Identifying and categorizing factors affecting e-commerce boom for agricultural products with emphasis on agricultural sustainability

مقدمه

      ظهور فناوری­های اطلاعات و ارتباطات جدید از قبیل فناوری­های ارتباطات از راه دور شرکت­ها، افراد و سازمان­ها را قادر می­سازد تا به انجام الکترونیکی کسب و کار و تجارت مبادرت ورزند. این سازمان­ها، فرصت­هایی را فراهم می­کنند تا منابع و مهارت­هایی را که به تنهایی توسط افراد آن سازمان، قابل دستیابی نیستند از طریق منابع بیرون سازمان در دسترس قرار گیرند و طبق تعریف، انجام الکترونیکی کسب و کار است که فرصت­ها و مزیت­های فراوانی رادر اختیار شرکت­ها، دولت­ها و هم مصرف کنندگان قرار می­دهد (فان  2003). کسب و کار الکترونیکی شامل کارکرد­های فن­آوری­های اطلاعات و ارتباطات در همه فرآیند­های تجاری از قبیل اتوماسیون اداری، مبادلات مالی، فرآیندهای تولید، هماهنگی با دیگر کارخانجات، مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت زنجیره تأمین و مدیریت شبکه­های توزیع می­باشد (لال 2005). باید خاطر نشان کرد که مدیران اجرایی و مدیرانی که هنوز کسب و کار الکترونیکی را به عنوان موجی گذرا و یا فقط دورنمایی از آینده می­دانند مرتکب ریسک بزرگی می­شوند چون کسب و کار الکترونیکی، اکنون در جهان امروز وجود دارد و باقی خواهد ماند (دیسه  و همکاران 2000). اما برای رسیدن به این نقطه و با توجه به گستردگی کاربری ایران از فن­آوری اطلاعات، برای استفاده از تمام پتانسیل تجارت الکترونیکی باید موانع موثر بر موفقیت آنها شناسایی شود و سعی در رفع آنها گردد. معمولاً اینطور بیان شده است که همانند وسعت یافتن و ارتباط پذیری تولید، ارتباطات و فن­آوری­ها در جهان، جهانی شدن نیز وارد فرایندهای مربوط به در هم آمیختن فعالیت­های اقتصادی و سیاسی می­شود. در دوره اخیر، تأثیر جهانی شدن بر کسب و کار و مخصوصاً کسب و کارهای کوچک، موضوع مورد بحث در محیط­های دانشگاهی بوده است. شرکت­های فعال در یک بازار جهانی می­توانند مزیت­هایی از افزایش قدرت رقابت­پذیری بین­المللی خود از طریق صرفه­جویی­های ناشی از مقیاس، استفاده از نهاده­های ارزان قیمت­تر، خنثی کردن ریسک و بهینگی تقسیم­بندی بازار کسب کنند. با این حال این یک واقعیت است که همه شرکت­ها نمی­توانند از جهانی شدن به اندازه­ای یکسان مزیت کسب کنند و این امر فشاری را بر محصولات کشاورزی وارد می­کند که نمی­توانند به راحتی یک راه حل سازمانی برای بهره­مندی از فرصت­های کسب و کار جهانی، بدون رنج بردن از منابع محدود شده بیابند.

      از طرفی پایداری کشاورزی به عنوان یک پیش­شرط کلیدی برای سودآوری بلندمدت نواحی کشاورزی مطرح می­شود. پایداری کشاورزی عموما برای جنبه‌‎های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی در نظام­های مزرعه داری به کار می‌رود.به زعم صاحبنظران، یک سیستم کشاورزی در صورتی پایدار است که از نظر زیست­محیطی با کیفیت، از جنبه اقتصادی دارای ثبات و از حیث اجتماعی عادلانه باشد. پایداری کشاورزی در سطوح مختلف مزرعه، منطقه­ای، ملی و بین­المللی مطرح است اما با توجه به شرایط زیست­محیطی، اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیکی خاص در هر منطقه، توجه به بحث پایداری کشاورزی از ضرروریات می باشد  (رضایی و همکاران 2015). یافته­ها نشان داد که محصولات کشاورزی، پیش از این، از طریق گسترش رقابت پذیری و کسب و کار خود در بازارهای جهانی، در حال استفاده از تجارت الکترونیک به منظور ایجاد ارزش افزوده، خدمات و مدل­های کسب و کار جدید بوده­اند. با این حال، علیرغم منافع این امر، تعدادی محدودیت فنی و غیر فنی در ارتباط با آن نوع تجارت الکترونیکی وجود دارد که صادرات محصولات کشاورزی را محدود کرده و یا از ورود آنها به فعالیت­هایی در جهت استفاده از فن­آوری اطلاعات و تجارت الکترونیک، جلوگیری می­کند. از آنجا که بسیاری از این محصولات کشاورزی نمی­توانند با این محدودیت­ها از جمله عوامل موثر فنی، اقتصادی و قانونی به تنهایی مقابله کنند، تجارت محصولات کشاورزی بر بهبود رفاه اقتصادی موثر است. تجزیه و تحلیل این سیاست در سالهای اخیر یک هدف کلیدی برای کشورهای مختلف بوده است (فرج زاده و همکاران  2008). بررسی تاثیر دو سیاست تجاری با و بی تجارت آزاد محصولات کشاورزی بر رفاه اقتصادی، نشان داد که تاثیر سیاست آزادسازی تجاری بر دادوستد محصولات مختلف متفاوت است(محمدی 2014). به طور کلی این سیاست خالص صادرات را کاهش می‌دهد و منجر به حفظ و پایداری منابع می‌گردد. علاوه بر این، سیاست آزادسازی تجاری منجر به اضافه شدن رفاه خالص مصرف کنندگان محصولات کشاورزی می‌شود. با این حال، افزایش رفاه خالص تولیدکنندگان محصولات کشاورزی بستگی به تغییرات الگوی کشاورزی مناطق کشت قبل و بعد از اجرای این سیاست دارد(محمودی و همکاران 2017).

      در جهان امروز فن­آوری اطلاعات و ارتباطات یکی از منابع اصلی توسعه به شمار می­رود و از مهمترین شاخص­های توسعه یافتگی، توانایی تولید و استفاده از اطلاعات در هر جامعه است. به عبارت دیگر اطلاعات، شاخص قدرت است و میزان اطلاعاتی که یک کشور تولید می­کند و یا به کار می­گیرد، مهمترین عاملی که تمایز میان جوامع مختلف را تعیین می­کند. فن­آوری اطلاعات به عنوان بهترین ابزار برای پراکنش اطلاعات و ارتباطات نامبرده است. هیچ یک از فعالیت­های امروزی بدون به­کارگیری و استفاده از فن­آوری اطلاعات در جهان انجام نخواهد شد (حسینی  2011). از سویی تجارت الکترونیک سریع­ترین بخش رو به رشد در برخی کشورهای توسعه یافته در 10 سال اخیر بوده است. دلایل بسیاری برای رشد ناگهانی این بخش در کشورهای درحال توسعه مانند ایران وجود دارد که می­توان سبک زندگی شلوغ، نرخ سواد کامپیوتر بالا، گروه­های درآمدی بالا، خط مشی­های تبادل آسان و آزمایشی، در دسترس بودن بازخورد محصولات، برگشت نقدی، اعتبار یا خرید و تحویل نقد را برشمرد (ورما و همکاران 2015). در این بین بخش کشاورزی نیز به شدت تحت تأثیر فن­آوری اطلاعات قرار گرفته است و توجه به فن­آوری اطلاعات در بخش کشاورزی مورد تأیید همه می­باشد. به عبارت بهتر، فن­آوری اطلاعات یک خط مشی کارآمد و رقابت پذیر را برای تجارت الکترونیک خلق کرده است. در واقع تجارت الکترونیک نه تنها باعث کاهش هزینه­ها و تسهیل تجارت می­شود بلکه باعث تغییر در روش­های فروش محصولات می­شود و همچنین با حذف واسطه­ها در بهره­وری موثر می­باشد. به همین منظور توجه به تجارت الکترونیک در بخش صادرات محصولات کشاورزی می­تواند ضروری قلمداد گردد و به عنوان راهکاری در افزایش بهره­وری عنوان شود (حسینی 2011). توسعه صادرات غیر نفتی یک ضرورت است و بدین طریق می­توان درآمدهای ارزی را افزایش دهد و در نتیجه، اجرای برنامه­های توسعه­ی اقتصادی را که متضمن هزینه­های ارزی است، ممکن سازد. ولی در ایران معمولا زمانی به رشد و توسعه­ی غیرنفتی توجه می­شود که صادرات نفت خام و درآمدهای فروش آن دچار رکود شده باشد. تجربه­ی گذشته در ایران در زمینه­ی افت وخیز در درآمدهای ارزی ایجاب می­کند که سیاستگذاری­هایی در افزایش صادرات غیرنفتی و به ویژه صادرات محصولات کشاورزی انجام پذیرد (فرهمند و همکاران 2013). با توجه به اینکه تجارت خارجی دربرگیرنده صادرات و واردات کالا و خدمات است. در خصوص تجارت کالایی، بخش عمده آمار مربوط به آن توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران منتشر می­شود. آمار تجارت سایر کالاها که عمدتاً مربوط به تجارت نفت و فرآورده­های نفتی، تجارت برق و گاز و برخی قطعات و ماشین­آلات هواپیما و کشتی می­باشد، توسط سازمان­های متبوع (شرکت ملی نفت، وزارت نیرو، شرکت ملی گاز و شرکت­های هواپیمایی و کشتیرانی) تهیه می­شود که بر اساس آمار منتشره گمرک جمهوری اسلامی ایران در بخش کشاورزی، شکار و جنگلداری ارزش دلاری صادرات محصولات این بخش در پاییز 2016 نسبت به فصل مشابه سال قبل (پاییز 2015 )، از کاهش 58,45 درصدی برخوردار بوده است. همچنین تغییرات آن نسبت به فصل گذشته (تابستان 2016)، 7,71 درصد افزایش یافته است. ارزش دلاری واردات محصولات این بخش در پاییز سال 2016 نسبت به فصل مشابه سال قبل (پاییز 2015)، 68,12 درصد کاهش و همچنین درمقایسه با فصل گذشته (تابستان 2016 )، 46,88 درصد کاهش داشته است. همچنین بررسی اطلاعات نشان می دهد که ارزش  واردات 15 کشور  همسایه در سال ۲۰۱۸ حدود ۱۱۶۰ میلیارد دلار بود و این در حالی است که سهم ایران از بازار صادراتی این کشورها تنها ۲ درصد معادل ۲۴ میلیارد دلار بوده است، که کل  صادرات کشور 44.3  میلیارد دلار بود  که حدود یازده درصد صادرات به بخش کشاورزی اختصاص داشت(اتاق بازارگانی تهران 2019).

      این درحالی است که در بخش­های دیگر (صنعت، شیلات، استخراج معدن)، شرایط به نسبت بخش کشاورزی بهتر می­باشد (جدول حاوی تغییرات ارزش دلاری تجارت خارجی کشور در 4 بخش عمده می­باشد) که ضرورت مطالعه در این بخش را نمایان می­سازد (گمرک ایران 2017).

 از طرفی نیز، بررسی مطالعات مختلف نشان می دهد که؛ مانچینی و همکاران (2008) با در نظر گرفتن جنبه­های اجتماعی و زیست­محیطی پایداری برای کشاورزان پنبه­کار در هندوستان آموزش در مزرعه را یکی از راهکارهای افزایش پایداری مطرح کردند. دانتسیس و همکاران (2010)  به ارزیابی و مقایسه پایداری کشاورزی با استفاده از تجمیع شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی و تئوری ارزش چندوجهی در یونان پرداختند و در دو منطقه کشاورزی سطح پایداری محصولات مختلف را مقایسه کردند. لیو و ژانگ (2013) به ارزیابی جامع پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی در دو منطقه مهم کشاورزی چین پرداختند. همچنین تعداد کمی از مطالعات انجام شده به بررسی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی در کنار هم پرداخته­اند. ویدایاتی و همکاران (2017)، استراتژی‌هایی برای پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی برای کشت سیب­زمینی در اندونزی پیشنهاد دادند. با توجه به اینکه کودها و سموم بیش از حد در کشت سیب­زمینی استفاده می­شود و پایداری را تحت تأثیر قرار می­دهد، در این مقاله با استفاده از شاخص‌های مختلف کیفی و کمی، پایداری کشاورزی در منطقه دینگ پلاتو^[1] اندونزی بررسی شده است. شاخص‌های اقتصادی شامل درآمد، بهره­وری و کارایی فنی بودند. شاخص‌های زیست­محیطی شامل مصرف کودهای آلی و حیوانی، سطح فرسایش خاک و کیفیت آب و شاخص‌های اجتماعی شامل سطح آموزش و شرایط زندگی  بود. نتایج نشان داد که کشت سیب­زمینی با نمره پایداری 57/48 ناپایدار است. سالاری و همکاران (2016) در شناسایی عوامل موثر بر تجارت محصولات کشاورزی نشان دادند که متغیرهای تولیدات بخش کشاورزی، درآمدهای نفتی و متغیر دامی برنامه سوم توسعه در بلندمدت، بر هر دو الگو تاثیر ی مثبت دارند. متغیر نرخ ارز بر حقیقی تأثیر منفی بر واردات بخش کشاورزی و تأثیر مثبت بر صادرات این بخش یدارد. در حال که متغیر شاخص بهای تولیدکننده بخش کشاورزی، تأثی عکس تأثیر راستایری در نرخ ارز رسمی در الگوها داشت. متغیرهای حجم نقدینگی و متغیر مجازی حریمهای اقتصادی بر صادارت بخش کشاورزی تأثیر منفی داشته، در حالیکه تأثیر هدفمندی یارانهها بر صادرات بخش کشاورزی مثبت میباشد.

       با توجه به آنچه که در مورد تجارت الکترونیک برای محصولات کشاورزی گفته شد، باید اذعان داشت که برای استفاده از تمام این پتانسیل کسب و کار الکترونیکی نیاز به شناسایی عواملی هست که موفقیت کسب وکار را به میزان زیادی می­تواند بهبود بخشد. از این رو لزوم انجام تحقیقی در زمینه شناسایی این عامل­ها وجود دارد تا بتوان با شناسایی و دسته بندی آنها، اقدام اساسی جهت کنترل و برنامه ریزی صورت گیرد و نیز الویت بندی شاخص های لازم  می تواند در و این تحقیق، گامی در راستای تحقق این هدف است.

مواد و روش­ها

      این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی است. از نظر جمع‌آوری اطلاعات میدانی و پیمایشی (غیرآزمایشی) بوده و پیمایش نوعی تحقیق است که از طریق نظرخواهی به جمع­آوری اطلاعات در خصوص کشف روابط بین متغیرها و بررسی واقعیات موجود می­پردازد. که در این تحقیق بدین منظور از ابزار پرسشنامه استفاده ­گردید. همچنین از بُعد تجزیه و تحلیل داده‌ها از نوع توصیفی- همبستگی است و در آن از روش‌های کمی استفاده شده است. در ابتدای تحقیق بررسی کامل و جامعی از ادبیات و همچنین، تحقیقات موجود داخل و خارج از کشور صورت گرفت و بر اساس آن، پرسشنامه که ابزار اصلی تحقیق حاضر بود تدوین شد.   جامعه آماری تحقیق حاضر را شرکت­ها و متخصصین فعال در حوزه­ی تجارت الکترونیک تشکیل دادند. در تحقیق حاضر، با استفاده از فرمول کوکران در مجموع 94  شرکت به عنوان نمونه انتخاب شدند. با توجه به اینکه متغیر‌های پژوهش از نوع کمی و میانگین پذیر هستند و حجم جامعه نیز محدود است از فرمول زیر برای تعیین حجم نمونه استفاده شده است. در این فرمول با توجه به اینکه انحراف معیار جامعه ( ) نامعلوم است، (N) تعداد شرکتهای فعال در کسب و کارهای الکترونیکی برای محصولات کشاورزی ، (  ) مقدار آماره برابر 1.96 ، (  )  خطای نمونه‌گیری می باشد که  برای برآورد آن یک نمونه 30 نفری از جامعه انتخاب شد و سپس انحراف معیار  کل 25 مولفه است به عنوان برآوردی برای مقدار انحراف معیار جامعه در فرمول جایگذاری شد.

    در فرمول بالا خطای نمونه‌گیری (  ) برابر 05/0 در نظر گرفته شده و بر این اساس تعداد نمونه مورد بررسی 94 شرکت تعیین شد. اطلاعات مورد نیاز به روش نمونه‌گیری کاملاُ تصادفی جمع اوری گردید.

     در این تحقیق از هر سه روش کتابخانه­ای­ و میدانی برای جمع­آوری اطلاعات پرداخته شد، به این صورت که برای مبانی نظری و پیشینه تحقیق از مطالعات انجام شده استفاده شد و جهت جمع­آوری اطلاعات اصلی از پرسشنامه که به صورت میدانی از جامعه آماری که شرکت­ها و متخصصین فعال در تجارت الکترونیک بودند استفاده گرددید. پایایی ابزار تحقیق نیز با روش آلفای کرونباخ (برای محاسبه همسانی درونی ابزار تحقیق) مورد بررسی قرار گرفت. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه­گیــری که عوامل  مختلف مورد  را اندازه­گیــری می­کند، به­کار می­رود. برای محاسبه پایایی از  آلفای کرونباخ استفاده شد. مقدار ضرب آلفا کرونباخ.0.82  به دست آمد.

در این تحقیق از طریق دو روش به تجزیه وتحلیل پرداخته شد:

1-تحلیل عاملی اکتشافی ^[2]: در این روش محقق درصدد کشف ساختار زیربنایی مجموعه­ی نسبتاً بزرگی از متغیرها است، بدون وجود هیچ تئوری اولیه­ای، هر متغیری ممکن است با هر عاملی ارتباط داشته باشد. کاهش داده­ها یا شناسایی ساختارها جهت دسته بندی متغیر­های موثر بر عوامل موثر تجارت الکترونیک از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. 2-  از آزمون رتبه بندی فریدمن[3] نیز برای رتبه بندی  عوامل موثر تجارت بر الکترونیک  استفاده شد.  

عوامل موثر با استفاده از مبانی نظری و نیز با استفاده از مصاحبه با خبرگان به تعداد 25 عامل شناسایی شد که تمام جوانب  اقتصادی،  سیاسی، آموزشی، ویژگی­های محصول، زیست محیطی، زیرساختی و امنیتی و بازاریابی را مدنظر قرار می داد، عوامل مورد بررسی برای پرسشنامه در جدول (1) آورده شده است:

جدول 1- عوامل موثر شناسایی شده بر رونق تجارت الکترونیک برای محصولات کشاورزی

نتایج و بحث

     قبل از انجام تحلیل عاملی بایستی از کفایت نمونه­گیری اطمینان حاصل کنید که آیا می­توان داده­های موجود را برای تحلیل عاملی مورد استفاده قرار داد یا نه؟ برای این منظور از شاخص­های [4]KMO و آزمون بارتلت استفاده شد و مشخص گردیدکه واریانس متغیرهای تحقیق تحت تأثیر واریانس مشترک برخی متغیرهای پنهانی و اساسی است، که این شاخص بین صفر و یک می­باشد. اگر مقدار نزدیک به یک باشد (از 6/0 بیشتر باشد) آن داده­ها برای تحلیل عاملی مناسب هستند ولی اگر کمتر از 6/0 باشد تحلیل عاملی برای داده­های مورد نظر مناسب نیستند.  با توجه به جدول (2) مقدار شاخص KMO، مقدار آماره آزمون بارتلت، درجه­ی آزادی و سطح ­معنی­داری را نشان می­دهد. از آنجایی که مقدار شاخصKMO، 86/0 محاسبه شده است (بزرگتر از 6/0)، تعداد نمونه برای تحلیل عاملی کافی می­باشد. همچنین مقدار سطح­ معنی­داری (sig) آزمون بارتلت، کوچکتر از 5 درصد است که نشان می­دهد تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار مدل عاملی، مناسب بوده است.

جدول  2-  نتایج شاخص KMO و آزمون بارتلت برای عوامل موثر تجارت

در ادامه، بر اساس نتایج جدول (3)، اشتراک اولیه و اشتراک استخراجی متغیرها نشان داده شد. اشتراک یک متغیر برابر مربع همبستگی چندگانه (R²) برای متغیر­های مربوط با استفاده از عامل­ها (به عنوان پیش­بینی کننده) است. هر چه مقادیر اشتراک استخراجی بزرگ­تر باشد عامل­های اسـتـخراج شده متغیرها را بهتر نشان می­دهند. لذا متغیرهایی (سوالاتی) که مقدار اشتراکی آن‌ها از عدد 5/0 کمتر باشد باید حذف شوند و تحلیل عاملی از ابتدا صورت گیرد. در این خروجی بر اساس نتایج بدست آمده، هیچ کدام از متغیرها دارای اشتراک کمتر از 5/0 نیستند که باید حذف شوند، خروجی اشتراکات در جدول (3) نشان داده شده است.  

جدول 3- خروجی اولیه و خروجی استخراجی برای عوامل موثر بر تجارت  

با توجه به بزرگ بودن اشتراک­های استخراجی در جدول 5 که همگی بزرگتر از 5/0 می­باشند، هر 25سوال که هریک نشان دهنده­ی یک عامل منحصر به فردی است، در تحلیل باقی مانده و دیگر نیازی به استخراج عامل دیگری نمی­باشد. همچنین میزان مقادیر استخراجی با چرخش در جدول (4) آورده شده است:

جدول 4- عامل­های استخراج شده، مقادیر ویژه و درصد تبیین واریانس آنها از مجموعه شاخص­ها

جدول (4) حاوی سه قسمت می­باشد. قسمت اول مقادیر ویژه اولیه، قسمت دوم مقادیر ویژه عوامل استخراج شده بدون چرخش و قسمت سوم مقادیر ویژه عوامل استخراجی با چرخش می­باشد. طبق نتایج تحلیل عاملی بر اساس جدول 5، متغیر­های مربوط به سوالات باقی­مانده به 8 عامل اصلی تقسیم شدند. رابطه بین عامل­ها و متغیر­ها از طریق ماتریس چرخش یافته اجزا مشخص گردید، بطوری ­که این ماتریس شامل بارهای عاملی هر یک از متغیر­ها در عامل­های باقی مانده پس از چرخش است. هر چقدر مقدار قدر مطلق این ضرایب بیشتر باشد، عامل مربوطه نقش بیشتری در کل تغییرات (واریانس) متغیر مورد نظر دارد. بر اساس جدول فوق 8 عامل دارای مقدار ویژه بزرگتر از یک هستند و در تحلیل باقی می­مانند. این 8 عامل می­توانند تقریباً 78.02 درصد از تغییرپذیری (واریانس) متغیرها را توضیح دهند. همه این 8 عامل از مقادیر ویژه بزرگتر از یک برخوردارند، ولی اهمیت همه آنها برابر و به یک اندازه نیست. در این تحلیل، مهمترین عامل، عامل شماره یک می­باشد که این عامل به تنهایی 18.6 درصد از واریانس را تشکیل می­دهد. عامل دوم نیز 2/15 درصد از واریانس را تشکیل می­دهد و تا هشتمین عامل آورده شده است به دلیل اینکه مقدار ویژه مولفه­های بعدی کمتر از 1 است معنی­دار نبوده و قابل استفاده در تحلیل­های بعدی نمی­باشند. خروجی­های که مجموعاً 8 عامل از  عوامل موثر استفاده از تجارت الکترونیک  محصولات کشاورزی شناسایی و استخراج شده است که این 8 عامل مجموعاً 78 درصد واریانس  عوامل موثر تجارت بر الکترونیک  محصولات کشاورزی را تبیین می­کنند.

نامگذاری عامل­ها

      با توجه به انجام تحلیل سپس جهت دسته بندی بهتر عامل­هایی که یک مولفه داشتند در عامل­هایی قرار گرفتند که همبستگی بالایی  داشتند دسته بندی شدند که نهایتاً در 8 عامل شناسایی شد در جدول (5) نتایج دسته بندی جدید و نیز نامگذاری آنها آورده شده است.

جدول 5-عامل­های دسته بندی شده جدید و مولفه­های هر کدام از آنها

رتبه بندی عوامل

      پس از مشخص شدن عامل­ها و شاخص­های مربوط به هر یک از عامل­ها جهت عوامل موثر استفاده از تجارت الکترونیک در منطقه از آزمون فریدمن استفاده شده است. بر اساس نتایج آزمون فریدمن مطابق جدول (6)، سطح معنی داری آزمون 025/0 و کوچکتر از 05/0 است بنابراین عوامل موثر بر  استفاده از  تجارت الکترونیک محصولات کشاورزی از وضعیت یکسان  برخوردار نیستند. عوامل موثر به ترتیب اولویت در جدول (7) آمده است.

جدول6- نتایج آزمون فریدمن

جدول 7- اولویت بندی عوامل موثر

نتایج جدول (7) نشان می­دهد که عامل اول اقتصادی است و عامل­های دیگر شامل سیاسی، آموزشی، ویژگی­های محصول، زیست محیطی، زیرساختی و امنیتی و عامل آخر بازاریابی می­باشد. که عامل اقتصادی شامل مولفه­های: مشکلات مربوط به زبان مورد استفاده در اینترنت، هزینه­های استفاده از اینترنت، پایین بودن نرخ رشد دسترسی افراد به رایانه، گران بودن سیستم­های نرم افزاری و سخت افزاری، مشکلات اقتصادی مربوط به عدم وجود بیمه تجارت الکترونیکی، آشنا نبودن با مزیتهای اقتصادی مثل صرفه جویی­های هزینه ناشی از استفاده از تجارت الکترونیکی می­باشد و عامل دوم، مربوط به عوامل سیاسی می باشد و شامل ؛ انطباق نداشتن سیستم های تجارت  با اجرای الکترونیکی ، سوء ظن افراد نسبت به امکان بیشتر سوء استفاده در تجارت الکترونیکی  و وجود  ذهنیت های غلط افراد از تجارت الکترونیکی می باشد که به عنوان موانعی بر گسترش این روش تجارت می باشد.

      عامل سوم آموزشی می باشد و شامل ؛ آشنا نبودن با مزایای تجارت الکترونیک ، پایین بودن سطح تحصیلات تخصصی  و آشنا نبودن  با مزیتهای اقتصادی مثل صرفه جویی های هزینه ناشی از استفاده از تجارت الکترونیکی می باشد و بنابر بر بررسی مطالعات مختلف  از  جمله دیسه و همکاران  (2000)  و دانتسیس و همکاران(2010) به تاثیرات آموزش و یادگیری مهارت بر افزایش تجارت تاکید داشتند. همچنین مورد چهارم ویژگیهای محصولات کشاورزی شامل؛ فسادپذیری بالای محصولات کشاورزی و  نبود ثبات عرضه و قیمت محصولات، عامل پنجم مربوط به مسائل زیست محیط با هدف پایدارسازی می باشد و شامل موارد؛ استفاده بهینه از منابع طبیعی ، توجه به محیط زیست در کاشت و برداشت   و بکارگیری اصول حفاظت از محیط زیست در  فرآیند بازاریابی در نظر گرفته شدند که در ویدایاتی و همکاران(2017) ،  لیو و ژانگ (2013)  و ویدایاتی و همکاران (2017) به تاثیر گذاری زیست محیطی اذعان داشتند.   مورد  ششم زیرساختی امنیتی می باشد ، شامل؛ در خود  سانسوری (عدم  تمایل) به  افشای  اطلاعات  اقتصادی خود به دلیل فرار از مالیات، وجود نداشتن بستر قانونی برای حمایت از مشکلات پیش آمده در معاملات الکترونیکی و اعتماد نداشتن مشتریان به تجارت الکترونیکی و در مورد مسائل زیرساختی شامل؛ دسترسی نداشتن عموم مردم به اینترنت و پایین بودن آمار سرانه آن در کشور و نبودشرایط لازم در زمینه  تجارت  در مدیران فعلی می باشد که بر رونق و توسعه تجارت الکترونیکی محصولات کشاورزی موثر هستند و عامل هفتم در مورد بازاریابی و شامل موارد؛عدم آگاهی از تکنیک های بازاریابی ، عدم طراحی مناسب وبسایت  و ایجاد زیربنای اقتصادی نامناسب می باشد.

نتیجه گیری کلی

     نتیجه این تحقیق نشان داد که  عوامل موثر اقتصادی، سیاسی، آموزشی، ویژگی­های محصول، زیست محیطی، زیرساختی و امنیتی و بازاریابی جزء عوامل موثر اصلی می­باشد که این عوامل موثر با مطالعات اخیر همخوانی دارد.  عوامل موثر اقتصادی که شامل مواردی مثل مشکلات مربوط به زبان مورد استفاده در اینترنت، هزینه های استفاده از اینترنت، پایین بودن نرخ رشد دسترسی افراد به رایانه، گران بودن سیستم­های نرم­افزاری و سخت­افزاری، مشکلات اقتصادی مربوط به عدم وجود بیمه تجارت الکترونیکی، آشنا نبودن با مزیت­های اقتصادی مثل صرفه­جویی­های هزینه ناشی از استفاده از تجارت الکترونیکی است. در عوامل موثر سیاسی نیز مواردی که بایسیت مورد توجه قرار گیرد تا عوامل موثر سیاسی رفع شود شامل انطباق نداشتن سیستم­های تجارت با اجرای الکترونیکی، سوء ظن افراد نسبت به امکان بیشتر سوء استفاده در تجارت الکترونیکی و وجود ذهنیت­های غلط افراد از تجارت الکترونیکی می­باشد. مطالعات موردی نشان دادند که ، تجارت الکترونیکی محصولات کشاورزی را به منظور ابداع روش­های جدید ایجاد ارزش افزوده، خدمات و مدل­های کسب و کار جدید، به منظور توسعه استراتژی­های بکار رفته در جهت گسترش تجارت الکترونیک خود، غالباً به شکل بین­المللی و همچنین به­منظور افزایش تأثیر­گذاری خود و ورود به مشارکت­های الکترونیکی با شرکت­های بزرگ، به­عنوان مشتریان یا عرضه­کنندگان آنها و یا با اتحادیه­های صنعتی گسترده انجام می­دهند. علیرغم منافع آن، تعدادی از محدودیت­های فنی و غیر فنی در ارتباط با تجارت الکترونیکی اینترنت- محور وجود دارد. تجارت الکترونیکی محصولات کشاورزی موجود در درجه نخست، مسائل مربوط به خود را گزارش می­دهند که این عوامل، فعالیت آنها را در بسترهای الکترونیکی که کالا و یا خدمات آنها برای بازاریابی الکترونیکی مطلوب نیست، محدود می­کند. علاوه بر این موارد، ارزیابی­های انجام شده بر اساس اندازه شرکت نشان می­دهد که عوامل ثانویه برای شرکت­ها در تمامی اندازه­ها و مربوط به تدارکات و پرداخت می­باشند.  عوامل مربوط به چارچوب­های امنیتی و قانونی، از تازه­ترین مشکلاتی هستند که مانع از ورود شرکت­ها به تجارت الکترونیک می­شوند. عوامل دیگری که ، تحت عنوان عدم آگاهی در مورد تجارت الکترونیک و مدل­های کسب و کار مربوط به آن، عدم آگاهی از مشکلات ناشی از اطمینان و اعتماد به تجارت الکترونیک، چارچوب­های حقوقی و قانونی، دسترسی محدود به زیرساخت­های اطلاعاتی، مسائل امنیتی و هزینه­های بالا گزارش شده­اند. اگر چه تجارت الکترونیکی محصولات کشاورزی ، می­توانند بعضی از عوامل موثر را به صورت خودکار، توسط محیط کسب و کار در حال تغییر رفع کنند، اما عوامل موثری مانند چارچوب­های حقوقی و قانونی، دسترسی محدود به زیرساخت­های اطلاعاتی و هزینه­های بالا، نمی­توانند از طریق کوشش­های تجارت الکترونیکی محصولات کشاورزی رفع شوند. در جهت مقابله با مسائل ذکر شده، توسعه دولت و بخش خصوصی ضروری است. در کنار کمک­های آموزشی، تسهیل زیرساخت­های تکنولوژیکی و چارچوب­های قانونی، فضایی را ایجاد می­کند که آن فضا، پرورش دهنده توسعه دهندگان برنامه­ای به منظور ارائه ویژگی­های محصول پشتیبانی کننده از طیف وسیعی از فن­آوری­های مرتبط با تجارت الکترونیک تا طیف وسیع­تری از شرکت­های تجاری خواهد بود که این امر به موفقیت تجارت الکترونیکی محصولات کشاورزی کمک خواهد کرد. عوامل موثر اقتصادی از اصلی­ترین عوامل موثر بر تجارت الکترونیکی هستند، بنابراین سعی شود با کاهش هزینه­ها جهت رواج تجارت الکترونیکی در جهت این نوع تجارت اقدامات شود. عوامل موثر سیاسی، امنیتی بایستی مورد توجه قرار گیرد زیر این عوامل موثر با عوامل موثر زیست محیطی نیز رابطه تنگاتنگی دارند و سعی شود با  آموزش­های لازم این نوع تجارت را توسعه دهند، بنابراین با رفع مشکلات اقتصادی مثل اجرای بیمه تجارت الکترونیکی و نیز اجرای امنیت در کیفیت اجناس فروخته شده می توان این نوع تجارت را رونق داد.