Yield and Some Morphological Characteristics of Two Faba Bean (Vicia faba L.) Cultivars to different Sowing Dates in Ahwaz Region

Hasanvand, Hadis; Ataolah Siadat, Sayed; Moraditelavat, Mohamad Reza; Mussavi, Seyed Hasheme; Karaminejad, Abdolhamide

Yield and Some Morphological Characteristics of Two Faba Bean (Vicia faba L.) Cultivars to different Sowing Dates in Ahwaz Region

Document Type : Research Paper

Authors

Abstract

Abstrac
In order to evaluate the yield and some morphological characteristics of two faba bean (Vicia faba L.) local and foreign cultivars to different sowing dates in Ahwaz region, an experiment was conducted during 2013-2014 year in Khouzestan Ramin Agriculture and Natural Resources University. The Experiment was as split plot based on complete randomized block design with four replications that included sowing date as main plot (October 10, October 25, November 10, November 25 and December 10) and two faba bean varieties Hystal (foreign) and Saraziry (local) as sub plots. The results showed that cultivars had significant difference in terms of number of grain per pod, number of pods per plant, plant height and grain weight. Also interaction effect of sowing date and cultivar on grain yield, biological yield, was significant. The mean showed that Hystal cultivar has more grains per pod and saraziry cultivar had more number of pods per plant. The Highest grain yield related to sowing date of October 25 and November 10 with average 3979.3 and 3849.4 kg per hectare, respectively and the lowest grain yield to December 10 with average 1806.2 kg per hectare. In general, results of experiment showed that Hystal cultivar in sowing date of November 10 and Saraziry cultivar in sowing date on October 25, produced highest grain yield and dry matter.

Keywords

Full Text

مقدمه

حبوبات بعد از غلات به عنوان مهم‏ترین منبع غذایی بشر به‏خصوص از نظر پروتئین به شمار می‏آیند. باقلا یکی از حبوبات مهم است که بومی جنوب غربی آسیا بوده (مجنون‏حسینی 1387) و دانه آن سرشار از فسفر، کلسیم و آهن است و حدود 25-20 درصد پروتئین دارد (کوچکی و بنایان‏اول 1383). سطح زیر کشت جهانی باقلا حدود 9/2 میلیون هکتار است که ایران با تولید بیش از 46 هزار تن باقلا در سطح 36 هزار هکتار، مقام دوازدهم تولید این محصول را در جهان به خود اختصاص می‌دهد البته با میانگین برداشت 1278 کیلوگرم باقلا در هر هکتار، 500 کیلوگرم از میانگین عملکرد جهانی کمتر است (فائو 2011). گرما سبب ایجاد اختلالات رشد جنین، ریزش گل‌ها و کاهش تعداد بذر در غلاف در این گیاه می‏شود. رشد و نمو و تشکیل میوه در گیاه منوط به دمای کم و رطوبت بالای محیط است (پیوست 1384).بنابراین تاریخ کاشت آن از طریق آزمایش‏ها باید طوری در منطقه تعیین شود که گرمای هوا به خصوص در دوره گلدهی به گیاه آسیب نرساند (هاشم‏آبادی و صداقت‏حور 1385). از عوامل مهم در تولید عملکرد مطلوب در باقلا تاریخ کاشت، رقم مناسب و سازگار به منطقه است.

تاریخ کاشت مناسب معمولاً به صورت مدت زمان لازم برای حداکثر تولید شاخ و برگ و حداکثر عملکرد اقتصادی بیان می‏شود و معمولاً بستگی به زمان کاشت داشته و از طریق آزمایشات مشخص می‏گردد. تاریخ کاشت مناسب تاریخی است که در نتیجه آن تمامی عوامل محیطی (آب، نور و خاک) مورد استفاده گیاه جهت حداکثر تولید و عملکرد قرار گیرد (چویتی و همکاران 1993).

از طرفی تاریخ کاشت باید به گونه‌ای تعیین گردد که گیاه زمان لازم برای جوانه‌زنی، رشد، تولید گل، دانه و تطابق زمان گلدهی با دما را داشته باشد و از حداکثر نور و دمای مناسب استفاده نماید و کیفیت محصول نیز مطلوب‏تر گردد (مظاهری 1373). رقم‏های مطلوب اصولاً از عوامل محیطی به‏خصوص تاریخ کاشت مناسب حداکثر بهره را می‏برند.

تحقیقات زیادی در رابطه با اثر تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد دانه و اجزای عملکرد وجود دارد از جمله تحقیقات موسوی و همکاران (2014) نشان ‏داد که تاریخ کاشت به طور قابل ملاحظه‏ای تعداد غلاف در بوته و عملکرد دانه در واحد سطح را تحت تأثیر قرار می‏دهد ولی روی تعداد دانه در غلاف، وزن صددانه و عملکرد بیولوژیکی اثری ندارد. این تحقیقات نشان داده‏اند که تأخیر در کاشت باعث می‏شود که تعداد غلاف در بوته و عملکرد دانه به ترتیب 6/15 و 3/10 درصد کاهش یابند. محلوجی و همکاران (1379) در آزمایش خود مشخص نمودند که تأخیر در کاشت گلدهی و رسیدگی فیزیولوژیک را تسریع و کاهشی حدود 6/29 درصدی در عملکرد دانه باعث گردید. علت کاهش عملکرد دانه را کاهش تعداد غلاف در بوته گزارش نمودند. هاشم‌آبادی ‌و صداقت‌حور (1385) در بررسی اثر تاریخ کاشت بر عملکرد باقلا گزارش نمودند که تأخیر در تاریخ کاشت باعث کاهش ارتفاع بوته، کاهش عملکرد محصول، تعداد انشعابات بوته و کاهش تعداد غلاف در بوته شد. بنابراین بر اساس این گزارش می‏توان نتیجه گرفت که دوره رویشی طولانی‏تر می‏تواند موجب افزایش تعداد انشعابات و تعداد غلاف در بوته‏های باقلا گردد که به سهولت می‏توان این امر را به عدم رقابت بین بوته‏ها و نورگیری بهتر آنها نسبت داد.

بنابراین هدف از اجرای این آزمایش تعیین بهترین تاریخ کاشت برای دو رقم خارجی (هیستال) و محلی باقلا (سرازیری) بود تا بر اساس آن بتوان شرایط کشت و سازگاری رقم جدید را در منطقه اهواز مورد ارزیابی و بهترین محدوده تاریخ کاشت را برای آن در نظر گرفت.

مواد و روش‏ها

آزمایش در سال 93-1392 درایستگاه تحقیقاتی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان اجرا گردید. این منطقه با عرض جغرافیایی 31 درجه و 36 دقیقه شمالی و طول 48 درجه و 53 دقیقه شرقی و با ارتفاع 20 متر از سطح دریا قرار دارد. متوسط بارندگی 169 میلی‏متر است و از مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می‏آید. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مزرعه مورد نظر در جدول 1 آمده است. این آزمایش به صورت کرت‏های یک بار خردشده در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی در چهار تکرار به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایشی شامل تاریخ کاشت به عنوان فاکتور اصلی شامل 10 مهر، 25 مهر، 10 آبان، 25 آبان و 10 آذر ماه و دو رقم باقلا هیستال و سرازیری به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شدند. رقم سرازیری رقم بومی شمال خوزستان و رقم هیستال مناسب برای کشت زمستانه، رقمی پرمحصول و حاوی شش تا هفت دانه بزرگ در غلاف است که بذر آن از شرکت بازارگان کالا دزفول تهیه شد. هر کرت فرعی به ابعاد 3 × 4 متر و شامل چهار پشته به فاصله 75 سانتی‌متر که در دو طرف آن کشت صورت گرفته و فاصله هر بوته 20 سانتی‏متر در نظر گرفته شد. در مجموع تعداد هشت خط کاشت که ردیف‏های دوم و هفتم به عنوان ردیف نمونه‏برداری و ردیف‏های چهارم و پنجم به عنوان برداشت نهایی و سایر ردیف‏ها به عنوان حاشیه در نظر گرفته شدند. جهت جلوگیری از تأثیر تیمار‌ها بر هم، بین کرت‌های اصلی و فرعی به ترتیب 5/1 و 75/0 متر فاصله منظور شد. کودهای مورد استفاده شامل 150 کیلوگرم در هکتار فسفات‏تریپل به صورت پایه و 80 کیلوگرم در هکتار اوره که یک دوم آن به صورت پایه و بقیه آن به صورت سرک در مرحله 6-4 برگی مصرف گردید. سپس به وسیله فاروئر جوی و پشته‏هایی به عرض 75 سانتی‏متر ایجاد گردید. آبیاری اول بر اساس تاریخ کاشت هر تیمار تنظیم و انجام شد. مبارزه با علف‏های‏هرز به صورت دستی و در چندین مرحله صورت گرفت. برداشت از دو خط میانی با حذف نیم متر از ابتدا و انتهای خطوط از سطحی معادل یک متر مربع زمانی که غلاف‏ها به رنگ سیاه و به حالت چرمی شده بودند و رطوبت دانه بین 10 تا 15 درصد بود از اواسط تا اواخر فروردین ماه انجام گرفت.

جهت تعیین اجزای عملکرد و سایر صفات مورفولوژیک از هر کرت تعداد 10 بوته‏ به‏طور تصادفی انتخاب گردید. بعد از برداشت نمونه‏ها از خطوط مربوط به عملکرد نهایی، نمونه‏های هر کرت پس از هوادهی، به مدت 48 ساعت در دمای 70 درجه سانتی‏گراد در آون خشک گردیدند و سپس بر اساس وزن خشک عملکرد بیولوژیک محاسبه گردید. عملکرد اقتصادی هر واحد آزمایشی پس از بوجاری به طور جداگانه محاسبه شد. جهت اندازه‏گیری شاخص سطح برگ در مرحله 50 درصد گلدهی، برگ‌های 4 بوته‌ جدا گردید و سپس از میان آنها 60 برگ به طور تصادفی انتخاب شده و سطح هر کدام از برگ‏ها به وسیله دستگاه سطح‏سنج برگی دیجیتالی محاسبه گردید. پس از محاسبه سطح 60 برگ نمونه، وزن خشک آنها نیز به دست آمد. بعد از آن وزن خشک همه‏ی برگ‏های بوته‏های برداشت شده اندازه‏گیری شده و با استفاده از نسبت سطح به وزن خشک، سطح کل برگ‏های محل نمونه‏برداری شده به دست آمد. پس از آن با تقسیم سطح برگ‏های موردنظر بر سطح زمین نمونه‏برداری شده شاخص سطح برگ در آن مرحله برای هر کرت آزمایشی محاسبه شد (مرادی‏تلاوت و همکاران 1389).

صفات اندازه‏گیری شده در این آزمایش عبارت از ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، شاخص سطح برگ، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صددانه، عملکرد اقتصادی و عملکرد بیولوژیکی بود.

تجزیه واریانس تمام صفات آزمایشی با استفاده از نرم افزار SAS، انجام گرفت. مقایسه میانگین‌ها با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنی‌دار LSD، در سطح آماری پنج درصد انجام گرفت. همچنین جهت به دست آوردن معادلات مختلف، رسم منحنی‌ها و نمودار‌ها از نرم افزار Excelاستفاده شد.

جدول 1- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مزرعه آزمایشی در فاصله صفر تا 30 سانتی‏متری زیر سطح خاک
بافت خاک	پتاسیم قابل جذب (mg.kg^-1)	فسفر قابل جذب (mg.kg^-1)	نیتروژن (%)	کربن آلی (%)	pH	هدایت الکتریکی dS.m^-1
لومی رسی	214	2/7	50/0	76/0	4/7	6/3

نتایج و بحث

تجزیه واریانس صفات نشان داد که اثر تیمارهای آزمایشی و برهمکنش آنها بر عملکرد و اجزاء عملکرد و همچنین برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک متفاوت بود که گویای تأثیر مختلف رقم، تاریخ کاشت و اثر متقابل آنها بر صفات مورد بررسی است (جدول 2).

نتایج مقایسه میانگین‏ اثر رقم بر صفات مورد بررسی در جدول 3 نشان داده شده است. با توجه به این جدول،در خصوص تعداد دانه در غلاف مشاهده می‏شود که رقم هیستال با میانگین 5 و سرازیری با میانگین 4/4 بیشترین و کمترین تعداد دانه در غلاف را به خود اختصاص دادند. به نظر می‏رسد تعداد دانه در غلاف بسته به نوع رقم و خصوصیات ژنتیکی آن فرق می‏کند به‏طوری که در رقم هیستال تعداد دانه‏ها بیشتر و غلاف‏ها درشت‏تر از رقم محلی است (بی‏نام 1880). هاشم‏آبادی و صداقت‏حور (1385) و ‏‏موسوی و همکاران (2014) در بررسی اثر تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد باقلا، معنی‏دار نبودن اثر تاریخ کاشت بر تعداد دانه در غلاف را گزارش و با نتایج حاضر همسو می‏باشد. روش‏های زراعی و شرایط آب و هوایی اختلاف کمی در تعداد دانه ایجاد می‏نماید. تعداد دانه در هر غلاف به موقعیت غلاف در گیاه بستگی دارد، غلاف‏های میانگره‏های پایین حاوی دانه بیشتری بوده و تعداد دانه در غلاف به سمت بالای گیاه کاهش می‏یابد (کوچکی و بنایان‏اول 1383).

دگوی و همکاران (2010) و گارسیا و تورس (1982) نتیجه گرفتند که تاریخ کاشت می‏تواند تعداد غلاف در بوته را تحت تأثیر قرار دهد. در بین تاریخ‏های مختلف کاشت، تاریخ 25 مهر با تولید 4/71 و تاریخ 10 آذر با 6/44 غلاف در بوته به ترتیب دارای بیشترین و کمترین تعداد غلاف در بوته بودند (جدول 4). در بین اجزای عملکرد دانه، تعداد غلاف در بوته یکی از مهمترین و در عین حال متغیرترین جزء عملکرد دانه است. زیاد‏تر بودن تعداد غلاف در تاریخ کاشت‏های زودتر را می‏توان ناشی از طولانی‏تر بودن دوره رشد رویشی و تولید شاخه‏های فرعی در بوته دانست. از آنجایی که تعداد غلاف در بوته به تعداد کل گره در بوته و نیز ارتفاع بوته وابسته است، پس تأخیر در کاشت سبب کاهش طول دوره رشد، کاهش تعداد شاخه‏های فرعی، کاهش ارتفاع و به دنبال آن کاهش تعداد غلاف در بوته می‏شود (صالحی و همکاران 1387). مقایسه میانگین ارقام مورد بررسی نشان داد که سرازیری با تعداد 9/65 غلاف در بوته و رقم هیستال با تعداد 8/53 غلاف در بوته به ترتیب بیشترین و کمترین غلاف در بوته را به خود اختصاص دادند (جدول 3).

جدول 2- نتایجتجزیهواریانساثرتیمارهایمختلفبررویصفاتمورداندازه‏گیری باقلا

منابع تغییر

درجه آزادی

مجموع مربعات

ارتفاع

بوته

تعداد شاخه‏های فرعی

تعداد غلاف

در بوته

تعداد دانه

در غلاف

وزن

صد‏دانه

عملکرد

دانه

عملکرد

بیولوژیک

شاخص سطح برگ

تکرار

^ns52/455

^ns31/0

^ns27/114

40/0^ns

^ns76/402

^ns62/1205900

^ns24/3856869

^ns75/1

تاریخ کاشت

^**70/5673

^**61/34

^**25/3760

^ns27/0

^**52/5167

^**02/25576867

^**50/35651466

^**99/27

خطای اصلی

19/1048

43/4

35/743

95/0

45/740

56/2383828

10/16570993

58/13

رقم

^**40/230

^ns94/0

^**02/1452

^**69/4

^*56/752

^ns26/1453767

^**89/28472613

^ns14/0

تاریخ کاشت × رقم

^ns17/170

^ns92/3

^ns85/334

^ns46/0

^ns68/741

^*33/5589832

^*17/12092122

^ns07/7

خطای فرعی

62/263

96/6

62/1589

62/2

23/961

87/6534840

4/13759988

69/8

ضریب تغییرات (درصد)

08/4

91/10

19/17

9/8

19/7

03/21

59/9

66/26

ns،^*و ^** به ترتیب نشان دهنده عدم اختلاف معنی‏دار، وجود تفاوت معنی‏دار در سطوح احتمال ا 5 و 1 درصد بر اساس آزمون حداقل اختلاف معنی‏دار.

جدول3- مقایسهمیانگین اثر رقم بر برخیصفاتموردبررسیدر باقلا
			میانگین
ارتفاع بوته (سانتی‏متر)	وزن صددانه (گرم)	تعداد دانه در غلاف		تعداد غلاف در بوته	ارقام

2/100^b	6/115^a	5^a		8/53^b	هیستال سرازیری
9/104^a	9/106^b	4/4^b		9/65^a
اعدادی که در هر ستون حداقل دارای یک حرف مشترک باشند فاقد اختلاف معنی‏دار در سطح 5 درصد می‏باشند.

وزن صددانه از با ثبات‏ترین صفات گیاه باقلا محسوب می‏شود و گاهی ممکن است دانه‏هایی که در گره‏های انتهایی گیاه یا انتهای غلاف تشکیل می‏شوند وزن کمتری داشته باشند، اما وزن صددانه از ثبات قابل توجهی برخوردار است. به طور عمده وزن صددانه متأثر از اندازه مخزن و قدرت مخزن می‏باشد اما ژنوتیپ و شرایط آب و هوایی طی دوره رشد و نمو گیاه نیز بر آن مؤثرند (خادم‏حمزه و همکاران 1383). وزن صددانه با تأخیر در کاشت کاهش می‏یا‏ِبد به‏طوری که در بین تاریخ‏های مختلف کاشت تاریخ 25 مهر با میانگین 5/128 گرم بیشترین وزن صددانه و تاریخ 10 آذر با میانگین 5/95 گرم کمترین وزن صددانه را دارند (جدول 4). برخی تحقیقات دیگر نیز از کاهش وزن صددانه با تأخیر در کاشت خبر می‏دهند که در این میان وجید و همکاران (2002) کوتاهی دوره رشد و خصوصاً مواجه شدن بوته‏ها در دوه پرشدن دانه با تنش‏هایی مانند خشکی و گرما را با کاهش وزن صددانه مرتبط دانسته‏اند. مقایسه میانگین نشان می‏دهد که در بین ارقام مختلف، بیشترین و کمترین وزن صددانه به ترتیب مربوط به رقم هیستال با میزان 6/115 گرم و رقم سرازیری با میزان 9/106 گرم است (جدول 3). علت بیشتر بودن وزن صددانه رقم هیستال احتمالاً کمتر تحت تأثیر قرار گرفتن آن از شرایط محیطی می‏باشد و کمتر بودن وزن صددانه رقم سرازیری مربوط به ریز بودن دانه این رقم است که منشأ ژنتیکی دارد.

جدول4-مقایسهمیانگین اثر تاریخ کاشت بر برخیصفاتموردبررسیدر باقلا

میانگین
تاریخ کاشت	ارتفاع بوته (سانتی‏متر)	تعداد شاخه‏های فرعی	تعداد غلاف در بوته	وزن صددانه (گرم)	شاخص سطح برگ
10 مهر	7/106^a	8/7^a	1/63^a	9/109^bc	5/3^ab
25 مهر	9/112^a	3/6^b	4/71^a	5/128^a	8/3^a
10 آبان	1/115^a	8/5^b	0/67^a	5/117^b	1/3^ab
25 آبان	8/94^b	0/6^b	2/53^b	9/105^c	5/2^bc
10 آذر	3/83^c	1/5^c	6/44^c	5/94^d	4/1^c
اعدادی که در هر ستون حداقل دارای یک حرف مشترک باشند فاقد اختلاف معنی‏دار در سطح 5 درصد می‏باشند

قبلاً نیز تحقیقات نشان داده‏اند که عملکرد دانه در باقلا تحت تأثیر تاریخ کاشت قرار دارد به این معنی که تأخیر در کاشت در کنار کاهش طول دوره رشد رویشی سبب گل‏انگیزی زودتر از موعد مناسب گیاه می‏شود که به نوبه خود کاهش تجمع خشک، کاهش تعداد غلاف و شاخه در بوته و در نهایت کاهش عملکرد را در پی خواهد داشت (لوپز‏بلیادو و همکاران 2008 و اکپارا 1999). در تاریخ کاشت دوم به دلیل اینکه طول دوره رشد بیشتر شده است گیاه از حداکثر عوامل محیطی استفاده نموده و باعث تولید گل، شاخص سطح برگ و بیشترین غلاف در بوته گردیده است در نتیجه گیاه فرصت کافی برای استفاده از مواد فتوسنتزی ساخته شده و ذخیره آنها را در اندام‏های ذخیره‏ای داشته است از طرفی دانه‏ بستن و رسیدگی فیزیولوژیک گیاه به دوره سرما برخورد ننموده و عملکرد در واحد سطح بیشتر شده است. بر اساس نتایج برش‏دهی اثر تیمارها، بین ارقام در تاریخ کاشت‏های متفاوت به جزء تاریخ کاشت سوم و چهارم تفاوت معنی‏داری مشاهده نشد (جدول 5). مقایسه میانگین اثر تاریخ کاشت و رقم نشان داد که در تاریخ کاشت سوم عملکرد دانه رقم هیستال، به میزان 8/22 درصد بیشتر از رقم سرازیری است. در حالی که در تاریخ کاشت چهارم نتایج متفاوت و عملکرد دانه مربوط به رقم سرازیری 9/34 درصد بیشتر از رقم هیستال است (جدول 6). برای تفسیر تفاوت‏های عملکرد دانه در تاریخ‏های کاشت و ارقام مختلف باید به تغییرات اجزای عملکرد، به موازات تأخیر در کاشت، همچنین تفاوت‏های ژنتیکی ارقام در این موارد توجه کرد. بر اساس نتایج برش‏دهی اثر تیمارهای آزمایشی بین ارقام در تاریخ کاشت اول، دوم و پنچم از نظر عملکرد بیولوژیک تفاوت معنی‏داری وجود داشت (جدول 5). همچنین مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که در تاریخ کاشت اول، دوم و پنجم رقم سرازیری به ترتیب با 6/21، 4/18 و 8/27 درصد نسبت به رقم هیستال از عملکرد بیولوژیک بیشتری برخوردار بود (جدول 6). عملکرد بیولوژیک نتیجه کارایی گیاه از نظر استفاده از پتانسیل تولید و استفاده از شرایط محیطی به‏خصوص پارامترهای موجود در فصل رشد است. هر رقم با توجه به سازگاری با شرایط محیطی، توان تولیدی خاصی دارد بنابراین رقم سرازیری توانسته است که خود را بهتر با شرایط موجود وفق دهد و دارای عملکرد بیولوژیک بیشتری باشد (آبروش 1389). رقم هیستال در تاریخ‏های کاشت اول و دوم رشد زیادی کرده اما در مراحل میانی دوره رشد با سرمای زمستان مواجه شده است تعدادی از برگ‏های آن خشک و ریزش کرده‏اند و از طرفی در تاریخ کاشت پنجم نیز رشد اولیه به علت سرما، و رشد انتهایی به علت گرمای آخر فصل کم بوده و در نتیجه تولید بیولوژیک در این دو تاریخ کاشت کاهش یافته است. ظاهراً تأخیر در کاشت از طریق کاهش آب قابل دسترس، کوتاه کردن طول دوره رشد رویشی و زایشی، کاهش ارتفاع گیاه و تعداد شاخه‏های فرعی می‏تواند منجر به کاهش عملکرد بیولوژیک گردد (‏عباسی‏سورکی و همکاران 1384).

جدول 5- برش‏دهی اثر برهمکنش تیمارها در تاریخ کاشت‏های مختلف بر عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک
تاریخ کاشت	درجه آزادی	عملکرد دانه	عملکرد بیولوژیک
10 مهر	1	^ns191992	^**11988689
25 مهر	1	870322^ns	^**10095007
10 آبان	1	^*1970847	175232^ns
25 آبان	1	^*3039099	3440930^ns
10 آذر	1	971339^ns	^**14864878
ns،^و ^* به ترتیب نشان دهنده عدم اختلاف معنی‏دار، وجود تفاوت معنی‏دار در سطوح احتمال خطا 5 و 1 درصد

جدول 6- نتایج مقایسه میانگین اثر تیمار‏های آزمایشی بر عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک

تیمارها

تاریخ کاشت

رقم

عملکرد دانه

(کیلوگرم در هکتار)

عملکرد بیولوژیک

(کیلوگرم در هکتار)

10 مهر

هیستال

سرازیری

^a23/3178

^a06/3488

^b66/8888

^a00/11337

25 مهر

هیستال

سرازیری

^a46/3649

^a13/4309

^b00/9960

^a66/12206

10 آبان

هیستال

سرازیری

^a7/4345

^b01/3353

^a33/10929

^a33/10633

25 آبان

هیستال

سرازیری

^b45/2107

^a15/3240

^a00/8080

^a66/10091

10 آذر

هیستال

سرازیری

^a76/1457

^a66/2154

^b33/7073

^a58/9799

میانگین‏های دارای حروف مشترک در هر ستون، اختلاف معنی‏داری در سطح احتمال خطای 5 درصد، با یکدیگر ندارند.

با توجه به جدول 3، در خصوص ارتفاع بوته مشاهده می‏شود که رقم سرازیری با میانگین 9/104 سانتی‏متر نسبت به رقم هیستال از ارتفاع بوته بیشتری برخوردار بود. در بین تاریخ‏های مختلف کاشت نیز تاریخ 10 آبان با میانگین 115 سانتی‏متر بیشترین و تاریخ 10 آذر با میانگین 8/94 سانتی‏متر کمترین ارتفاع بوته را به خود اختصاص دادند (جدول 4). هاشمی‏جزی (1380) اظهار داشت که کاهش ارتفاع گیاه در اثر تأخیر در کاشت، احتمالاً ناشی از تغییرات دما و طول روز طی نمو رویشی و زایشی گیاهان است و در تاریخ کاشت‏های اواسط فصل نسبت به تاریخ‏های خیلی زود و یا خیلی دیر، بوته‏های بلندتری تولید می‏شود که با اظهارات متوالی و همکاران (2013) و دگوی و همکاران ( 2007) مطابقت دارد.

در بین تاریخ‏های مختلف کاشت، تاریخ 10 مهر با میانگین 8/7 بیشترین و تاریخ 10 آذر با میانگین 9/4 کمترین تعداد شاخه در بوته را دارا می‏باشند (جدول 4). علت افزایش تعداد شاخه‏های فرعی در تاریخ کاشت اول به دلیل دوره رویشی طولانی‏تر است که این را می‏توان به عدم رقابت بین بوته‏ها در نورگیری بهتر آنها نسبت داد. عامر و همکاران (1992) و مسعودی‏کیا و عزیزی (1387) در آزمایش خود گزارش کردند که با تأخیر در کاشت تعداد شاخه‏های فرعی کاهش می‏یابد.

مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که تاریخ 25 مهر بیشترین شاخص سطح برگ با میزان 8/3 و تاریخ 10 آذر با میزان 5/1 کمترین شاخص سطح برگ را داشته‏اند (جدول 4). به نظر می‏رسد تلاقی کمتر تاریخ کاشت دوم در مرحله لقاح و گرده‏افشانی با دمای بالا موجب افزایش شاخص سطح برگ گردیده است. دلیل کاهش شاخص سطح برگ تاریخ کاشت اول نسبت به تاریخ کاشت دوم وجود آفات و بیماری‏ها از جمله شته سیاه و لکه شکلاتی باقلا بوده است. ابراهیمی و همکاران (1391)، در بررسی اثر تاریخ کاشت بر شاخص‏های رشدی سویا به این نتیجه رسیدند که با تأخیر در کاشت شاخص سطح برگ کاهش می‏یابد. چون افزایش دما در اواخر فصل رابطه مسقیمی با کاهش شاخص سطح برگ دارد. تأخیر در تاریخ کاشت باعث شده که گیاه به سرعت به حداکثر شاخص سطح برگ رسیده و در کمترین مدت پس از کاشت، روند نزولی را آغاز نماید که با گزارشات صادقی‏پور و آقایی (1390) مطابقت دارد.

نتیجه‏گیری

با توجه به نتایج بدست آمده در شرایط آزمایش با تأخیر در کاشت باقلا اکثر صفات از قبیل عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، ارتفاع بوته، تعداد شاخه‏ فرعی، تعداد غلاف در بوته، وزن صددانه و شاخص سطح برگ به دلیل برخورد گیاه با شرایط نامساعد محیطی از جمله تنش دمای بالا و خشکی کاهش داشتند. مطالعه این تفاوت‏ها و شناخت نقاط قوت و ضعف گیاه باقلا از نظر تاریخ کاشت و نوع رقم می‏تواند ما را در شناسایی و معرفی رقم مناسب یاری رساند. با توجه به نتایج این آزمایش رقم هیستال به دلیل داشتن تعداد دانه در غلاف و وزن صددانه بیشتر دارای برتری نسبی نسبت به رقم سرازیری است. در نتیجه رقم هیستال به عنوان رقم مناسب و سازگار با شرایط منطقه شناخته شد. همچنین بهترین تاریخ کاشت برای رقم هیستال 10 آبان و برای رقم سرازیری 25 مهر بود زیرا در این تاریخ بیشترین عملکرد دانه و بیولوژیکی به دست آمده و در کاشت‏های دیر عملکرد کاهش پیدا کرده است.

References

ابراهیمی م، پوریوسف م، راستگو م و صبا ج، 1391. تأثیر تاریخ کاشت، تراکم بوته و علف‏های‏هرز بر شاخص‏های رشدی سویا (Glycine max L.). نشریه حفاظت گیاهان (علوم و صنایع کشاورزی)، 26(2): 178 - 190.

آبروش ع، 1389. بررسی اثر تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام ماش در شرایط آب‌ و هوایی دزفول. فصلنامه علمی پژوهشی فیزیولوژی گیاهان زراعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، 7: 13 - 27.

پیوست غ، 1384. سبزیکاری (چاپ سوم). انتشارات دانش‏پذیر.

خادم‏حمزه ح، کریمی ر م، رضایی ع و احمدی م، 1383. اثر تراکم بوته و تاریخ کاشت بر صفات زراعی، عملکرد و اجزای عملکرد سویا. مجله علوم کشاورزی ایران. 35(3): 357 - 367.

صادقی‏پور ا و آقایی پ، 1390. تأثیر تاریخ‏های مختلف کاشت بر محتوی کلروفیل، میزان تششع جذب شده و شاخص سطح برگ ژنوتیپ‏های نخود. مجله پژوهش‏های به‏زراعی، 3(1): 25 - 39.

صالحی م، اکبری ر و خورشیدی‏بنام م ب، 1387. بررسی واکنش عملکرد و اجزای عملکرد دانه ارقام لوبیای قرمز. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 43(1): 105 - 115.

عباسی‏سورکی ع، مجنون ن و یزدی‏صمدی ب، 1384. بررسی همبستگی و روابط بین عملکرد دانه و سایر صفات در عدس زراعی. صفحه‏های 182 تا 184. چکیده مقالات اولین همایش ملی حبوبات. پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. 30-29 آبان ماه.

کوچکی ع و بنایان‏اول م، 1383. زراعت حبوبات، انتشارات جهاد کشاورزی دانشگاهی مشهد..

مجنون‏حسینی ن، 1387. زراعت و تولید حبوبات (ویرایش جدید حبوبات در ایران). انتشارات جهاد دانشگاهی تهران.

محلوجی م، موسوی ف و کریمی م، 1379. اثر تنش رطوبتی و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه لوبیاچیتی. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 4(1): 57 - 67.

مرادی‏تلاوت م ر، سیادت ع، فتحی ق، زند ا و عالمی‏سعید خ، 1389. اثر سطوح نیتروژن و علف‌کش بر توان رقابت گندم در برابر یولاف‏وحشی و خردل‏وحشی. پایان‌نامه دکتری، دانشکده کشاورزی دانشگاه رامین خوزستان.

مسعودی‏کیا ع و عزیزی خ، 1387. بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد، اجزا عملکرد و میزان پروتئین ارقام باقلا قرمز (Phaseolus vulgaris L.). مجله دانشور علوم زراعی، 1(2): 1 - 14.

مظاهری د، 1373. کشت مخلوط به عنوان یک راه افزایشی و پایداری محصول. صفحه‏های 238 تا 248. مجموعه مقالات کلیدی سومین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. دانشگا‏ه تبریز. 17-12 شهریور ماه.

هاشم‌آبادی د و صداقت‌حور ش، 1385. بررسی اثر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد باقلای زمستانه مازندرانی (Vicia faba L.). مجله علوم کشاورزی (دانشگاه آزاد اسلامی)، 12(1): 135 - 141.

هاشمی‏جزی س م، 1380. تأثیر تاریخ کاشت بر مراحل رشد و نمو برخی ویژگی‏های زراعی و فیزیولوژیکی پنج رقم سویا در کشت دوم. مجله علوم زراعی ایران، 3(4): 49 - 51.

Amer MI, El-Borai MA and Radi MM, 1992. Response of three faba bean (Vicia faba L.) cultivars to three sowing dates under different plant densities in north Delta. Journal of Agricultural Research, 8 (4): 591-599.

Anonymous, 1880. Seeds science. Vegetable seed. Pp: 64-65. www.Semillasfito.com.

Chovatia PK, Ahlawat RP and Trivedi SJ, 1993. Growth and yield of summer green grams affected by different dates of sowing, Rhizobium inoculation and levels of phosphorus. Indian Journal of Agronomy, 38: 492-494.

El-Degwy IS, Glelah AA, El-Galaly A and Marwa K, 2010. Performance of some faba bean cultivars (Vicia faba L.) as influenced by sowing date and broomrape control. Journal of Agricultural Research, 36: 292-313.

EL-Metwally IM, El-Shahawy TA and Ahmed MA, 2013. Effect of sowing dates and some broomrape control treatments on Faba bean growth and yield. Journal of Applied Sciences Research, 9 (1): 197-204.

FAOSTS, 2012. World Agriculture Datam, http://www.fao.org/

Garcia MJ and Torres G, 1982. Effects of bean (Vicia faba L.) planting dates on broomrape (Orobanche crenata Forsk) phenology and competition. Proceedings British Crop Protection Conference, Weeds, 2: 757-764.

Lopez-Bellido FJ, Lopez-Bellido RJ, Kasem Khalil S and Lopez-Bellido L, 2008. Effect of planting date on winter kabuli chickpea growth and yield under rainfed Mediterranean conditions. Agronomica Journal, 100 (4): 957-964.

Moosavi GH, Seghatoleslami MJ and Delarami MR, 2014. Effect of sowing date and plant density on yield and yield components of lentil (Lens culinaris cv. Sistan). Annual Research & Review In Biology, 4 (1): 296-305.

Okpara DA, 1999. Response of african yambean to sowing date and plant density. Journal of Sustainable Agriculture and Environment,1 (2): 191-197.

Wajid A, Hussain A, Maqsood M, Ahmad A and Awais M, 2002. Influence of sowing date and irrigation levels on growth and grain yield of wheat. Pakistan journal of Agricultural Sciences, 39 (1): 22-24.