Document Type : Research Paper
Authors
Abstract
Keywords
مقدمه
زراعت مخلوط به دلیل تأمین مجموعه‌ای از اهداف کشاورزی پایدار، به عنوان یکی از راهکارهای موثر در استقرار این سیستم کشاورزی مورد توجه می باشد. در این زراعت میزان مصرف سموم گیاهی جهت مبارزه با آفات، بیماریها و علفهای هرز و همچنین کودهای شیمیایی کمتر است و در نتیجه آلودگی محیط زیست نیز به همان نسبت کاهش می‌یابد. مخلوط لگوم‌های دانه‌ای و غلات فرصتی را برای افزایش مصرف نیتروژن حاصل از همزیستی و استفاده کاراتر از نیتروژن غیر آلی و حفظ و پایداری عملکرد در اکوسیستم‌های کشاورزی معتدل فراهم می‌کند (جنسن 1996 و آنیل و همکاران 1998). زیائو و همکاران (2004) با استفاده از ایزوتوپ 15N میزان نیتروژن منتقل شده از باقلا[1] به گندم در کشت مخلوط را معادل 15 درصد از کل نیتروژن جذب شده توسط گندم گزارش کردند. چو و همکاران (2004) گزارش کردند که عملکرد و محتوای نیتروژن برنج بطور معنی داری در سیستم مخلوط با بادام زمینی[2] افزایش یافت، در حالیکه برای بادام زمینی غیر معنی دار بود. بیم و همکاران (2005) با کشت مخلوط گندم و نخود فرنگی در سطوح مختلف نیتروژن دریافتند که نسبت برابری زمین محاسبه شده بر اساس ماده خشک تولید شده از حداکثر مقدار 34/1 تا 85/0 با افزایش مقدار نیتروژن کاهش یافت و اظهار داشتند که سیستم کشت مخلوط استراتژیی است که منابع نیتروژنی را بطور کارا مصرف می‌کند و به دلیل خود تنظیمی فضایی است که نخود فرنگی در مناطق با مقدار نیتروژن کمتر، توانایی رقابت بین گونه‌ای خود را افزایش می‌دهد و برعکس گندم از چنین موقعیتی برخوردار نمی‌شود و از این طریق راهی برای افزایش قدرت انتخاب در آینده برای کاهش کودهای نیتروژنی و اثرات منفی محیطی آنها در تولید محصولات کشاورزی فراهم میشود. جهانسوز (1999) در بررسی کشت مخلوط گندم و جو با نخود و باقلا در تیمارهای مختلف تراکم، آبیاری و کود عنوان کرد که کود اثر ناچیزی در مقایسه با شرایط بدون کود بر LER داشته است. واهلا و همکاران (2009) در کشت مخلوط جو با عدس، نخود، کتان و کلزا در سطوح مختلف کودهای N-P-K دریافتند که جو در رقابت با همة آنها بجز کلزا قویتر است و سطوح مختلف کودی تأثیری در وضعیت رقابت نداشت. محسن آبادی و همکاران (1386) با بررسی کشت مخلوط جو و ماشـک گزارش کردند که کشت مخلوط در تیمار عـدم کـاربرد نیتـروژن نسبت به تک کشتی برتری داشت. در این آزمایش بـا افزایش مقدار کود نیتروژن‌دار سودمندی مخلوط کاهش یافت.
در منابع مختلف، کنترل علف‌های‌هرز معمولاً به عنوان یکی از مزایای کشت مخلوط برشمرده شده است (لایبمن و دیویس 2000، باومن و همکاران 2001، قنبری بونجار و لی 2003، بانیک و همکاران 2006 و هیلتبرونر و همکاران 2007). قنبری بونجار و لی (2003) عنوان کردند که مخلوط‌های گندم و لوبیا بازدارندگی علف‌هرز را نسبت به لوبیای خالص افزایش دادند. در گزارش بانیک و همکاران (2006) کاهش معنیدار تراکم و بیوماس علف‌هرز در سیستم‌های مخلوط نسبت به هر دو کشت خالص ملاحظه شد. گندم باعث افزایش تعداد و وزن گره‌ها در نخود شد و همچنین طول ریشه نخود در مخلوط نسبت به تک کشتی بیشتر بود. آنها پیشنهاد کردند که کشت مخلوط گندم و نخود عملکرد در واحد سطح، کارایی استفاده از زمین و بازدارندگی علف‌های‌هرز را افزایش می‌دهد و در نتیجه کشت مخلوط گندم- نخود با فاصله ردیف30 سانتیمتر را توصیه کردند. باومن و همکاران (2000) با بررسی کشت‌های خالص و مخلوط تره فرنگی و کرفس، مشاهده کردند که دورة بحرانی کنترل علف‌های‌هرز درکشت مخلوط بطور قابل ملاحظه‌ای از کشت خالص تره فرنگی کوتاه‌تر بود. باومن و همکاران (2001) همچنین با بررسی کانوپی کشت مخلوط کرفس و تره فرنگی از نظر میزان دریافت تشعشع برای بازدارندگی علف‌هرز، عنوان کردند که کشت مخلوط می‌تواند جذب نور را در یک گیاه زراعی ضعیف در رقابت مانند تره فرنگی افزایش دهد و به عنوان یک استراتژی بلند مدت بازدارندگی علف‌هرز در مدیریت علف‌هرز سهیم باشد. تحقیق حاضر با هدف افزایش عملکرد و کارایی استفاده از زمین از طریق استفاده بهینه از منابع، ایجاد پایداری تولید، کاهش مصرف کود نیتروژنی و کاهش خسارت علف‌های‌هرز در نخود از طریق کشت مخلوط انجام شد.
مواد و روشها
آزمایش در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم- سرارود واقع در 17 کیلومتری جاده همدان اجرا شد. طول و عرض جغرافیایی محل آزمایش به ترتیب 47°19' شرقی و 34°20' شمالی و ارتفاع از سطح دریا 1351 متر است. نتایج آزمون خاک نشان داد که خاک محل آزمایش دارای 95/0 درصد کربن آلی، 1/0 درصد نیتروژن، به ترتیب 8/9 و 2/9 (mg/kg) پتاسیم و فسفر قابل جذب بود و بافت خاک هم از نوع سیلت، رسی لوم و pH به میزان 4/7 بود. نمودارهای آمبروترمیک مربوط به سالهای آزمایش و بلند مدت 20 ساله در شکل شماره 1 آورده شدهاند. این تحقیق در قالب آزمایش فاکتوریل اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار و به مدت دو سال زراعی (89-1387) اجرا گردید. کرت‌های اصلی شامل ترکیب فاکتور مدیریت نیتروژن در سه سطح ( N1: بدون کود نیتروژن‌دار، N2: kg/ha 60 کود اوره برای گندم و kg/ha 20 کود اوره برای نخود و N3 : نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره) و فاکتور علف هرز در دو شرایط (W1 : عدم وجین علف هرز و W2 : وجین علف هرز) بود. فاکتورهای فوق بصورت فاکتوریل در کرت‌های اصلی قرار داده شدند. سطوح کود نیتروژنی براساس میزان توصیه شده برای کشت‌های خالص (N2) و کمتر از آن در نظر گرفته شدند (طلیعی و صیادیان 1380). فاکتور فرعی شامل10 سطح سیستم‌های کشت گندم و نخود که عبارت بودند از: P1: کشت خالص گندم، P2: کشت خالص نخود، P3: کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4: کشت درهم-ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5: کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود. الگوهای کاشت P1، P6، P9 و P10 با فاصله ردیف cm17 و الگوهای کاشت P2، P3، P4، P5 و P10 با فاصله ردیف cm25 کشت شدند. زمین محل آزمایش، در سال قبل از آزمایش تحت آیش بود، در بهار شخم و در پاییز قبل از کاشت دیسک زده شد. مقدار 30 کیلوگرم در هکتار فسفر (p2o5) از منبع سوپر فسفات تریپل قبل از کاشت در خاک اضافه شد. علاوه بر آلودگی طبیعی محل آزمایش جهت اطمینان از وجود علف‌های‌هرز در محل اجرای آزمایش قبل از دیسک زدن به اندازه کافی از بذور مخلوط علف‌های‌هرز موجود در ایستگاه تحقیقاتی بطور یکنواخت در سطح زمین پخش گردید. هر کرت آزمایشی دارای 5/5 متر طول و 2 تا 25/3 متر عرض با توجه به الگوی کاشت بود. برای گندم از رقم آذر 2 و نخود از رقم آرمان استفاده گردید. کاشت هر دو گیاه زراعی همزمان و به صورت دستی انجام گردید. اعمال تیمارهای کود اوره در زمان کاشت انجام شد و در تیمار N3 بذور گندم و نخود قبل از کاشت با کود بیولوژیکی نیتراژین آغشته گردیدند. همچنین بذور نخود با سویه مناسب ریزوبیوم تهیه شده از طریق مؤسسه تحقیقات خاک و آب آغشته شدند. ارتفاع بوته هر گیاه (10 نمونه تصادفی)، تعداد دانه در بوته نخود (10 نمونه تصادفی)، وزن صد دانه نخود (نمونه از عملکرد دانه برداشت شده)، عملکرد بیولوژیکی در واحد سطح مخلوط هر گیاه زراعی (5/0 متر طول ردیف‌های شامل هر گیاه)، عملکرد دانه در واحد سطح مخلوط هر گیاه زراعی (5/2 متر طول ردیف‌های شامل هر گیاه زراعی) اندازه گیری شد. جهت ارزیابی کشت مخلوط از شاخص نسبت برابری زمین (LER) که نسبت میزان زمین لازم برای تک کشتی ها را در مقایسه با کشت مخلوط توصیف می کند (واندرمیر 1989) با استفاده از فرمول زیر استفاده شد. که Pwh و Pch به ترتیب عملکرد گندم و نخود در کشت مخلوط و Mwh و Mch به ترتیب عملکرد گندم و نخود در کشت خالص هستند. با استفاده از نرم افزارهای IRRIstat و MSTATC داده های حاصل در قالب طرح آزمایشی تجزیه واریانس مرکب (پس از انجام آزمون بارتلت) شدند و مقایسه میانگین‌ها با آزمون چند دامنه‌ای دانکن انجام شد.
شکل1- از چپ نمودارتغییرات دما و بارندگی طی سالهای 89-1388،88-1387و منحنی آمبروترمیک بیست سال گذشته
ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود.
نتایج و بحث
ارتفاع بوته
نتایج تجزیه مرکب ارتفاع بوته نخود نشان داد که اثرات اصلی سال و الگوی کاشت بر این صفت معنی دار بودند و اثر علف هرز و نیتروژن و اثرات متقابل فاکتور ها بر آن غیر معنی دار بودند (جدول 1). ارتفاع بوته نخود در سال دوم با 7/50 سانتیمتر بیش از دو برابر ارتفاع بوته در سال اول با 23 سانتیمتر بود. خان (2002) نتایج مشابهی برای ارتفاع بوته نخودگزارش نمود که آن را به بارندگی بیشتر و بهبود شرایط محیطی از سالی به سال دیگر نسبت داد. الگوهای کاشت P2، P8 و P10 دارای بیشترین ارتفاع بوته در میان الگوهای مختلف کاشت بودند(جدول 2).
تعداد دانه در بوته
نتایج تجزیه مرکب تعداد دانه در بوته نخود نشان داد که اثرات علف هرز در سال، نیتروژن در سال، الگوی کاشت، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز، الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال بر آن معنی دار بودند (جدول 1). مقایسه میانگین الگوهای کاشت برای تعداد دانه در بوته نشان داد که الگوهای شماره 2، 8 و 10 دارای بالاترین و الگوهای شماره 4 و 3 دارای کمترین تعداد دانه در بوته بودند (جدول 3). با توجه به تیمارهای حاصل از علف هرز در سال مشاهده می شود که در هر دو سال تعداد دانه در بوته در شرایط بدون علف هرز بیشتر است، ولی در شرایط با علف هرز تعداد دانه در بوته در سال اول بیشتر از سال دوم بوده است که نشان می دهد در سال دوم که شرایط بهتری از لحاظ آب و هوایی بوده است بیشتر به نفع علفهای هرز و گندم بوده است و در این میان نخود خسارت بیشتری به دلیل رقابت بین گونه ای از لحاظ تعداد دانه در بوته دیده است، بهر حال بیشترین تعداد دانه در بوتهدر تیمار بدون علف هرز در سال دوم و کمترین آن در تیمار با علف هرز در سال دوم بدست آمده است (جدول 3). در مقایسه میانگین تیمارهای نیتروژن در سال برای تعداد دانه در بوته (جدول 3) مشاهده
میشود که تیمار N2 در سال اول با 3/6 بیشترین و در سال دوم با 8/4 کمترین تعداد دانه را داشته است و سایر تیمارها در بین این دو قرار گرفته اند، در مورد سطوح مختلف نیتروژن هم مانند شرایط علف هرز
جدول 1- تجزیه واریانس مرکب صفات ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژیکی، تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه و عملکرد دانه نخود.
|
عملکرد دانه |
درجه آزادی# |
وزن صد دانه |
تعداد دانه در بوته |
عملکرد بیولوژیکی |
ارتفاع بوته |
درجه آزادی |
|
|
677/0* |
1 |
1/2251** |
045/1** |
2875560** |
7/62636** |
1 |
سال |
|
067/0 |
4 |
6/9 |
018/0 |
76486 |
4/35 |
4 |
خطا1 |
|
404/5** |
1 |
6/369 ns |
255/1 ns |
4284250 ns |
3/143 ns |
1 |
علف هرز |
|
- |
- |
0/73** |
041/0 ns |
277448* |
0/3 ns |
1 |
علف هرز در سال |
|
243/0 ns |
2 |
7/16 ns |
009/0 ns |
66949 ns |
9/2 ns |
2 |
نیتروژن |
|
374/0** |
2 |
9/28* |
244/0** |
55340 ns |
3/6 ns |
2 |
نیتروژن در سال |
|
042/0 ns |
2 |
5/16 ns |
003/0 ns |
3914 ns |
0/66 ns |
2 |
نیتروژن در علف هرز |
|
- |
- |
9/20 ns |
055/0** |
11973 ns |
5/13 ns |
2 |
نیتروژن در علف هرز در سال |
|
028/0 |
23 |
6/6 |
01/0 |
56781 |
7/77 |
20 |
خطا2 |
|
094/0** |
8 |
4/437 ns |
913/0* |
9314320** |
8/176** |
8 |
الگوی کشت |
|
469/0** |
8 |
9/152** |
201/0** |
171769** |
4/29 ns |
8 |
الگوی کشت در سال |
|
127/0* |
8 |
0/25 ns |
067/0 ns |
731395** |
4/11 ns |
8 |
الگوی کشت در علف هرز |
|
035/0** |
8 |
3/11** |
027/0** |
88612* |
2/27 ns |
8 |
الگوی کشت در علف هرز در سال |
|
027/0 ns |
16 |
8/5 ns ns |
03/0 ns |
44892 ns |
5/35 ns |
16 |
الگوی کشت در نیتروژن |
|
053/0** |
16 |
8/9** |
042/0** |
20860 ns |
2/21 ns |
16 |
الگوی کشت در نیتروژن در سال |
|
044/0 ns |
16 |
4/7 ns |
03/0 ns |
22148 ns |
5/17 ns |
16 |
الگوی کشت در نیتروژن در علف هرز |
|
043/0** |
16 |
0/7** |
029/0** |
20313 ns |
4/24 ns |
16 |
الگوی کشت در نیتروژن در علف هرز در سال |
|
01/0 |
192 |
3/3 |
007/0 |
43874 |
3/28 |
192 |
خطای 3 |
|
|
323 |
|
|
|
|
323 |
کل |
*و** به ترتیب در سطح احتمال 5 و 1 درصد معنی دار و ns غیرمعنی دار، # برای عملکرد دانه اثرات متقابل علف‌هرز در سال و نیتروژن در علف‌هرز در سال با خطای دوم ادغام شدهاند.
جدول 2- مقایسه میانگین ارتفاع (سانتیمتر) بوته نخود در الگوهای مختلف کاشت و سال های آزمایش.
|
|
P2 |
P3 |
P4 |
P5 |
P6 |
P7 |
P8 |
P9 |
P10 |
|
Y1 |
Y2 |
|
ارتفاع بوته |
4/40a |
0/35c |
4/35c |
9/35bc |
9/35bc |
8/34c |
9/39a |
3/35c |
6/38ab |
|
9/22b |
7/50a |
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم.
مشاهده میشود که مطلوب بودن سال دوم از نظر شرایط آب و هوایی در میزان مصرف بیشتر نیتروژن (N2) در رقابت میان دو گیاه زراعی گندم و نخود بیشتر به نفع گندم بوده است و در این شرایط تعداد دانه در بوته نخود کاهش یافته است. مقایسه میانگین الگوهای کاشت در شرایط با و بدون علف هرز (جدول 3) نشان داد که بیشترین تعداد دانه در بوته مربوط به الگوهای شماره 1، 8 و 10 در شرایط بدون علف هرز و کمترین آن مربوط به الگوهای شماره 4 و 3 در شرایط با و بدون علف هرز بوده است، در الگوهای نواری نیز با افزایش عرض نوار نخود (P8 و P10) وضعیتی مشابه کاشت خالص نخود بوجود آمده است که رقابت بین گونه ای مربوط به گندم کاهش یافته است، با ملاحظه این نتایج آشکار می شود که این صفت کاملاً تحت تأثیر رقابت بین گونه ای گندم (در الگوهای مخلوط) و علفهای هرز قرار گرفته است.
روند تغییرات تعداد دانه در بوته در شرایط با و بدون علف هرز در سالهای آزمایش در الگوهای مختلف یکنواخت نیست که همان معنی دار بودن این اثر متقابل را نشان می دهد ولی در الگوهای کاشتی که از نظر ساختار با هم مشابهتی دارند یک همگونی مشاهده می شود، الگوهای مخلوط درهم (P3 و P4) و یا الگوهای شماره 1، 8 و 10 که در آنها عرض نوار نخود زیاد است و رقابت گندم صفر و یا در حداقل می باشد که هر کدام دارای روند تغییرات مشابهی هستد (جدول 3). معنی دار شدن اثر متقابل الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال نشان داد که این صفت نیز تأثیر پذیری بالایی به سطوح مختلف عوامل مورد بررسی در سالهای مختلف دارد. خان (2002) در مخلوط نخود با گندم، عدس و کلزا اظهار داشت که در کشت خالص نخود بیشترین تعداد دانه در بوته حاصل شد و کمترین آن در کشت مخلوط نخود با کلزا بدست آمد که بدلیل رقابت شدید اجزاء مخلوط برای عوامل رشد بود.
جدول 3- مقایسه میانگین تعداد دانه در بوته نخود در الگوهای کاشت، شرایط مختلف علف هرز، نیتروژن در سال، علف هرز در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز، الگوی کاشت در علف هرز در سال و الگوی کاشت در نیتروژن در سال.
|
YW |
YN |
W |
P10 |
P9 |
P8 |
P7 |
P6 |
P5 |
P4 |
P3 |
P2 |
|
|
|
2/5bc |
|
9/8bd |
4/5dj |
1/9bc |
2/5gk |
0/2q |
4/2pq |
5/2pq |
9/2mq |
3/8cd |
Y1N1 |
|
|
3/6a |
|
7/9ab |
7/7de |
5/8bd |
4/6fg |
5/3lp |
4/4il |
8/2mq |
2/3lq |
8/10a |
Y1N2 |
|
|
6/5b |
|
7/7de |
3/5gj |
6/8bd |
0/5hk |
9/3ko |
1/5hk |
2/3lq |
0/3mq |
9/8bd |
Y1N3 |
|
|
5/5b |
|
4/6fg |
5/5fi |
7/7de |
9/4hk |
6/5fi |
2/6fh |
7/2nq |
9/2mq |
7/7de |
Y2N1 |
|
|
8/4c |
|
0/6fh |
3/5gj |
7/6ef |
5/5fi |
9/2mq |
0/4kn |
0/2q |
6/2op |
2/8cd |
Y2N2 |
|
|
4/5b |
|
8/7de |
2/5gk |
5/8bd |
0/4kn |
1/4jm |
8/5fh |
3/2pq |
7/2nq |
2/8cd |
Y2N3 |
|
0/5c |
|
|
3/7e |
0/6f |
3/7e |
0/5gi |
8/2os |
6/3kp |
6/2ps |
6/2ps |
6/7e |
Y1W1 |
|
5/6b |
|
|
3/10cd |
3/6f |
1/10d |
1/6f |
5/3lq |
3/4im |
0/3ns |
4/3lq |
1/11bc |
Y1W2 |
|
5/3d |
|
|
5/3lq |
8/4hj |
3/3mr |
1/4in |
8/3jo |
5/4il |
2/2s |
3/2rs |
0/3ns |
Y2W1 |
|
0/7a |
|
|
0/10d |
9/5fg |
9/11b |
5/5fh |
6/4hk |
2/6f |
5/2qs |
1/3ns |
1/13a |
Y2W2 |
|
|
|
2/4b |
4/5bc |
4/5bc |
3/5bc |
5/4bc |
3/3bc |
0/4bc |
4/2c |
5/2c |
3/5bc |
W1 |
|
|
|
7/6a |
1/10a |
1/6b |
0/11a |
8/5b |
1/4bc |
3/5bc |
8/2bc |
3/3bc |
1/12a |
W2 |
|
|
|
|
8/8a |
1/6cd |
7/8a |
6/5de |
1/3i |
0/4h |
8/2ij |
0/3ij |
3/9a |
Y1 |
|
|
|
|
7/6c |
3/5ef |
6/7b |
8/4fg |
2/4gh |
3/5ef |
3/2j |
7/2ij |
0/8b |
Y2 |
|
|
|
|
8/7a |
7/5b |
2/8a |
2/5bc |
7/3ce |
7/4bd |
6/2e |
9/2de |
7/8a |
P |
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شده اند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است. P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز؛ N1: بدون کود؛ N2: به ترتیب 60 و 20 (kg/ha) کود اوره برای گندم و نخود؛ N3: نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره.
وزن صد دانه
نتایج تجزیه مرکب وزن صد دانه نخود نشان داد که اثر سال و اثر متقابل سال در علف هرز و سال در نیتروژن بر این صفت معنیدار بوده اند، همچنین اثر الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال بر وزن صد دانه نخود معنی دار بودند (جدول 1). وزن صد دانه نخود در سال دوم بیشتر از سال اول بود که به دلیل بارندگی و شرایط بهتر آب و هوایی در سال دوم بود، خان (2002) نیز نتیجه مشابهی را گزارش نمود. تفاوت وزن صد دانه در شرایط با و بدون علف هرز در سالهای مختلف متفاوت بود بطوریکه اختلاف وزن صد دانه در شرایط با و بدون علف هرز در سال اول بیشتر از سال دوم بود (جدول 4). اثر متقابل نیتروژن در سال بر وزن صد دانه نشان داد که در سال اول N3 و در سال دوم N2 بیشترین وزن صد دانه را داشتند (جدول 4). تیمارهای حاصل از الگوی کاشت در سال نشان داد که تفاوت وزن صد دانه الگوهای کاشت در سال اول بیشتر از تفاوت آنها در سال دوم بوده است (جدول 4). خان (2002) در کشت مخلوط نخود با سایر گیاهان مقدار وزن صد دانه نخود در الگوهای مختلف کشت خالص نخود، مخلوط با گندم، مخلوط با عدس و مخلوط با کلزا را به ترتیب نزولی گزارش نمود. اثر متقابل الگوی کاشت در علف هرز در سال نشان می دهد که تفاوت بین وزن صد دانه الگوهای کاشت در شرایط با و بدون
جدول 4- مقایسه میانگین وزن صد دانه (گرم) نخود تیمارهای الگوهای کاشت، علف هرز در سال، نیتروژن در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز در سال و الگوی کاشت در نیتروژن در سال
|
YN |
YW |
Y |
P10 |
P9 |
P8 |
P7 |
P6 |
P5 |
P4 |
P3 |
P2 |
|
|
8/16c |
|
|
0/22bg |
3/15mn |
1/24ag |
8/17lm |
6/12no |
9/13no |
0/11op |
4/9p |
0/25ac |
Y1N1 |
|
1/17c |
|
|
7/21cj |
9/18jl |
8/23ag |
0/18km |
0/11op |
4/13no |
2/11op |
8/10op |
9/24ad |
Y1N2 |
|
2/18b |
|
|
5/23ah |
0/19jl |
3/24af |
4/19jl |
4/13no |
6/17lm |
9/10op |
5/11op |
4/24ae |
Y1N3 |
|
3/22a |
|
|
7/22bi |
8/21cj |
7/22bi |
5/23ai |
1/21fk |
4/21ej |
2/20il |
6/21dj |
0/26a |
Y2N1 |
|
2/23a |
|
|
4/23ai |
9/21cj |
3/25ab |
9/24ad |
9/24ac |
3/23ai |
3/20hl |
4/20hl |
4/24ae |
Y2N2 |
|
4/22a |
|
|
0/24ag |
2/23ai |
9/23ag |
8/21cj |
4/20hl |
8/22ai |
0/21gk |
3/19jl |
0/25ac |
Y2N3 |
|
|
8/15d |
|
3/20ik |
0/14m |
0/22dj |
3/18kl |
8/11mo |
8/12mn |
5/10no |
2/10o |
5/22dj |
Y1W1 |
|
|
9/18c |
|
6/24bd |
5/21fj |
1/26ab |
5/18kl |
9/12mn |
1/17l |
6/11mo |
9/10no |
1/27a |
Y1W2 |
|
|
0/22b |
|
1/22dj |
8/20gk |
3/23dg |
8/22di |
8/20gk |
0/23dh |
4/20ik |
8/20gk |
3/24be |
Y2W1 |
|
|
2/23a |
|
6/24bd |
9/23bf |
6/24bd |
9/23bf |
4/23cf |
9/21ej |
6/20hk |
1/20jk |
9/25ac |
Y2W2 |
|
|
|
4/17b |
4/22bd |
7/17f |
1/24ab |
4/18f |
3/12h |
0/15g |
0/11hi |
6/10i |
8/24a |
Y1 |
|
|
|
6/22a |
4/23ad |
3/22cd |
0/24ac |
4/23ad |
1/22d |
5/22bd |
5/20e |
4/20e |
1/25a |
Y2 |
|
|
|
|
9/22ac |
0/20ad |
0/24ab |
9/20ad |
2/17bd |
7/18ad |
8/15cd |
5/15d |
9/24a |
P |
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنیداری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شدهاند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است.
P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم ؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز؛ N1: بدون کود؛ N2: به ترتیب 60 و 20 (kg/ha) کود اوره برای گندم و نخود؛ N3: نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره.
علف هرز در سال اول متفاوت است ولی در سال دوم تفاوت ناچیزی با هم دارند (جدول 4). بطور کلی مشاهده میشود که عکس‌العمل وزن صد دانه نخود در سال اول به فاکتورهای مختلف مورد بررسی در آزمایش بیشتر از سال دوم می‌باشد.
عملکرد بیولوژیکی
عملکرد بیولوژیکی در واحد سطح مخلوط در سال دوم بطور معنی دار (حدود 36 درصد) بیشتر از سال اول بود (جداول 1 و 5)، تفاوت عملکرد بیولوژیکی در شرایط با و بدون علف هرز در سالهای مختلف متفاوت بود (جدول 1)، بطوریکه اختلاف عملکرد بیولوژیکی در شرایط با و بدون علف هرز در سال دوم (50 درصد) بیشتر از سال اول (39 درصد) بود (جدول 5). عملکرد بیولوژیکی در شرایط بدون علف هرز بیشتر از شرایط با علف هرز بود ولی از لحاظ آماری معنیدار نبود (جداول 1 و 5). بررسی میانگین عملکرد بیولوژیکی در واحد سطح مخلوط در الگوهای مختلف کاشت نشان داد که کشت خالص نخود با 4/1666 کیلوگرم در هکتار بیشترین میانگین تولید را داشت و بعد از آن الگوهای کاشت P8 ، P10 و P5 قرار داشتند و کمترین تولید بیوماس را الگوهای کاشت P6 ، P4 و P3 داشتند (جدول 5)، خان (2002) نتایج مشابهی را برای عملکرد بیولوژیکی نخود در مخلوط با گندم ارایه نموده است. تفاوت میانگین بیوماس الگوهای کاشت در شرایط با و بدون علف هرز متفاوت بود، بطوریکه در الگوهای کاشت P3 و P4 عملکرد بیولوژیکی تغییر چندانی در شرایط با و بدون علف هرز نداشت ولی در سایر الگوها این اختلاف عملکرد با بیشتر شدن عرض نوار نخود بیشتر شد، بطوریکه این اختلاف در کشت خالص نخود بیشترین مقدار را داشت (جدول 5). بررسی میانگین عملکرد بیولوژیکی نخود در سالهای مختلف نشان داد که تفاوت عملکرد در الگوهای مختلف طی دو سال آزمایش متفاوت است، با اینحال الگوی کاشت نخود خالص در هر دو سال مورد بررسی دارای بیشترین عملکرد بیولوژیکی در میان الگوهای مختلف بود، الگوهای کاشت P3 و P4 تفاوتی در تولید بیوماس در دو سال نداشتند و الگوهای کاشت P5، P6، P7 و P9 افزایش عملکرد بیولوژیکی بیشتری نسبت به سایر الگوهای کاشت در سال دوم نسبت به سال اول داشت (جدول 5).
عملکرد دانه
نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه نخود در سطح مخلوط نشان داد که اثرات اصلی سال، علف هرز و الگوی کاشت و همچنین اثرات متقابل نیتروژن در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز، الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال معنی دار بودند (جدول 1). عملکرد دانه نخود در سال دوم بیشتر از سال اول بود (جدول 6)، مقایسه میانگین عملکرد دانه الگوهای کاشت نشان داد که کشت خالص نخود و الگوی کاشت P8 بالاترین و الگوی کاشت P6 کمترین عملکرد را داشتند (جدول 6). بطوریکه با افزایش عرض نوار و یا نسبت گندم در مخلوط عملکرد دانه نخود کاهش بیشتری نشان داد. تفاوت عملکرد دانه الگوهای کاشت در سالهای مختلف نیز متفاوت بود، و عملکرد دانه الگوهای کاشت P2، P8 و P10 در سال اول بیشتر از سال دوم ولی عملکرد دانه در الگوهای کاشت P5، P6 و P7 در سال دوم بیشتر از سال اول بود (جدول 6). خان (2002) عنوان نمود که عملکرد دانه نخود در تمامی الگوهای کاشت مخلوط نخود با گندم، عدس و کلزا نسبت به کشت خالص نخود کاهش یافت. (نصیری محلاتی و همکاران 1389) اظهار داشتند که بالاترین عملکرد گندم و ذرت در مخلوط (3:2 ذرت:گندم) مشاهده شد و با افزایش
|
جدول 5- مقایسه میانگین عملکرد بیولوژیکی (کیلوگرم در هکتار) نخود الگوهای کاشت، سالها، شرایط مختلف علف هرز، علف هرز در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز و الگوی کاشت در علف هرز در سال |
|
YW |
W |
Y |
P10 |
P9 |
P8 |
P7 |
P6 |
P5 |
P4 |
P3 |
P2 |
|
|
3/436c |
|
|
7/642f |
9/189gj |
1/854ef |
7/166hj |
3/74j |
5/241gj |
7/225gj |
7/256gj |
0/1275cd |
Y1W1 |
|
7/607b |
|
|
6/1124d |
6/299gj |
9/1197cd |
9/173hj |
8/89ij |
3/316gi |
8/242gj |
9/217gj |
9/1806b |
Y1W2 |
|
2/566b |
|
|
0/761ef |
2/351gh |
1/909e |
8/277gj |
9/242gj |
6/685f |
3/266gj |
7/379gh |
0/1222cd |
Y2W1 |
|
7/854a |
|
|
4/1205cd |
8/415g |
5/1406c |
2/381gh |
1/343gh |
0/908e |
9/268gj |
6/401gh |
6/2361a |
Y2W2 |
|
|
|
0/522b |
7/883de |
7/244fg |
0/1026cd |
3/170gh |
0/82h |
9/278fg |
3/234fg |
3/237fg |
9/1540b |
Y1 |
|
|
|
4/710a |
2/983d |
5/383f |
8/1157c |
5/329fg |
0/293fg |
8/796e |
6/267fg |
7/390f |
8/1791a |
Y2 |
|
|
2/501a |
|
8/701cd |
6/270fg |
6/881c |
3/222fg |
6/158g |
5/463ef |
0/246fg |
2/318fg |
5/1248b |
W1 |
|
|
2/731a |
|
0/1165b |
7/357fg |
2/1302b |
5/277fg |
5/216fg |
2/612de |
9/255fg |
8/309fg |
2/2084a |
W2 |
|
|
|
|
4/933b |
2/314cd |
9/1091b |
9/249d |
6/187d |
9/537c |
0/251d |
0/314cd |
4/1666a |
P |
|
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شده اند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است. P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز.
|
||||||||||||
تعداد ردیف های گندم به 4 و 6، عملکرد ذرت تا حدودی کاهش یافت. (ژانگ و همکاران 2007) نیز در کشت مخلوط تأخیری گندم و پنبه تغییرات مشابهی را در عملکرد پنبه در پاسخ به افزایش عرض نوارهای گندم مشاهده کردند. عملکرد دانه در شرایط بدون علف هرز بیشتر از شرایط با علف هرز بود بطوریکه در شرایط بدون علف هرز عملکرد دو برابر شرایط با علف هرز بود (جدول 6).
همچنین عملکرد دانه در همه الگوهای کاشت در شرایط بدون علف هرز بیشتر از شرایط با علف هرز بود ولی تفاوت عملکرد الگوهای مختلف در شرایط با و بدون علف هرز متفاوت بود بطوریکه در الگوهایی که عرض نوار نخود بیشتر بود این تفاوت عملکرد بیشتر و در الگوهایی که عرض نوار نخود کمتر بود تفاوت عملکرد در این دو شرایط کمتر بود و این به رقابت گندم در مخلوط مربوط میشود که جای علف هرز را گرفته است و از افزایش عملکرد نخود در شرایط بدون علف هرز جلوگیری کرده است (جدول 6). (آگنهو و همکاران 2006) در بررسی کشت مخلوط جو و باقلا افزایش عملکرد را در کشت مخلوط نسبت به تک کشتی دو گیاه گزارش دادند و این امر را به کنترل بهتر علف هرز در کشت مخلوط نسبت دادند، (شایگان و همکاران 1387) و (اوسوالد و همکاران 1996) نیز نتایج مشابهی را گزارش نمودند. اثر اصلی نیتروژن بر عملکرد دانه نخود غیر معنیدار بود ولی اثر متقابل آن در سال معنی دار بود، بطوریکه عملکرد دانه در سطوح N2 و N3 در سالهای مختلف با هم تفاوتی نداشتند ولی در سطح N1 عملکرد دانه در سال دوم بیشتر از سال اول بود که می توان نتیجه گرفت اثر رقابتی گندم در شرایط عدم مصرف نیتروژن کمتر بوده است (جدول 6).
اثرات متقابل الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال، و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال معنی دار بودند که نشان دهنده تأثیر پذیری عملکرد دانه نخود در الگوهای مختلف کاشت بطور متفاوتی از شرایط با و بدون علف هرز در سطوح مختلف نیتروژن و شرایط مختلف آب و هوایی (سال) می‌باشد.
نسبت برابری زمین(LER)
بطور کلی برتری کشت مخلوط نسبت به کشت خالص در سال دوم (08/1LER=) نسبت به سال اول (03/1LER=) بیشتر بود هر چند که این تفاوت از لحاظ آماری معنی دار نبود (جدول 7). مقایسه میانگین LER الگوهای کاشت در سالهای آزمایش نشان داد که اختلاف LER در الگوهای کاشت در دو سال آزمایش متفاوت بود، بطوریکه LER در الگوهای مخلوط (P3, P4) در سال اول بیشتر از سال دوم و در الگوی کاشت P5 در سال دوم LER بیشتر از سال اول و در سایر الگوها تفاوت قابل ملاحظه‌ای در مقدار LER در دو سال مورد بررسی مشاهده نشد (جدول 7). این نتیجه نشان می‌دهد که در این الگوها (با LER پایدار ) اگر برتری حاصل شده است در سالهای مختلف احتمال تکرار آن بیشتر است ولی در الگوهای مخلوط درهم و ردیفی بستگی به شرایط آب و هوایی سال نتایج متفاوت حاصل خواهد شد. دباغ محمدی نسب وهمکاران (2011) در کشت مخلوط ذرت و آفتابگردان در مکانها و سالهای متفاوت عنوان کردند که با افزایش نسبت ذرت در مخلوط در اکثر محیط ها LER افزایش یافت. با توجه به جدول 7 مشاهده می شود که در تمام الگوهای مخلوط LERwh بیشتر از نسبت زمین اشغال شده توسط گندم می باشد و این استفاده بهتر آن را در الگوهای مخلوط نسبت به کشت خالص خود را نشان می‌دهد و در مقابل آن LERch کمتر و یا مساوی نسبت زمین اشغال شده توسط نخود می باشد. در الگوهای مخلوط درهم (P3 و P4) با توجه به شرایط سخت آب و هوایی در سال اول عملکرد دانه گندم این الگوها بخاطر میزان بذر کمتر در روی هر ردیف و کاهش رقابت درون گونه‌ای و توانایی رقابت بیشتر با نخود، LERwh نزدیک به یک بدست آمده است ولی در سال دوم با توجه به شرایط مطلوب آب و هوایی و عملکرد دانه بیشتر در کشت خالص، LERwh به این اندازه افزایش نیافته است، بطور کلی انتخاب این الگوها (مخلوط درهم) جهت بررسی کامل روابط بین گونه‌ای صورت گرفت و گرنه از لحاظ کاربردی برای محصول دانه‌ای قابل توصیه نمی باشند، مگر در حالت استفاده علوفه‌ای از این محصولات. در الگوهای نواری با عرض کم گندم و عرض بیشتر نخود که LER بیشتر از یک بدست آمده است، نشان می‌دهد که گندم در مخلوط بهتر از منابع رشد نسبت به تک کشتی استفاده کرده است و اثر رقابتی (بازدارندگی) کمتری بر نخود داشته است و در هر دو سال این الگوها توانسته اند LER بیشتر از یک فراهم نمایند و از لحاظ کاربردی هم به دلیل نواری بودن قابلیت اجرا در سطح مزارع را دارند. با مقایسه میانگین LER در تیمارهای حاصل از الگوی کاشت در علف‌هرز در سال مشخص گردید که الگوهای کاشت P5 و P8 در شرایط با علف‌هرز در سال دوم بیشترین LER را داشتند و الگوی کاشت P7 در شرایط بدون علف‌هرز در هر دو سال و الگوی کاشت P5 در شرایط بدون علف‌هرز در سال اول دارای کمترین LER بودند (شکل 2). نتایج فوق حاکی از سودمندی کشت مخلوط در شرایط وجود علف‌هرز می‌باشد که دیگران نیز چنین نتایجی گزارش کرده اند ( شایگان و همکاران 1387، لی و همکاران 2003، همایتی و همکاران 2002، باومن و همکاران 2000 و هیبسچ و همکاران 1995).
بررسی LER در سطوح مختلف الگوی کاشت در نیتروژن نشان داد که الگوهای کاشت P5 و P8 در سطح سوم نیتروژن بیشترین LER را داشتند و بطور کلی برتری کشت مخلوط با توجه به LER در مصرف کم و یا عدم مصرف نیتروژن (N3 و N1 ) حاصل شد (شکل 3).
جدول 6- مقایسه میانگین عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) نخود الگوهای کاشت، سالها، شرایط مختلف علف هرز، نیتروژن در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در سال.
|
YN |
W |
Y |
P10 |
P9 |
P8 |
P7 |
P6 |
P5 |
P4 |
P3 |
P2 |
|
|
|
|
|
6/212df |
0/53kl |
0/239d |
8/39m |
5/16o |
5/51lm |
0/55kl |
1/65jk |
6/345c |
Y1W1 |
|
|
|
|
6/345c |
3/121h |
3/471b |
6/55kl |
3/23n |
8/93i |
9/83ij |
7/87i |
0/659a |
Y1W2 |
|
|
|
|
7/148gh |
8/63jk |
9/168fg |
5/51kl |
1/51lm |
3/143h |
3/46lm |
0/74ij |
4/188eg |
Y2W1 |
|
|
|
|
7/335c |
1/121h |
3/474b |
7/81ij |
0/75ij |
4/225de |
6/66jk |
9/99i |
6/741a |
Y2W2 |
|
7/148c |
|
|
6/249gh |
4/65nr |
7/335cg |
2/37t |
8/12w |
9/38t |
9/46rt |
3/55qs |
9/496a |
Y1N1 |
|
0/164b |
|
|
2/285eg |
0/108ik |
5/320cg |
6/42t |
3/19v |
0/65nr |
3/76lp |
2/79kn |
6/479ab |
Y1N2 |
|
4/190a |
|
|
6/302cg |
2/88ko |
2/409ac |
4/63nr |
1/26u |
1/114ij |
2/85kn |
8/94jl |
4/530a |
Y1N3 |
|
0/176a |
|
|
4/213h |
9/94jl |
6/309eg |
4/73lq |
1/77kn |
3/195h |
3/65mr |
0/102jl |
1/453be |
Y2N1 |
|
6/162ab |
|
|
5/203h |
6/84kn |
0/292fh |
0/76ko |
9/54st |
2/157i |
8/47rt |
3/86jm |
2/461ad |
Y2N2 |
|
6/187a |
|
|
7/309dg |
9/97jl |
3/363cf |
4/50rt |
1/57os |
5/200h |
2/56ps |
5/72lq |
7/480ac |
Y2N3 |
|
|
|
7/167b |
1/279c |
2/87f |
1/355b |
7/47j |
4/19k |
6/72hi |
5/69gh |
4/76fg |
3/502a |
Y1 |
|
|
|
4/175a |
2/242d |
5/92f |
6/321c |
6/66hi |
0/63hi |
4/184e |
4/56i |
9/86f |
0/465b |
Y2 |
|
|
9/111b |
|
7/180e |
4/58ik |
0/204de |
7/45kl |
8/33m |
4/97hi |
6/50jl |
6/69hj |
0/267cd |
W1 |
|
|
2/231a |
|
6/340c |
2/121fg |
8/472b |
7/68hj |
6/48l |
6/159ef |
2/75hj |
8/93gh |
3/700a |
W2 |
|
|
|
|
7/260ab |
8/89c |
4/338a |
2/57cd |
2/41d |
5/128bc |
9/62cd |
7/81cd |
6/483a |
P |
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شده اند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است.
P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز؛ N1: بدون کود؛ N2: به ترتیب 60 و 20 (kg/ha) کود اوره برای گندم و نخود؛ N3: نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره.
جدول 7- نسبت برابری زمین کل (LER)، گندم (LERwh) و نخود (LERch) الگوهای مختلف کاشت در سالهای مختلف.
|
|
سال دوم |
سال اول |
|
|
|
میانگین |
(LERwh+LERch)=LER |
(LERwh+LERch)=LER |
الگوهای کاشت |
|
|
09/1 |
06/1=(29/0+77/0) |
13/1=(17/0+96/0) |
کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود |
P3 |
|
08/1 |
04/1=(19/0+85/0) |
13/1=(16/0+98/0) |
کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم |
P4 |
|
15/1 |
38/1=(56/0+82/0) |
93/0=(15/0+78/0) |
کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم: نخود |
P5 |
|
98/0 |
00/1=(20/0+81/0) |
95/0=(04/0+91/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم |
P6 |
|
96/0 |
97/0=(21/0+77/0) |
95/0=(11/0+85/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم |
P7 |
|
13/1 |
13/1=(80/0+33/0) |
13/1=(72/0+41/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم |
P8 |
|
95/0 |
97/0=(26/0+71/0) |
92/0=(18/0+75/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم |
P9 |
|
07/1 |
07/1=(65/0+42/0) |
07/1=(58/0+50/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود |
P10 |
|
|
08/1 |
03/1 |
|
میانگین |
|
28/0=P |
10/0=YP |
Y=11/0 |
|
LSD 5% |
شکل 2- نسبت برابری زمین در الگوهای مختلف کاشت در شرایط با و بدون علف هرز در سالهای مختلف
میانگین‌ها به روش چند دامنه‌ای دانکن مقایسه شدهاند و میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شدهاند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است. P3: کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1و Y2 به ترتیب سال اول و دوم ؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز
شکل 3- نسبت برابری زمین در الگوهای مختلف کاشت در سطوح مختلف نیتروژن.
میانگین‌ها به روش چند دامنه‌ای دانکن مقایسه شدهاند و میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شده اند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است. P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ N1: بدون کود؛ N2: به ترتیب 60 و 20 (kg/ha) کود اوره برای گندم و نخود؛ N3: نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره.
جهانسوز (1999) عنوان کردکه کود اثر ناچیزی در مقایسه با شرایط بدون کود بر LER داشته است، (محسنآبادی و همکاران 1386) و بیم وهمکاران (2005) نیز به ترتیب با بررسی کشت مخلوط جو و ماشـک و گندم و نخود فرنگی اظهار داشتند که سودمندی کشت مخلوط نسبت به تک کشتی بـا افزایش مقدار کود نیتروژن دار کاهش یافت، (دباغ محمدی نسب وهمکاران 2011) در کشت مخلوط ذرت و آفتابگردان در مکانها و سالهای متفاوت عنوان کردند که میزان LER با کاربرد کود در محیط های متفاوت نتایج متغییری شامل افزایش، کاهش و بدون تغییر را از خود نشان داد.
نتیجه گیری
بطور کلی مهمترین مزایای کشت‌های مخلوط بالا بردن کارآیی جذب و مصرف منابع و بازدارندگی از علفهای هرز می‌باشد که در مطالعات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است، و استفاده از این مزایا مستلزم طراحی صحیح مخلوط و انتخاب مناسب گونه‌های همراه می‌باشد. در این تحقیق کشت مخلوط گندم و نخود که تناوب زراعی آنها در استانهای غرب ایران رایج است مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در سیستم کشت مخلوط بیشتر صفات مورد بررسی در نخود تحت تأثیر فاکتورهای مورد بررسی و رقابت بین گونه‌ای قرار گرفتند و در طرف مقابل صفات مورد بررسی در گندم فقط به رقابت بین گونه‌ای (الگوهای کاشت)، سال و اثر متقابل آنها عکس العمل نشان دادند. در رقابت بین گونه‌ای گندم در جذب و استفاده از منابع رشد توانایی بیشتری داشت. الگوهای کاشت نواری با عرض کمتر نوار گندم و عرض بیشتر نوار نخود دارای LER بیشتر از یک و پایدار طی سالهای آزمایش بودند. طبق نتایج بدست آمده برتری کشت مخلوط در شرایط عدم مصرف و یا مصرف کمتر کود اوره و عدم کنترل علفهای هرز فراهم گردید که این می تواند کمکی به تولید ارگانیک این گیاهان باشد.
[1] Vicia faba
[2] Arachis hypogaea
مقدمه
زراعت مخلوط به دلیل تأمین مجموعه‌ای از اهداف کشاورزی پایدار، به عنوان یکی از راهکارهای موثر در استقرار این سیستم کشاورزی مورد توجه می باشد. در این زراعت میزان مصرف سموم گیاهی جهت مبارزه با آفات، بیماریها و علفهای هرز و همچنین کودهای شیمیایی کمتر است و در نتیجه آلودگی محیط زیست نیز به همان نسبت کاهش می‌یابد. مخلوط لگوم‌های دانه‌ای و غلات فرصتی را برای افزایش مصرف نیتروژن حاصل از همزیستی و استفاده کاراتر از نیتروژن غیر آلی و حفظ و پایداری عملکرد در اکوسیستم‌های کشاورزی معتدل فراهم می‌کند (جنسن 1996 و آنیل و همکاران 1998). زیائو و همکاران (2004) با استفاده از ایزوتوپ 15N میزان نیتروژن منتقل شده از باقلا[1] به گندم در کشت مخلوط را معادل 15 درصد از کل نیتروژن جذب شده توسط گندم گزارش کردند. چو و همکاران (2004) گزارش کردند که عملکرد و محتوای نیتروژن برنج بطور معنی داری در سیستم مخلوط با بادام زمینی[2] افزایش یافت، در حالیکه برای بادام زمینی غیر معنی دار بود. بیم و همکاران (2005) با کشت مخلوط گندم و نخود فرنگی در سطوح مختلف نیتروژن دریافتند که نسبت برابری زمین محاسبه شده بر اساس ماده خشک تولید شده از حداکثر مقدار 34/1 تا 85/0 با افزایش مقدار نیتروژن کاهش یافت و اظهار داشتند که سیستم کشت مخلوط استراتژیی است که منابع نیتروژنی را بطور کارا مصرف می‌کند و به دلیل خود تنظیمی فضایی است که نخود فرنگی در مناطق با مقدار نیتروژن کمتر، توانایی رقابت بین گونه‌ای خود را افزایش می‌دهد و برعکس گندم از چنین موقعیتی برخوردار نمی‌شود و از این طریق راهی برای افزایش قدرت انتخاب در آینده برای کاهش کودهای نیتروژنی و اثرات منفی محیطی آنها در تولید محصولات کشاورزی فراهم میشود. جهانسوز (1999) در بررسی کشت مخلوط گندم و جو با نخود و باقلا در تیمارهای مختلف تراکم، آبیاری و کود عنوان کرد که کود اثر ناچیزی در مقایسه با شرایط بدون کود بر LER داشته است. واهلا و همکاران (2009) در کشت مخلوط جو با عدس، نخود، کتان و کلزا در سطوح مختلف کودهای N-P-K دریافتند که جو در رقابت با همة آنها بجز کلزا قویتر است و سطوح مختلف کودی تأثیری در وضعیت رقابت نداشت. محسن آبادی و همکاران (1386) با بررسی کشت مخلوط جو و ماشـک گزارش کردند که کشت مخلوط در تیمار عـدم کـاربرد نیتـروژن نسبت به تک کشتی برتری داشت. در این آزمایش بـا افزایش مقدار کود نیتروژن‌دار سودمندی مخلوط کاهش یافت.
در منابع مختلف، کنترل علف‌های‌هرز معمولاً به عنوان یکی از مزایای کشت مخلوط برشمرده شده است (لایبمن و دیویس 2000، باومن و همکاران 2001، قنبری بونجار و لی 2003، بانیک و همکاران 2006 و هیلتبرونر و همکاران 2007). قنبری بونجار و لی (2003) عنوان کردند که مخلوط‌های گندم و لوبیا بازدارندگی علف‌هرز را نسبت به لوبیای خالص افزایش دادند. در گزارش بانیک و همکاران (2006) کاهش معنیدار تراکم و بیوماس علف‌هرز در سیستم‌های مخلوط نسبت به هر دو کشت خالص ملاحظه شد. گندم باعث افزایش تعداد و وزن گره‌ها در نخود شد و همچنین طول ریشه نخود در مخلوط نسبت به تک کشتی بیشتر بود. آنها پیشنهاد کردند که کشت مخلوط گندم و نخود عملکرد در واحد سطح، کارایی استفاده از زمین و بازدارندگی علف‌های‌هرز را افزایش می‌دهد و در نتیجه کشت مخلوط گندم- نخود با فاصله ردیف30 سانتیمتر را توصیه کردند. باومن و همکاران (2000) با بررسی کشت‌های خالص و مخلوط تره فرنگی و کرفس، مشاهده کردند که دورة بحرانی کنترل علف‌های‌هرز درکشت مخلوط بطور قابل ملاحظه‌ای از کشت خالص تره فرنگی کوتاه‌تر بود. باومن و همکاران (2001) همچنین با بررسی کانوپی کشت مخلوط کرفس و تره فرنگی از نظر میزان دریافت تشعشع برای بازدارندگی علف‌هرز، عنوان کردند که کشت مخلوط می‌تواند جذب نور را در یک گیاه زراعی ضعیف در رقابت مانند تره فرنگی افزایش دهد و به عنوان یک استراتژی بلند مدت بازدارندگی علف‌هرز در مدیریت علف‌هرز سهیم باشد. تحقیق حاضر با هدف افزایش عملکرد و کارایی استفاده از زمین از طریق استفاده بهینه از منابع، ایجاد پایداری تولید، کاهش مصرف کود نیتروژنی و کاهش خسارت علف‌های‌هرز در نخود از طریق کشت مخلوط انجام شد.
مواد و روشها
آزمایش در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم- سرارود واقع در 17 کیلومتری جاده همدان اجرا شد. طول و عرض جغرافیایی محل آزمایش به ترتیب 47°19' شرقی و 34°20' شمالی و ارتفاع از سطح دریا 1351 متر است. نتایج آزمون خاک نشان داد که خاک محل آزمایش دارای 95/0 درصد کربن آلی، 1/0 درصد نیتروژن، به ترتیب 8/9 و 2/9 (mg/kg) پتاسیم و فسفر قابل جذب بود و بافت خاک هم از نوع سیلت، رسی لوم و pH به میزان 4/7 بود. نمودارهای آمبروترمیک مربوط به سالهای آزمایش و بلند مدت 20 ساله در شکل شماره 1 آورده شدهاند. این تحقیق در قالب آزمایش فاکتوریل اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار و به مدت دو سال زراعی (89-1387) اجرا گردید. کرت‌های اصلی شامل ترکیب فاکتور مدیریت نیتروژن در سه سطح ( N1: بدون کود نیتروژن‌دار، N2: kg/ha 60 کود اوره برای گندم و kg/ha 20 کود اوره برای نخود و N3 : نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره) و فاکتور علف هرز در دو شرایط (W1 : عدم وجین علف هرز و W2 : وجین علف هرز) بود. فاکتورهای فوق بصورت فاکتوریل در کرت‌های اصلی قرار داده شدند. سطوح کود نیتروژنی براساس میزان توصیه شده برای کشت‌های خالص (N2) و کمتر از آن در نظر گرفته شدند (طلیعی و صیادیان 1380). فاکتور فرعی شامل10 سطح سیستم‌های کشت گندم و نخود که عبارت بودند از: P1: کشت خالص گندم، P2: کشت خالص نخود، P3: کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4: کشت درهم-ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5: کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود. الگوهای کاشت P1، P6، P9 و P10 با فاصله ردیف cm17 و الگوهای کاشت P2، P3، P4، P5 و P10 با فاصله ردیف cm25 کشت شدند. زمین محل آزمایش، در سال قبل از آزمایش تحت آیش بود، در بهار شخم و در پاییز قبل از کاشت دیسک زده شد. مقدار 30 کیلوگرم در هکتار فسفر (p2o5) از منبع سوپر فسفات تریپل قبل از کاشت در خاک اضافه شد. علاوه بر آلودگی طبیعی محل آزمایش جهت اطمینان از وجود علف‌های‌هرز در محل اجرای آزمایش قبل از دیسک زدن به اندازه کافی از بذور مخلوط علف‌های‌هرز موجود در ایستگاه تحقیقاتی بطور یکنواخت در سطح زمین پخش گردید. هر کرت آزمایشی دارای 5/5 متر طول و 2 تا 25/3 متر عرض با توجه به الگوی کاشت بود. برای گندم از رقم آذر 2 و نخود از رقم آرمان استفاده گردید. کاشت هر دو گیاه زراعی همزمان و به صورت دستی انجام گردید. اعمال تیمارهای کود اوره در زمان کاشت انجام شد و در تیمار N3 بذور گندم و نخود قبل از کاشت با کود بیولوژیکی نیتراژین آغشته گردیدند. همچنین بذور نخود با سویه مناسب ریزوبیوم تهیه شده از طریق مؤسسه تحقیقات خاک و آب آغشته شدند. ارتفاع بوته هر گیاه (10 نمونه تصادفی)، تعداد دانه در بوته نخود (10 نمونه تصادفی)، وزن صد دانه نخود (نمونه از عملکرد دانه برداشت شده)، عملکرد بیولوژیکی در واحد سطح مخلوط هر گیاه زراعی (5/0 متر طول ردیف‌های شامل هر گیاه)، عملکرد دانه در واحد سطح مخلوط هر گیاه زراعی (5/2 متر طول ردیف‌های شامل هر گیاه زراعی) اندازه گیری شد. جهت ارزیابی کشت مخلوط از شاخص نسبت برابری زمین (LER) که نسبت میزان زمین لازم برای تک کشتی ها را در مقایسه با کشت مخلوط توصیف می کند (واندرمیر 1989) با استفاده از فرمول زیر استفاده شد. که Pwh و Pch به ترتیب عملکرد گندم و نخود در کشت مخلوط و Mwh و Mch به ترتیب عملکرد گندم و نخود در کشت خالص هستند. با استفاده از نرم افزارهای IRRIstat و MSTATC داده های حاصل در قالب طرح آزمایشی تجزیه واریانس مرکب (پس از انجام آزمون بارتلت) شدند و مقایسه میانگین‌ها با آزمون چند دامنه‌ای دانکن انجام شد.
شکل1- از چپ نمودارتغییرات دما و بارندگی طی سالهای 89-1388،88-1387و منحنی آمبروترمیک بیست سال گذشته
ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود.
نتایج و بحث
ارتفاع بوته
نتایج تجزیه مرکب ارتفاع بوته نخود نشان داد که اثرات اصلی سال و الگوی کاشت بر این صفت معنی دار بودند و اثر علف هرز و نیتروژن و اثرات متقابل فاکتور ها بر آن غیر معنی دار بودند (جدول 1). ارتفاع بوته نخود در سال دوم با 7/50 سانتیمتر بیش از دو برابر ارتفاع بوته در سال اول با 23 سانتیمتر بود. خان (2002) نتایج مشابهی برای ارتفاع بوته نخودگزارش نمود که آن را به بارندگی بیشتر و بهبود شرایط محیطی از سالی به سال دیگر نسبت داد. الگوهای کاشت P2، P8 و P10 دارای بیشترین ارتفاع بوته در میان الگوهای مختلف کاشت بودند(جدول 2).
تعداد دانه در بوته
نتایج تجزیه مرکب تعداد دانه در بوته نخود نشان داد که اثرات علف هرز در سال، نیتروژن در سال، الگوی کاشت، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز، الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال بر آن معنی دار بودند (جدول 1). مقایسه میانگین الگوهای کاشت برای تعداد دانه در بوته نشان داد که الگوهای شماره 2، 8 و 10 دارای بالاترین و الگوهای شماره 4 و 3 دارای کمترین تعداد دانه در بوته بودند (جدول 3). با توجه به تیمارهای حاصل از علف هرز در سال مشاهده می شود که در هر دو سال تعداد دانه در بوته در شرایط بدون علف هرز بیشتر است، ولی در شرایط با علف هرز تعداد دانه در بوته در سال اول بیشتر از سال دوم بوده است که نشان می دهد در سال دوم که شرایط بهتری از لحاظ آب و هوایی بوده است بیشتر به نفع علفهای هرز و گندم بوده است و در این میان نخود خسارت بیشتری به دلیل رقابت بین گونه ای از لحاظ تعداد دانه در بوته دیده است، بهر حال بیشترین تعداد دانه در بوتهدر تیمار بدون علف هرز در سال دوم و کمترین آن در تیمار با علف هرز در سال دوم بدست آمده است (جدول 3). در مقایسه میانگین تیمارهای نیتروژن در سال برای تعداد دانه در بوته (جدول 3) مشاهده
میشود که تیمار N2 در سال اول با 3/6 بیشترین و در سال دوم با 8/4 کمترین تعداد دانه را داشته است و سایر تیمارها در بین این دو قرار گرفته اند، در مورد سطوح مختلف نیتروژن هم مانند شرایط علف هرز
جدول 1- تجزیه واریانس مرکب صفات ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژیکی، تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه و عملکرد دانه نخود.
|
عملکرد دانه |
درجه آزادی# |
وزن صد دانه |
تعداد دانه در بوته |
عملکرد بیولوژیکی |
ارتفاع بوته |
درجه آزادی |
|
|
677/0* |
1 |
1/2251** |
045/1** |
2875560** |
7/62636** |
1 |
سال |
|
067/0 |
4 |
6/9 |
018/0 |
76486 |
4/35 |
4 |
خطا1 |
|
404/5** |
1 |
6/369 ns |
255/1 ns |
4284250 ns |
3/143 ns |
1 |
علف هرز |
|
- |
- |
0/73** |
041/0 ns |
277448* |
0/3 ns |
1 |
علف هرز در سال |
|
243/0 ns |
2 |
7/16 ns |
009/0 ns |
66949 ns |
9/2 ns |
2 |
نیتروژن |
|
374/0** |
2 |
9/28* |
244/0** |
55340 ns |
3/6 ns |
2 |
نیتروژن در سال |
|
042/0 ns |
2 |
5/16 ns |
003/0 ns |
3914 ns |
0/66 ns |
2 |
نیتروژن در علف هرز |
|
- |
- |
9/20 ns |
055/0** |
11973 ns |
5/13 ns |
2 |
نیتروژن در علف هرز در سال |
|
028/0 |
23 |
6/6 |
01/0 |
56781 |
7/77 |
20 |
خطا2 |
|
094/0** |
8 |
4/437 ns |
913/0* |
9314320** |
8/176** |
8 |
الگوی کشت |
|
469/0** |
8 |
9/152** |
201/0** |
171769** |
4/29 ns |
8 |
الگوی کشت در سال |
|
127/0* |
8 |
0/25 ns |
067/0 ns |
731395** |
4/11 ns |
8 |
الگوی کشت در علف هرز |
|
035/0** |
8 |
3/11** |
027/0** |
88612* |
2/27 ns |
8 |
الگوی کشت در علف هرز در سال |
|
027/0 ns |
16 |
8/5 ns ns |
03/0 ns |
44892 ns |
5/35 ns |
16 |
الگوی کشت در نیتروژن |
|
053/0** |
16 |
8/9** |
042/0** |
20860 ns |
2/21 ns |
16 |
الگوی کشت در نیتروژن در سال |
|
044/0 ns |
16 |
4/7 ns |
03/0 ns |
22148 ns |
5/17 ns |
16 |
الگوی کشت در نیتروژن در علف هرز |
|
043/0** |
16 |
0/7** |
029/0** |
20313 ns |
4/24 ns |
16 |
الگوی کشت در نیتروژن در علف هرز در سال |
|
01/0 |
192 |
3/3 |
007/0 |
43874 |
3/28 |
192 |
خطای 3 |
|
|
323 |
|
|
|
|
323 |
کل |
*و** به ترتیب در سطح احتمال 5 و 1 درصد معنی دار و ns غیرمعنی دار، # برای عملکرد دانه اثرات متقابل علف‌هرز در سال و نیتروژن در علف‌هرز در سال با خطای دوم ادغام شدهاند.
جدول 2- مقایسه میانگین ارتفاع (سانتیمتر) بوته نخود در الگوهای مختلف کاشت و سال های آزمایش.
|
|
P2 |
P3 |
P4 |
P5 |
P6 |
P7 |
P8 |
P9 |
P10 |
|
Y1 |
Y2 |
|
ارتفاع بوته |
4/40a |
0/35c |
4/35c |
9/35bc |
9/35bc |
8/34c |
9/39a |
3/35c |
6/38ab |
|
9/22b |
7/50a |
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم.
مشاهده میشود که مطلوب بودن سال دوم از نظر شرایط آب و هوایی در میزان مصرف بیشتر نیتروژن (N2) در رقابت میان دو گیاه زراعی گندم و نخود بیشتر به نفع گندم بوده است و در این شرایط تعداد دانه در بوته نخود کاهش یافته است. مقایسه میانگین الگوهای کاشت در شرایط با و بدون علف هرز (جدول 3) نشان داد که بیشترین تعداد دانه در بوته مربوط به الگوهای شماره 1، 8 و 10 در شرایط بدون علف هرز و کمترین آن مربوط به الگوهای شماره 4 و 3 در شرایط با و بدون علف هرز بوده است، در الگوهای نواری نیز با افزایش عرض نوار نخود (P8 و P10) وضعیتی مشابه کاشت خالص نخود بوجود آمده است که رقابت بین گونه ای مربوط به گندم کاهش یافته است، با ملاحظه این نتایج آشکار می شود که این صفت کاملاً تحت تأثیر رقابت بین گونه ای گندم (در الگوهای مخلوط) و علفهای هرز قرار گرفته است.
روند تغییرات تعداد دانه در بوته در شرایط با و بدون علف هرز در سالهای آزمایش در الگوهای مختلف یکنواخت نیست که همان معنی دار بودن این اثر متقابل را نشان می دهد ولی در الگوهای کاشتی که از نظر ساختار با هم مشابهتی دارند یک همگونی مشاهده می شود، الگوهای مخلوط درهم (P3 و P4) و یا الگوهای شماره 1، 8 و 10 که در آنها عرض نوار نخود زیاد است و رقابت گندم صفر و یا در حداقل می باشد که هر کدام دارای روند تغییرات مشابهی هستد (جدول 3). معنی دار شدن اثر متقابل الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال نشان داد که این صفت نیز تأثیر پذیری بالایی به سطوح مختلف عوامل مورد بررسی در سالهای مختلف دارد. خان (2002) در مخلوط نخود با گندم، عدس و کلزا اظهار داشت که در کشت خالص نخود بیشترین تعداد دانه در بوته حاصل شد و کمترین آن در کشت مخلوط نخود با کلزا بدست آمد که بدلیل رقابت شدید اجزاء مخلوط برای عوامل رشد بود.
جدول 3- مقایسه میانگین تعداد دانه در بوته نخود در الگوهای کاشت، شرایط مختلف علف هرز، نیتروژن در سال، علف هرز در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز، الگوی کاشت در علف هرز در سال و الگوی کاشت در نیتروژن در سال.
|
YW |
YN |
W |
P10 |
P9 |
P8 |
P7 |
P6 |
P5 |
P4 |
P3 |
P2 |
|
|
|
2/5bc |
|
9/8bd |
4/5dj |
1/9bc |
2/5gk |
0/2q |
4/2pq |
5/2pq |
9/2mq |
3/8cd |
Y1N1 |
|
|
3/6a |
|
7/9ab |
7/7de |
5/8bd |
4/6fg |
5/3lp |
4/4il |
8/2mq |
2/3lq |
8/10a |
Y1N2 |
|
|
6/5b |
|
7/7de |
3/5gj |
6/8bd |
0/5hk |
9/3ko |
1/5hk |
2/3lq |
0/3mq |
9/8bd |
Y1N3 |
|
|
5/5b |
|
4/6fg |
5/5fi |
7/7de |
9/4hk |
6/5fi |
2/6fh |
7/2nq |
9/2mq |
7/7de |
Y2N1 |
|
|
8/4c |
|
0/6fh |
3/5gj |
7/6ef |
5/5fi |
9/2mq |
0/4kn |
0/2q |
6/2op |
2/8cd |
Y2N2 |
|
|
4/5b |
|
8/7de |
2/5gk |
5/8bd |
0/4kn |
1/4jm |
8/5fh |
3/2pq |
7/2nq |
2/8cd |
Y2N3 |
|
0/5c |
|
|
3/7e |
0/6f |
3/7e |
0/5gi |
8/2os |
6/3kp |
6/2ps |
6/2ps |
6/7e |
Y1W1 |
|
5/6b |
|
|
3/10cd |
3/6f |
1/10d |
1/6f |
5/3lq |
3/4im |
0/3ns |
4/3lq |
1/11bc |
Y1W2 |
|
5/3d |
|
|
5/3lq |
8/4hj |
3/3mr |
1/4in |
8/3jo |
5/4il |
2/2s |
3/2rs |
0/3ns |
Y2W1 |
|
0/7a |
|
|
0/10d |
9/5fg |
9/11b |
5/5fh |
6/4hk |
2/6f |
5/2qs |
1/3ns |
1/13a |
Y2W2 |
|
|
|
2/4b |
4/5bc |
4/5bc |
3/5bc |
5/4bc |
3/3bc |
0/4bc |
4/2c |
5/2c |
3/5bc |
W1 |
|
|
|
7/6a |
1/10a |
1/6b |
0/11a |
8/5b |
1/4bc |
3/5bc |
8/2bc |
3/3bc |
1/12a |
W2 |
|
|
|
|
8/8a |
1/6cd |
7/8a |
6/5de |
1/3i |
0/4h |
8/2ij |
0/3ij |
3/9a |
Y1 |
|
|
|
|
7/6c |
3/5ef |
6/7b |
8/4fg |
2/4gh |
3/5ef |
3/2j |
7/2ij |
0/8b |
Y2 |
|
|
|
|
8/7a |
7/5b |
2/8a |
2/5bc |
7/3ce |
7/4bd |
6/2e |
9/2de |
7/8a |
P |
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شده اند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است. P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز؛ N1: بدون کود؛ N2: به ترتیب 60 و 20 (kg/ha) کود اوره برای گندم و نخود؛ N3: نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره.
وزن صد دانه
نتایج تجزیه مرکب وزن صد دانه نخود نشان داد که اثر سال و اثر متقابل سال در علف هرز و سال در نیتروژن بر این صفت معنیدار بوده اند، همچنین اثر الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال بر وزن صد دانه نخود معنی دار بودند (جدول 1). وزن صد دانه نخود در سال دوم بیشتر از سال اول بود که به دلیل بارندگی و شرایط بهتر آب و هوایی در سال دوم بود، خان (2002) نیز نتیجه مشابهی را گزارش نمود. تفاوت وزن صد دانه در شرایط با و بدون علف هرز در سالهای مختلف متفاوت بود بطوریکه اختلاف وزن صد دانه در شرایط با و بدون علف هرز در سال اول بیشتر از سال دوم بود (جدول 4). اثر متقابل نیتروژن در سال بر وزن صد دانه نشان داد که در سال اول N3 و در سال دوم N2 بیشترین وزن صد دانه را داشتند (جدول 4). تیمارهای حاصل از الگوی کاشت در سال نشان داد که تفاوت وزن صد دانه الگوهای کاشت در سال اول بیشتر از تفاوت آنها در سال دوم بوده است (جدول 4). خان (2002) در کشت مخلوط نخود با سایر گیاهان مقدار وزن صد دانه نخود در الگوهای مختلف کشت خالص نخود، مخلوط با گندم، مخلوط با عدس و مخلوط با کلزا را به ترتیب نزولی گزارش نمود. اثر متقابل الگوی کاشت در علف هرز در سال نشان می دهد که تفاوت بین وزن صد دانه الگوهای کاشت در شرایط با و بدون
جدول 4- مقایسه میانگین وزن صد دانه (گرم) نخود تیمارهای الگوهای کاشت، علف هرز در سال، نیتروژن در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز در سال و الگوی کاشت در نیتروژن در سال
|
YN |
YW |
Y |
P10 |
P9 |
P8 |
P7 |
P6 |
P5 |
P4 |
P3 |
P2 |
|
|
8/16c |
|
|
0/22bg |
3/15mn |
1/24ag |
8/17lm |
6/12no |
9/13no |
0/11op |
4/9p |
0/25ac |
Y1N1 |
|
1/17c |
|
|
7/21cj |
9/18jl |
8/23ag |
0/18km |
0/11op |
4/13no |
2/11op |
8/10op |
9/24ad |
Y1N2 |
|
2/18b |
|
|
5/23ah |
0/19jl |
3/24af |
4/19jl |
4/13no |
6/17lm |
9/10op |
5/11op |
4/24ae |
Y1N3 |
|
3/22a |
|
|
7/22bi |
8/21cj |
7/22bi |
5/23ai |
1/21fk |
4/21ej |
2/20il |
6/21dj |
0/26a |
Y2N1 |
|
2/23a |
|
|
4/23ai |
9/21cj |
3/25ab |
9/24ad |
9/24ac |
3/23ai |
3/20hl |
4/20hl |
4/24ae |
Y2N2 |
|
4/22a |
|
|
0/24ag |
2/23ai |
9/23ag |
8/21cj |
4/20hl |
8/22ai |
0/21gk |
3/19jl |
0/25ac |
Y2N3 |
|
|
8/15d |
|
3/20ik |
0/14m |
0/22dj |
3/18kl |
8/11mo |
8/12mn |
5/10no |
2/10o |
5/22dj |
Y1W1 |
|
|
9/18c |
|
6/24bd |
5/21fj |
1/26ab |
5/18kl |
9/12mn |
1/17l |
6/11mo |
9/10no |
1/27a |
Y1W2 |
|
|
0/22b |
|
1/22dj |
8/20gk |
3/23dg |
8/22di |
8/20gk |
0/23dh |
4/20ik |
8/20gk |
3/24be |
Y2W1 |
|
|
2/23a |
|
6/24bd |
9/23bf |
6/24bd |
9/23bf |
4/23cf |
9/21ej |
6/20hk |
1/20jk |
9/25ac |
Y2W2 |
|
|
|
4/17b |
4/22bd |
7/17f |
1/24ab |
4/18f |
3/12h |
0/15g |
0/11hi |
6/10i |
8/24a |
Y1 |
|
|
|
6/22a |
4/23ad |
3/22cd |
0/24ac |
4/23ad |
1/22d |
5/22bd |
5/20e |
4/20e |
1/25a |
Y2 |
|
|
|
|
9/22ac |
0/20ad |
0/24ab |
9/20ad |
2/17bd |
7/18ad |
8/15cd |
5/15d |
9/24a |
P |
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنیداری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شدهاند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است.
P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم ؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز؛ N1: بدون کود؛ N2: به ترتیب 60 و 20 (kg/ha) کود اوره برای گندم و نخود؛ N3: نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره.
علف هرز در سال اول متفاوت است ولی در سال دوم تفاوت ناچیزی با هم دارند (جدول 4). بطور کلی مشاهده میشود که عکس‌العمل وزن صد دانه نخود در سال اول به فاکتورهای مختلف مورد بررسی در آزمایش بیشتر از سال دوم می‌باشد.
عملکرد بیولوژیکی
عملکرد بیولوژیکی در واحد سطح مخلوط در سال دوم بطور معنی دار (حدود 36 درصد) بیشتر از سال اول بود (جداول 1 و 5)، تفاوت عملکرد بیولوژیکی در شرایط با و بدون علف هرز در سالهای مختلف متفاوت بود (جدول 1)، بطوریکه اختلاف عملکرد بیولوژیکی در شرایط با و بدون علف هرز در سال دوم (50 درصد) بیشتر از سال اول (39 درصد) بود (جدول 5). عملکرد بیولوژیکی در شرایط بدون علف هرز بیشتر از شرایط با علف هرز بود ولی از لحاظ آماری معنیدار نبود (جداول 1 و 5). بررسی میانگین عملکرد بیولوژیکی در واحد سطح مخلوط در الگوهای مختلف کاشت نشان داد که کشت خالص نخود با 4/1666 کیلوگرم در هکتار بیشترین میانگین تولید را داشت و بعد از آن الگوهای کاشت P8 ، P10 و P5 قرار داشتند و کمترین تولید بیوماس را الگوهای کاشت P6 ، P4 و P3 داشتند (جدول 5)، خان (2002) نتایج مشابهی را برای عملکرد بیولوژیکی نخود در مخلوط با گندم ارایه نموده است. تفاوت میانگین بیوماس الگوهای کاشت در شرایط با و بدون علف هرز متفاوت بود، بطوریکه در الگوهای کاشت P3 و P4 عملکرد بیولوژیکی تغییر چندانی در شرایط با و بدون علف هرز نداشت ولی در سایر الگوها این اختلاف عملکرد با بیشتر شدن عرض نوار نخود بیشتر شد، بطوریکه این اختلاف در کشت خالص نخود بیشترین مقدار را داشت (جدول 5). بررسی میانگین عملکرد بیولوژیکی نخود در سالهای مختلف نشان داد که تفاوت عملکرد در الگوهای مختلف طی دو سال آزمایش متفاوت است، با اینحال الگوی کاشت نخود خالص در هر دو سال مورد بررسی دارای بیشترین عملکرد بیولوژیکی در میان الگوهای مختلف بود، الگوهای کاشت P3 و P4 تفاوتی در تولید بیوماس در دو سال نداشتند و الگوهای کاشت P5، P6، P7 و P9 افزایش عملکرد بیولوژیکی بیشتری نسبت به سایر الگوهای کاشت در سال دوم نسبت به سال اول داشت (جدول 5).
عملکرد دانه
نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه نخود در سطح مخلوط نشان داد که اثرات اصلی سال، علف هرز و الگوی کاشت و همچنین اثرات متقابل نیتروژن در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز، الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال معنی دار بودند (جدول 1). عملکرد دانه نخود در سال دوم بیشتر از سال اول بود (جدول 6)، مقایسه میانگین عملکرد دانه الگوهای کاشت نشان داد که کشت خالص نخود و الگوی کاشت P8 بالاترین و الگوی کاشت P6 کمترین عملکرد را داشتند (جدول 6). بطوریکه با افزایش عرض نوار و یا نسبت گندم در مخلوط عملکرد دانه نخود کاهش بیشتری نشان داد. تفاوت عملکرد دانه الگوهای کاشت در سالهای مختلف نیز متفاوت بود، و عملکرد دانه الگوهای کاشت P2، P8 و P10 در سال اول بیشتر از سال دوم ولی عملکرد دانه در الگوهای کاشت P5، P6 و P7 در سال دوم بیشتر از سال اول بود (جدول 6). خان (2002) عنوان نمود که عملکرد دانه نخود در تمامی الگوهای کاشت مخلوط نخود با گندم، عدس و کلزا نسبت به کشت خالص نخود کاهش یافت. (نصیری محلاتی و همکاران 1389) اظهار داشتند که بالاترین عملکرد گندم و ذرت در مخلوط (3:2 ذرت:گندم) مشاهده شد و با افزایش
|
جدول 5- مقایسه میانگین عملکرد بیولوژیکی (کیلوگرم در هکتار) نخود الگوهای کاشت، سالها، شرایط مختلف علف هرز، علف هرز در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز و الگوی کاشت در علف هرز در سال |
|
YW |
W |
Y |
P10 |
P9 |
P8 |
P7 |
P6 |
P5 |
P4 |
P3 |
P2 |
|
|
3/436c |
|
|
7/642f |
9/189gj |
1/854ef |
7/166hj |
3/74j |
5/241gj |
7/225gj |
7/256gj |
0/1275cd |
Y1W1 |
|
7/607b |
|
|
6/1124d |
6/299gj |
9/1197cd |
9/173hj |
8/89ij |
3/316gi |
8/242gj |
9/217gj |
9/1806b |
Y1W2 |
|
2/566b |
|
|
0/761ef |
2/351gh |
1/909e |
8/277gj |
9/242gj |
6/685f |
3/266gj |
7/379gh |
0/1222cd |
Y2W1 |
|
7/854a |
|
|
4/1205cd |
8/415g |
5/1406c |
2/381gh |
1/343gh |
0/908e |
9/268gj |
6/401gh |
6/2361a |
Y2W2 |
|
|
|
0/522b |
7/883de |
7/244fg |
0/1026cd |
3/170gh |
0/82h |
9/278fg |
3/234fg |
3/237fg |
9/1540b |
Y1 |
|
|
|
4/710a |
2/983d |
5/383f |
8/1157c |
5/329fg |
0/293fg |
8/796e |
6/267fg |
7/390f |
8/1791a |
Y2 |
|
|
2/501a |
|
8/701cd |
6/270fg |
6/881c |
3/222fg |
6/158g |
5/463ef |
0/246fg |
2/318fg |
5/1248b |
W1 |
|
|
2/731a |
|
0/1165b |
7/357fg |
2/1302b |
5/277fg |
5/216fg |
2/612de |
9/255fg |
8/309fg |
2/2084a |
W2 |
|
|
|
|
4/933b |
2/314cd |
9/1091b |
9/249d |
6/187d |
9/537c |
0/251d |
0/314cd |
4/1666a |
P |
|
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شده اند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است. P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز.
|
||||||||||||
تعداد ردیف های گندم به 4 و 6، عملکرد ذرت تا حدودی کاهش یافت. (ژانگ و همکاران 2007) نیز در کشت مخلوط تأخیری گندم و پنبه تغییرات مشابهی را در عملکرد پنبه در پاسخ به افزایش عرض نوارهای گندم مشاهده کردند. عملکرد دانه در شرایط بدون علف هرز بیشتر از شرایط با علف هرز بود بطوریکه در شرایط بدون علف هرز عملکرد دو برابر شرایط با علف هرز بود (جدول 6).
همچنین عملکرد دانه در همه الگوهای کاشت در شرایط بدون علف هرز بیشتر از شرایط با علف هرز بود ولی تفاوت عملکرد الگوهای مختلف در شرایط با و بدون علف هرز متفاوت بود بطوریکه در الگوهایی که عرض نوار نخود بیشتر بود این تفاوت عملکرد بیشتر و در الگوهایی که عرض نوار نخود کمتر بود تفاوت عملکرد در این دو شرایط کمتر بود و این به رقابت گندم در مخلوط مربوط میشود که جای علف هرز را گرفته است و از افزایش عملکرد نخود در شرایط بدون علف هرز جلوگیری کرده است (جدول 6). (آگنهو و همکاران 2006) در بررسی کشت مخلوط جو و باقلا افزایش عملکرد را در کشت مخلوط نسبت به تک کشتی دو گیاه گزارش دادند و این امر را به کنترل بهتر علف هرز در کشت مخلوط نسبت دادند، (شایگان و همکاران 1387) و (اوسوالد و همکاران 1996) نیز نتایج مشابهی را گزارش نمودند. اثر اصلی نیتروژن بر عملکرد دانه نخود غیر معنیدار بود ولی اثر متقابل آن در سال معنی دار بود، بطوریکه عملکرد دانه در سطوح N2 و N3 در سالهای مختلف با هم تفاوتی نداشتند ولی در سطح N1 عملکرد دانه در سال دوم بیشتر از سال اول بود که می توان نتیجه گرفت اثر رقابتی گندم در شرایط عدم مصرف نیتروژن کمتر بوده است (جدول 6).
اثرات متقابل الگوی کاشت در علف هرز در سال، الگوی کاشت در نیتروژن در سال، و الگوی کاشت در علف هرز در نیتروژن در سال معنی دار بودند که نشان دهنده تأثیر پذیری عملکرد دانه نخود در الگوهای مختلف کاشت بطور متفاوتی از شرایط با و بدون علف هرز در سطوح مختلف نیتروژن و شرایط مختلف آب و هوایی (سال) می‌باشد.
نسبت برابری زمین(LER)
بطور کلی برتری کشت مخلوط نسبت به کشت خالص در سال دوم (08/1LER=) نسبت به سال اول (03/1LER=) بیشتر بود هر چند که این تفاوت از لحاظ آماری معنی دار نبود (جدول 7). مقایسه میانگین LER الگوهای کاشت در سالهای آزمایش نشان داد که اختلاف LER در الگوهای کاشت در دو سال آزمایش متفاوت بود، بطوریکه LER در الگوهای مخلوط (P3, P4) در سال اول بیشتر از سال دوم و در الگوی کاشت P5 در سال دوم LER بیشتر از سال اول و در سایر الگوها تفاوت قابل ملاحظه‌ای در مقدار LER در دو سال مورد بررسی مشاهده نشد (جدول 7). این نتیجه نشان می‌دهد که در این الگوها (با LER پایدار ) اگر برتری حاصل شده است در سالهای مختلف احتمال تکرار آن بیشتر است ولی در الگوهای مخلوط درهم و ردیفی بستگی به شرایط آب و هوایی سال نتایج متفاوت حاصل خواهد شد. دباغ محمدی نسب وهمکاران (2011) در کشت مخلوط ذرت و آفتابگردان در مکانها و سالهای متفاوت عنوان کردند که با افزایش نسبت ذرت در مخلوط در اکثر محیط ها LER افزایش یافت. با توجه به جدول 7 مشاهده می شود که در تمام الگوهای مخلوط LERwh بیشتر از نسبت زمین اشغال شده توسط گندم می باشد و این استفاده بهتر آن را در الگوهای مخلوط نسبت به کشت خالص خود را نشان می‌دهد و در مقابل آن LERch کمتر و یا مساوی نسبت زمین اشغال شده توسط نخود می باشد. در الگوهای مخلوط درهم (P3 و P4) با توجه به شرایط سخت آب و هوایی در سال اول عملکرد دانه گندم این الگوها بخاطر میزان بذر کمتر در روی هر ردیف و کاهش رقابت درون گونه‌ای و توانایی رقابت بیشتر با نخود، LERwh نزدیک به یک بدست آمده است ولی در سال دوم با توجه به شرایط مطلوب آب و هوایی و عملکرد دانه بیشتر در کشت خالص، LERwh به این اندازه افزایش نیافته است، بطور کلی انتخاب این الگوها (مخلوط درهم) جهت بررسی کامل روابط بین گونه‌ای صورت گرفت و گرنه از لحاظ کاربردی برای محصول دانه‌ای قابل توصیه نمی باشند، مگر در حالت استفاده علوفه‌ای از این محصولات. در الگوهای نواری با عرض کم گندم و عرض بیشتر نخود که LER بیشتر از یک بدست آمده است، نشان می‌دهد که گندم در مخلوط بهتر از منابع رشد نسبت به تک کشتی استفاده کرده است و اثر رقابتی (بازدارندگی) کمتری بر نخود داشته است و در هر دو سال این الگوها توانسته اند LER بیشتر از یک فراهم نمایند و از لحاظ کاربردی هم به دلیل نواری بودن قابلیت اجرا در سطح مزارع را دارند. با مقایسه میانگین LER در تیمارهای حاصل از الگوی کاشت در علف‌هرز در سال مشخص گردید که الگوهای کاشت P5 و P8 در شرایط با علف‌هرز در سال دوم بیشترین LER را داشتند و الگوی کاشت P7 در شرایط بدون علف‌هرز در هر دو سال و الگوی کاشت P5 در شرایط بدون علف‌هرز در سال اول دارای کمترین LER بودند (شکل 2). نتایج فوق حاکی از سودمندی کشت مخلوط در شرایط وجود علف‌هرز می‌باشد که دیگران نیز چنین نتایجی گزارش کرده اند ( شایگان و همکاران 1387، لی و همکاران 2003، همایتی و همکاران 2002، باومن و همکاران 2000 و هیبسچ و همکاران 1995).
بررسی LER در سطوح مختلف الگوی کاشت در نیتروژن نشان داد که الگوهای کاشت P5 و P8 در سطح سوم نیتروژن بیشترین LER را داشتند و بطور کلی برتری کشت مخلوط با توجه به LER در مصرف کم و یا عدم مصرف نیتروژن (N3 و N1 ) حاصل شد (شکل 3).
جدول 6- مقایسه میانگین عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) نخود الگوهای کاشت، سالها، شرایط مختلف علف هرز، نیتروژن در سال، الگوی کاشت در سال، الگوی کاشت در علف هرز، الگوی کاشت در نیتروژن در سال و الگوی کاشت در علف هرز در سال.
|
YN |
W |
Y |
P10 |
P9 |
P8 |
P7 |
P6 |
P5 |
P4 |
P3 |
P2 |
|
|
|
|
|
6/212df |
0/53kl |
0/239d |
8/39m |
5/16o |
5/51lm |
0/55kl |
1/65jk |
6/345c |
Y1W1 |
|
|
|
|
6/345c |
3/121h |
3/471b |
6/55kl |
3/23n |
8/93i |
9/83ij |
7/87i |
0/659a |
Y1W2 |
|
|
|
|
7/148gh |
8/63jk |
9/168fg |
5/51kl |
1/51lm |
3/143h |
3/46lm |
0/74ij |
4/188eg |
Y2W1 |
|
|
|
|
7/335c |
1/121h |
3/474b |
7/81ij |
0/75ij |
4/225de |
6/66jk |
9/99i |
6/741a |
Y2W2 |
|
7/148c |
|
|
6/249gh |
4/65nr |
7/335cg |
2/37t |
8/12w |
9/38t |
9/46rt |
3/55qs |
9/496a |
Y1N1 |
|
0/164b |
|
|
2/285eg |
0/108ik |
5/320cg |
6/42t |
3/19v |
0/65nr |
3/76lp |
2/79kn |
6/479ab |
Y1N2 |
|
4/190a |
|
|
6/302cg |
2/88ko |
2/409ac |
4/63nr |
1/26u |
1/114ij |
2/85kn |
8/94jl |
4/530a |
Y1N3 |
|
0/176a |
|
|
4/213h |
9/94jl |
6/309eg |
4/73lq |
1/77kn |
3/195h |
3/65mr |
0/102jl |
1/453be |
Y2N1 |
|
6/162ab |
|
|
5/203h |
6/84kn |
0/292fh |
0/76ko |
9/54st |
2/157i |
8/47rt |
3/86jm |
2/461ad |
Y2N2 |
|
6/187a |
|
|
7/309dg |
9/97jl |
3/363cf |
4/50rt |
1/57os |
5/200h |
2/56ps |
5/72lq |
7/480ac |
Y2N3 |
|
|
|
7/167b |
1/279c |
2/87f |
1/355b |
7/47j |
4/19k |
6/72hi |
5/69gh |
4/76fg |
3/502a |
Y1 |
|
|
|
4/175a |
2/242d |
5/92f |
6/321c |
6/66hi |
0/63hi |
4/184e |
4/56i |
9/86f |
0/465b |
Y2 |
|
|
9/111b |
|
7/180e |
4/58ik |
0/204de |
7/45kl |
8/33m |
4/97hi |
6/50jl |
6/69hj |
0/267cd |
W1 |
|
|
2/231a |
|
6/340c |
2/121fg |
8/472b |
7/68hj |
6/48l |
6/159ef |
2/75hj |
8/93gh |
3/700a |
W2 |
|
|
|
|
7/260ab |
8/89c |
4/338a |
2/57cd |
2/41d |
5/128bc |
9/62cd |
7/81cd |
6/483a |
P |
در هر بخش میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شده اند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است.
P2:کشت خالص نخود، P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1 و Y2 به ترتیب سال اول و دوم؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز؛ N1: بدون کود؛ N2: به ترتیب 60 و 20 (kg/ha) کود اوره برای گندم و نخود؛ N3: نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره.
جدول 7- نسبت برابری زمین کل (LER)، گندم (LERwh) و نخود (LERch) الگوهای مختلف کاشت در سالهای مختلف.
|
|
سال دوم |
سال اول |
|
|
|
میانگین |
(LERwh+LERch)=LER |
(LERwh+LERch)=LER |
الگوهای کاشت |
|
|
09/1 |
06/1=(29/0+77/0) |
13/1=(17/0+96/0) |
کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود |
P3 |
|
08/1 |
04/1=(19/0+85/0) |
13/1=(16/0+98/0) |
کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم |
P4 |
|
15/1 |
38/1=(56/0+82/0) |
93/0=(15/0+78/0) |
کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم: نخود |
P5 |
|
98/0 |
00/1=(20/0+81/0) |
95/0=(04/0+91/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم |
P6 |
|
96/0 |
97/0=(21/0+77/0) |
95/0=(11/0+85/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم |
P7 |
|
13/1 |
13/1=(80/0+33/0) |
13/1=(72/0+41/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم |
P8 |
|
95/0 |
97/0=(26/0+71/0) |
92/0=(18/0+75/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم |
P9 |
|
07/1 |
07/1=(65/0+42/0) |
07/1=(58/0+50/0) |
کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود |
P10 |
|
|
08/1 |
03/1 |
|
میانگین |
|
28/0=P |
10/0=YP |
Y=11/0 |
|
LSD 5% |
شکل 2- نسبت برابری زمین در الگوهای مختلف کاشت در شرایط با و بدون علف هرز در سالهای مختلف
میانگین‌ها به روش چند دامنه‌ای دانکن مقایسه شدهاند و میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شدهاند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است. P3: کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ Y1و Y2 به ترتیب سال اول و دوم ؛ W1: با علف هرز؛ W2: بدون علف هرز
شکل 3- نسبت برابری زمین در الگوهای مختلف کاشت در سطوح مختلف نیتروژن.
میانگین‌ها به روش چند دامنه‌ای دانکن مقایسه شدهاند و میانگین های دارای حروف مشابه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری ندارند (P<0.05)، و حروف میانی حذف شده اند بطور مثال abc بصورت ac نمایش داده شده است. P3:کشت درهم-ردیفی با نسبت 1:1 گندم:نخود، P4:کشت درهم - ردیفی با نسبت 1 : 2 نخود:گندم، P5:کشت مخلوط ردیفی با نسبت 1 : 1 گندم:نخود، P6: کشت مخلوط نواری با الگوی5:1:5:2 نخود:گندم:نخود:گندم، P7: کشت مخلوط نواری با الگوی 7:2 نخود:گندم، P8: کشت مخلوط نواری با الگوی 2:7 نخود:گندم، P9: کشت مخلوط نواری با الگوی 9:4 نخود:گندم، P10: کشت مخلوط نواری با الگوی 4:9 گندم:نخود؛ N1: بدون کود؛ N2: به ترتیب 60 و 20 (kg/ha) کود اوره برای گندم و نخود؛ N3: نیتراژین + kg/ha 30 اوره برای گندم و نخود بدون اوره.
جهانسوز (1999) عنوان کردکه کود اثر ناچیزی در مقایسه با شرایط بدون کود بر LER داشته است، (محسنآبادی و همکاران 1386) و بیم وهمکاران (2005) نیز به ترتیب با بررسی کشت مخلوط جو و ماشـک و گندم و نخود فرنگی اظهار داشتند که سودمندی کشت مخلوط نسبت به تک کشتی بـا افزایش مقدار کود نیتروژن دار کاهش یافت، (دباغ محمدی نسب وهمکاران 2011) در کشت مخلوط ذرت و آفتابگردان در مکانها و سالهای متفاوت عنوان کردند که میزان LER با کاربرد کود در محیط های متفاوت نتایج متغییری شامل افزایش، کاهش و بدون تغییر را از خود نشان داد.
نتیجه گیری
بطور کلی مهمترین مزایای کشت‌های مخلوط بالا بردن کارآیی جذب و مصرف منابع و بازدارندگی از علفهای هرز می‌باشد که در مطالعات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است، و استفاده از این مزایا مستلزم طراحی صحیح مخلوط و انتخاب مناسب گونه‌های همراه می‌باشد. در این تحقیق کشت مخلوط گندم و نخود که تناوب زراعی آنها در استانهای غرب ایران رایج است مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در سیستم کشت مخلوط بیشتر صفات مورد بررسی در نخود تحت تأثیر فاکتورهای مورد بررسی و رقابت بین گونه‌ای قرار گرفتند و در طرف مقابل صفات مورد بررسی در گندم فقط به رقابت بین گونه‌ای (الگوهای کاشت)، سال و اثر متقابل آنها عکس العمل نشان دادند. در رقابت بین گونه‌ای گندم در جذب و استفاده از منابع رشد توانایی بیشتری داشت. الگوهای کاشت نواری با عرض کمتر نوار گندم و عرض بیشتر نوار نخود دارای LER بیشتر از یک و پایدار طی سالهای آزمایش بودند. طبق نتایج بدست آمده برتری کشت مخلوط در شرایط عدم مصرف و یا مصرف کمتر کود اوره و عدم کنترل علفهای هرز فراهم گردید که این می تواند کمکی به تولید ارگانیک این گیاهان باشد.
)