  دفعات آبیاری با غلظت­های مختلف پساب کارخانه خمیر مایه

I1= یکبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده، I2= دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده و I3= سه­بار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد و P0= آب شاهد، P15= ١٥ درصد پساب + ۸٥ درصد آب آبیاری، P30= ۳۰ درصد پساب +۷۰ درصد آب آبیاری، P45= ٤٥ درصد پساب + ٥٥ درصد آب آبیاری، P60= ٦۰ درصد پساب + ۴۰ درصد آب آبیاری و P100= پساب خالص می­باشد.

 

شکل 4- تعداد پنجه بارور در تک بوته در دفعات آبیاری با غلظت­های مختلف پساب کارخانه خمیر مایه

I1= یکبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده، I2= دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده و I3= سه­بار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد و P0= آب شاهد، P15= ١٥ درصد پساب + ۸٥ درصد آب آبیاری، P30= ۳۰ درصد پساب +۷۰ درصد آب آبیاری، P45= ٤٥ درصد پساب + ٥٥ درصد آب آبیاری، P60= ٦۰ درصد پساب + ۴۰ درصد آب آبیاری و P100= پساب خالص می­باشد.

 

 

 

 

 

 

 

شکل 5- وزن 1000 دانه گندم در غلظت­های مختلف آبیاری با پساب کارخانهخمیر مایه

P0= آب شاهد، P15= ١٥ درصد پساب + ۸٥ درصد آب آبیاری، P30= ۳۰ درصد پساب +۷۰ درصد آب آبیاری، P45= ٤٥ درصد پساب + ٥٥ درصد آب آبیاری، P60= ٦۰ درصد پساب + ۴۰ درصد آب آبیاری و P100= پساب خالص می­باشد.

 

 

بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس (جدول 2) اثر تیمار تعداد آبیاری، غلظت پساب و اثر متقابل تعداد آبیاری × غلظت پساب بر تعداد گلچه بارور در هر سنبله و اثر غلظت پساب و اثر متقابل تعداد آبیاری × غلظت پساب بر تعداد گلچه بارور در هر سنبلچه معنی‎دار به­دست آمدند. در بررسی سطوح غلظت پساب با تعداد آبیاری با پساب مشخص شد که در سطح آبیاری با پساب در کل دوره رشد (سه­بار آبیاری) به ترتیب بیشترین تعداد گلچه بارور در هر سنبله با 7/25 گلچه بارور در سنبله از آبیاری با غلظت 100 درصد به دست آمد که با غلظت­های 60 و 45 درصد همین سطح آبیاری (سه بار) و با غلظت­های 100 و 60 درصد دو بار آبیاری اختلاف معنی­داری نداشت. بیشترین تعداد گلچه بارور در هر سنبلچه با 1/2 گلچه بارور در سنبلچه در 100 درصد پساب در مقایسه با شاهد آب معمولی به­دست آمد (شکل­های 6 و 7). در پژوهش انجام شده توسط شبانیان بروجنی و همکاران (1384) نیز سطوح مختلف پساب فاضلاب شهری باعث افزایش تعداد شاخه گل دهنده و تعداد گلچه در گل­آذین گیاه میمون (Antirrhinum majus) گردید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 6- تعداد گلچه بارور در هر سنبله در دفعات آبیاری با غلظت­های مختلف پساب کارخانه خمیر مایه

I1= یکبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده، I2= دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده و I3= سه­بار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد و P0= آب شاهد، P15= ١٥ درصد پساب + ۸٥ درصد آب آبیاری، P30= ۳۰ درصد پساب +۷۰ درصد آب آبیاری، P45= ٤٥ درصد پساب + ٥٥ درصد آب آبیاری، P60= ٦۰ درصد پساب + ۴۰ درصد آب آبیاری و P100= پساب خالص می­باشد.

 

شکل 7- تعداد گلچه بارور در هر سنبلچه دردفعات آبیاری با غلظت­های مختلف پساب کارخانه خمیر مایه

I1= یکبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده، I2= دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده و I3= سه­بار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد و P0= آب شاهد، P15= ١٥ درصد پساب + ۸٥ درصد آب آبیاری، P30= ۳۰ درصد پساب +۷۰ درصد آب آبیاری، P45= ٤٥ درصد پساب + ٥٥ درصد آب آبیاری، P60= ٦۰ درصد پساب + ۴۰ درصد آب آبیاری و P100= پساب خالص می­باشد.

 

 

اثر تعداد دفعات آبیاری با پساب کارخانه خمیر مایه بر عملکرد دانه گندم در سطح احتمال پنج درصد معنی دار گردید، در حالی که اثر غلظت­های مختلف آب آبیاری و اثر متقابل تیمارها بر این صفت معنی­دار نشد (جدول 2). متناسب با افزایش تعداد دفعات آبیاری با پساب بر عملکرد دانه گندم به طور معنی­داری افزوده شد، به طوری که آبیاری با پساب در کل دوره (سه­بار) نسبت به یک بار آبیاری با پساب در حدود 65/13 درصد عملکرد دانه بیشتری تولید کرد (شکل 8). با توجه به معنی­دار نبودن اثر غلظت­های مختلف پساب بر عملکرد دانه گندم می­توان اظهار داشت که آبیاری با غلظت­های استفاده شده از پساب در این تحقیق در کل دوره رشد گندم می­تواند انجام شود. در خصوص آبیاری­های بیشتر از سه­بار نیاز به انجام بررسی­های بیشتری می­باشد. المصطفی و همکاران (1995) در یک آزمایش سه ساله تاثیر استفاده از لجن فاضلاب شهری بر محصول گندم در رژیم­های مختلف آبیاری را بررسی کردند. در سال اول در رژیم خشکی، استفاده از لجن فاضلاب عملکرد دانه را افزایش داد ولی در رژیم مرطوب بر خلاف رژیم خشکی عملکرد کاهش یافت. در سال دوم آزمایش بیشترین عملکرد در تیمارهای رژیم مرطوب با مصرف 20 تن در هکتار لجن حاصل شد و در سال سوم عملکرد با افزایش میزان کاربرد لجن افزایش یافت. عرفانی و همکاران (١۳۸١) نیز گزارش کردند که وزن اندام هوایی، اندام زیرزمینی، کل ماده تر و خشک گیاهی گیاه کاهو در تیمار آبیاری با فاضلاب تصفیه شده افزایش معنی­داری نشان داد.

 

 

 

شکل 8- عملکرد دانه گندم در دفعات آبیاری با پساب کارخانه خمیر مایه

I1= یکبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده، I2= دوبار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده و I3= سه­بار آبیاری با پساب با نسبت­های تعیین شده در کل دوره رشد.

 

 

نتیجه­گیری کلی

با توجه به اینکه پساب کارخانه خمیر مایه حاوی مواد آلی است، این امر باعث افزایش هوموس خاک و در نهایت بهبود خواص فیزیکی و در نهایت باعث بهبود رشد و عملکرد گیاه گردید. در این پژوهش مشاهده شد سه بار آبیاری با پساب با درصد­های مشخص، نسبت به آب آبیاری بدون پساب توانسته بهبود رشد و صفات مرتبط با عملکرد و در نهایت افزایش عملکرد گیاه گندم را در پی داشته باشد. بنابرین با مصرف تلفیقی پساب و آب آبیاری می­توان در جهت سلامت محیط زیست و کاهش مصرف کود­های شیمیایی گامی ارزنده برداشت. آبیاری با پساب در کل دوره رشد (سه­بار) در مقایسه با یکبار آبیاری و دوبار آبیاری با پساب به ترتیب باعث افزایش 6/13 و 7/5 درصدی در عملکرد دانه گردید.

بهروز ر و لیاقت ع، 1387. مدیریت کاربرد پساب در کشاورزی. دهمین کنگره علوم خاک ایران. چهار شهریور ماه. پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران. 234-240.
جامی الاحمدی م، کامکار ب، کوچکی ع و مهدوی­دامغانی ع،1380. اصول بوم شناختی کشاورزی (ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
دانش ش، 1370. اثر فاضلاب­های تصفیه شده خانگی بر عملکرد و کیفیت محصول چغندرقند و چغندر علوفه‌ای. معاونت پژوهشی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 68.
رحیمی­زاده م، کوچکی ع، فهیمی آزاد ح و مرجانی ع، 1387. استفاده از پساب­های تصفیه شده شهری ضرورتی در راستای توسعه پایدار شهر مشهد. سومین کنگره بازیافت و استفاده از منابع آلی تجدید شونده در کشاورزی. بیست و چهار اردیبهشت ماه. دانشگاه آزاد واحد خوراسگان. 126-132.
رضوانی­مقدم پ و میرزایی­نجم­آبادی م، 1388. تاثیر آبیاری با پساب تصفیه شده بر عملکرد، اجزای عملکرد و صفات مورفولوژیک ذرت، سورگوم و ارزن. مجله کشاورزی ایران، 7: 63-74.
شبانیان­بروجنی ح، حاج­عباسی م، مبلی م و افیونی م، 1384. اثر پساب و لجن فاضلاب کارخانه پلی­اکریل بر برخی ویژگی­های مرفولوژیکی و غلظت عناصر در چمن، میمون و قرنفل. مجله علوم و فنون باغبانی ایران، 6: 135-148.
عرفانی آگاه ع، 1378. بررسی کارآیی فاضلاب­های تصفیه شده خانگی. مجموعه مقالات همایش جنبه­های زیست محیطی استفاده از پساب­ها در آبیاری. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 28: 61-80.
قربانی ه، 1388. فواید و چالش­های کاربرد پساب در آبیاری. سومین همایش و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست. بیست اردیبهشت ماه، سازمان حفاظت محیط زیست تهران. 186-193.
گلچین ل، زهتاب­سلماسی س و شفق­کلوانق ج، 1393. اثر آبیاری با پساب کارخانه خمیرمایه بر برخی ویژگی­های مورفولوژیکی و عملکرد باقلا. نشریه علمی پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهان زراعی، 8: 29-40.
 
Al-Mustafa W, El-shall A, Abdullah A and Modaish A, 1995. Response of wheat to sewage sludge applied under two different moisture regimes. Experimental Agriculture, 31: 365-369.
Asano T and Pettygrove GS, 1987. Using reclaimed municipal wastewater for irrigation. California Agriculture, 41: 15-18.
Batista AP, Monterio VH, Coelho SR and Sampaio SR, 2010. The effect of irrigation with swine wastewater on yield and seed quality of dry beans. Use of manures and organic wastes to improve soil quality and nutrient balances, Western Parana state University, Brazil.
Boll R, Dernbach H and Kayser R, 1986. Aspects of land disposal of water as experienced in Germany. Science Technology, 18: 383-390.
Clapp CE, Palazzo A, Larson W, Marten G and Lindem D, 1987. Uptake of لودگی آلودگی خاک و کاهش حاصلخیزی آن جلوگیری بعملnutrients by plants irrigated with municipal wastewater effluent P395-404, In: Hanower, NH and Hamdy C (eds.), international workshop on wastewater reuse and management, Seoul, South Korea.
Jenkins CR, Papadopoulos I and Stylianou Y, 1994. Pathogens and wastewater use for irrigation in Cyprus. International Conference on Land and Water Resources Management in the Mediterranean Region. Italy. Bari. Pp: 979–989.
Parameswaran M, 1999. Urban wastewater use in plant biomass production. Resource Conservation Recycle, 27: 39-56.
Yoon CG and Kwan SK, 2001. Feasibility study of reclaimed wastewater irrigation to paddy rice culture in Korea p 127-136, In: Ragab, R., G. Pearce, J. Changkim and S. Nairizi (eds), international workshop on wastewater reuse and management, Seoul, South Korea.