تاثیر کاربرد کود‌های زیستی و شیمیایی بر برخی صفات کمی و کیفی سورگوم علوفه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشکده کشاورزی- دانشگاه تبریز

چکیده

چکیده
مدیریت حاصلخیزی خاک از طریق استفاده از کودهای زیستی یکی از اجزای حیاتی کشاورزی پایدار می­باشد. بر این اساس، به منظور ارزیابی اثر کودهای زیستی و شیمیایی بر برخی صفات کمی و کیفی سورگوم علوفه­ای، آزمایشی در سال زراعی 1390در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. فاکتوراول سطوح مختلف کود شیمیایی شامل210 کیلوگرم در هکتار کود اوره (100%)، 150 کیلوگرم در هکتار سوپر­فسفات تریپل (100%)، اوره (100%) + سوپرفسفات تریپل(100%)، اوره (50%) + سوپرفسفات تریپل (50%) و شاهد و فاکتور دوم شامل کود زیستی با سطوح بیوسوپر، فسفات بارور2، بیوسوپر+ فسفات بارور2 و شاهد بود. نتایج نشان دادند که سورگوم قادر است در شرایط محیطی تبریز سه چین محصول علوفه در یک فصل زراعی تولید نماید. بیشترین و کمترین عملکرد علوفه وارتفاع گیاه به ترتیب در ترکیب تیماری کود اوره + سوپر فسفات تریپل + فسفات بارور2 و شاهد مشاهده گردید. بیشترین و کمترین درصد دیواره سلولی و درصد دیواره سلولی بدون همی سلولز به ترتیب مربوط به تیمار شاهد و ترکیب تیماری50 درصد اوره + 50 درصد سوپر فسفات تریپل + فسفات بارور2 بود و همچنین بیشترین تعدادپنجه و درصد پروتئین در تیمار کود اوره و کمترین آنها در تیمار شاهد بدست آمد. در حالت کلی می­توان نتیجه گرفت که استفاده توام از کودهای شیمیایی و زیستی نسبت به سایر تیمار­ها برتری داشت و عملکرد علوفه را بطور معنی­داری نسبت به استفاده تنها از کود­های شیمیایی و زیستی افزایش داد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Application of Biological and Chemical Fertilizers on some Qualitative and Quantitative Traits in Forage Sorghum

نویسندگان [English]

  • SN Eshaghi sardrood
  • S Nasrollah
  • A Bagheri Pirouz
چکیده [English]

 
Abstract
Management of soil fertility via biological fertilizers application is one of the most important components of sustainable agriculture. On this basis, in order to investigate the effect of biological and chemical fertilizers on some qualitative and quantitative traits in forage sorghum, a field study was conducted as factorial experiment based on RCBD (Randomized complete block design) with three replications during growth season 2011 in Research Farm of Faculty of Agriculture at University of Tabriz. The first factor consisted of chemical fertilizer levels of 210 Kg/ha urea (100%), 150 Kg/ha super phosphate triple (100%), urea (100%) + super phosphate triple (S.P.T, 100%), urea 50% + S.P.T. 50%, and control. The second factor comprised biofertilizer levels of biosuper, phosphate barvar-2, biosuper + phosphate barvar-2 and control. Results showed that sorghum can produce three harvests during a growth season under Tabriz climates. The highest and the lowest forage yield and plant height were observed in treatment combinations of urea (100%) + S.P.T. (100%) + phosphate Barvar-2 and control. The highest and lowest percentage NDF and ADF were observed in treatment control and 50% urea + 50% S.P.T.  + phosphate barvar-2, respectively. Also the highest tiller number per plant and the percentage of protein in the urea treatment and the lowest was in control. Therefore, it was concluded that integrated application of chemical and bio fertilizers at three harvests was superior to the treatments and sorghum forage yield was increased significantly in compared to chemical and bio-fertilizers usage, separately.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Biosuper
  • Percentage protein
  • Phosphate Barvar-2
  • ADF and NDF

اصل مقاله

مقدمه

اهمیت قابل توجه سورگوم در تغذیه دام و طیور، تحقیقات منطقه­ای را برای دستیابی به ارقام سازگار با عملکرد بالا در واحد سطح ضروری می­سازد، تا با برنامه­ریزی­های صحیح برای انجام عملیات و فن­آوری­های زراعی، شناخت کامل از نحوه رشد و نمو سورگوم و تعیین شرایط مناسب برای زراعت آن، بتوان گامی در جهت خود کفایی کشور در این زمینه برداشت. در ایران با وجود نیاز به محصولی با خصوصیات سورگوم، زراعت آن برای بیشتر زارعین مورد توجه نمی­باشد. یکی از مهمترین علل پایین بودن سطح تولید فرآورده­های دامی کشور نیز شاید به همین موضوع مربوط باشد (جودی 1379). با مصرف کود زیستی فسفات بارور2 می­توان مصرف کود شیمیایی سوپرفسفات تریپل را کاهش داد که حرکتی در راستای کشاورزی پایدار و کاهش آلودگی زیستی می­باشد. باکتری­های موجود در این کودهای زیستی قادرند به کمک تغییر میزان اسیدیته اطراف خود و نیز به کمک فرآیند­های آنزیمی فسفر نامحلول خاک را به صورت اسیدهای آلی فسفره و فسفر سبک آزاد کرده و حرکت این عنصر را در خاک افزایش دهند (ساروخانی و همکاران 1379، صالح راستین 1380، ملکوتی و سپهر 1382).

ارتفاع بوته، وزن خشک بوته، شاخص سطح برگ، نسبت سطح برگ و وزن مخصوص برگ سورگوم دانه­ای در اثر استفاده از کودهای زیستی حاوی ازتوباکتر و سودوموناس بطور معنی­داری نسبت به شاهد افزایش یافت (آمال و همکاران 2010). کودهای زیستی چه به صورت منفرد و چه به صورت تلفیقی با کودهای شیمیایی باعث افزایش عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه و عملکرد اسانس در زیره سبز گردید (سعید نژاد و رضوانی مقدم 1389).

تلقیح توام ازتوباکتر و آزوسپیریلوم بر مقدار ماده خشک ذرت و سورگوم اثر مثبت دارد و وزن خشک اندام هوایی ذرت و سورگوم نسبت به شاهد به ترتیب 12 و 15 درصد افزایش یافت (تیلاک و همکاران 1992). اثر آزوسپیریلوم و اثر مخلوط این باکتری و ازتوباکتر برای افزایش عملکرد گندم، ذرت و سورگوم معنی­دار بود (رای و گایور 1998). در پژوهشی وزن خشک سورگوم در اثر تلقیح با آزوسپیریلوم نسبت به شاهد افزایش یافت و همچنین تلقیح آزوسپیریلوم با سورگوم منجر به افزایش ازت کل گیاه گردید و عملکرد محصول 10 تا 30 درصد افزایش ­یافت (کاپولنیک و همکاران 1981). کشاورز افشار و همکاران (1390) گزارش کردند که بالاترین ارتفاع بوته سورگوم در اثر محلول پاشی باکتری سودوموناس و کمترین آن در تیمار شاهد بدست آمد. همچنین اثر سطوح مختلف نیتروژن و کود­های زیستی بر سورگوم علوفه­ای نشان داد، بالاترین میزان پروتئین خام و کیفیت علوفه در تیمار 75 کیلوگرم در هکتار نیتروژن بصورت اوره و 25 کیلوگرم در هکتار نیتروژن بصورت تفاله کرچک به همراه تلقیح با آزوسپیریلوم حاصل می­شود (یاداو و همکاران 2007).

ساینی و همکاران (2004) گزارش کردند که افزایش بیوماس و عملکرد دانه­ی سورگوم و نخود بیشتر در زمانی مشاهده شد که 50 درصد کودهای شیمیایی و دامی به همراه تلقیح با میکروارگانیسم­های مختلف حل کننده­ی فسفات و ریزوبیوم مورد استفاده قرار گرفتند.  عملکرد دانه، ارتفاع گیاه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت آفتابگردان در سیستم تلفیقی کود­های شیمیایی و زیستی بیشتر از سیستم­های کاربرد تک تک آنها بود. همچنین بذور تلقیح شده با باکتری­های ازتوباکتر و آزوسپیریلوم عملکرد دانه، ارتفاع گیاه و میزان روغن را در مقایسه با شاهد افزایش دادند (اکبری و همکاران 1388). کود فسفات زیستی به وسیله جذب بیشتر فسفر و افزایش میزان فتوسنتز موجب بهبود عملکرد بیولوژیک در رازیانه شد (درزی و همکاران 1385). تلقیح بذر ذرت با قارچ میکوریزی و ازتوباکتر به تنهایی و یا همراه با هم و همچنین تلقیح قارچ میکوریزی به همراه ۱۰۰ کیلوگرم سوپرفسفات تریپل در هکتار بیشترین عملکرد دانه، ارتفاع گیاه و غلظت نیتروژن را باعث شد (امیر آبادی و همکاران 1389). تلقیح گیاه ارزن دم روباهی با باکتری­های حل کننده فسفات و آزوسپیریلوم همراه و یا بدون کاربرد نیتروژن (40 کیلوگرم در هکتار) سبب افزایش ارتفاع، وزن خشک ریشه و اندام هوایی، عملکرد دانه و نیتروژن موجود در دانه، ریشه و اندام هوایی می­شود (باسکارا رائو و چاریولو 2005).

با کاربرد کودهای زیستی و شیمیایی، عملکرد کمی و کیفی گیاه زعفران افزایش یافت .بیشترین عملکرد ماده خشک در مصرف تلفیقی یا به تنهایی کود اوره حاصل شد و همچنین مصرف به تنهایی کود زیستی، 83 درصد افزایش عملکرد نسبت به شاهد را باعث شد (امیدی و همکاران 1388). بر اساس نتایج مطالعات جلیلیان و همکاران (1386) مصرف ازتوباکتر و آزوسپیریلوم در تلفیق با کود اوره سبب افزایش قابل ملاحظه­ی درصد پروتئین (23/3 درصد) نسبت به تیمار شاهد گردید. با توجه به نقش موثر نیتروژن در ساختمان پروتئین­ها و افزایش عملکرد از یک طرف و اهمیت کودهای زیستی در تحقق اهداف کشاورزی پایدار از سوی دیگر این آزمایش به منظور ارزیابی اثر تلفیقی کود­های زیستی و شیمیایی برای معرفی مناسب­ترین ترکیب تیماری در راستای افزایش عملکرد سورگوم علوفه­ای اجرا شد.                     

 

مواد و روش­ها

این پژوهش در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در سال 1390 به مدت یک فصل زراعی اجرا گردید. این منطقه دارای ارتفاع 1360 متر از سطح دریا، میزان بارندگی سالیانه 285 میلیمتر، عرض جغرافیایی 05/38 شمالی و طول جغرافیایی 17/46 شرقی است و دارای آب و هوای خشک کوهستانی و سرد است و دمای سالیانه آن 10 درجه سانتی گراد می­باشد. رقم مورد استفاده، سورگوم علوفه­ای اسپیدفید بود که از شرکت خدمات حمایتی آذربایجان شرقی تهیه شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. فاکتوراول سطوح مختلف کود شیمیایی شامل 210 کیلوگرم در هکتار کود اوره (100%)، 150 کیلوگرم در هکتار سوپرفسفات تریپل (100%)، اوره (100%) + سوپرفسفات تریپل (100%)، اوره (50 % ) + سوپرفسفات تریپل(50 % ) و شاهد و فاکتور دوم شامل کود زیستی با سطوح بیوسوپر ، فسفات بارور2 ، بیوسوپر + فسفات بارور2  و شاهد بود. کل کود سوپرفسفات تریپل و یک سوم از کود اوره هنگام کاشت (15 اردیبهشت ماه) ، یک سوم کود اوره بلافاصله بعد از برداشت چین اول (سوم مرداد) و یک سوم پایانی نیز بلافاصله بعد از برداشت چین دوم (پنجم شهریور) به کرتهای آزمایشی بر اساس نقشه کاشت داده شد. چین سوم نیز در 13 مهر برداشت شد و همه چین­ها در 10 درصد گلدهی برداشت شدند. شایان ذکر است که مقدار کود شیمیایی بکار رفته بر اساس نتایج آزمون تجزیه خاک بود (جدول1). در هر کرت چهار ردیف کاشت به طول 4 متر با فاصله ردیفی 50 سانتیمتر و فاصله روی ردیف 10 سانتیمتر در نظر گرفته شد. بذرها در اواسط اردیبهشت ماه با تراکم 20 بوته در متر­مربع در عمق 3-2 سانتیمتری خاک کاشته شدند. کود زیستی بیوسوپر محتوی ازتوباکتر، آزوسپیریلوم، سودوموناس و باسیلوس می­باشد و فسفات بارور2 محتوی سودوموناس و باسیلوس می­باشد که به صورت بذر­مال مورد استفاده قرار گرفتند. مبارزه با علفهای­هرز به صورت منظم و بطور دستی و آبیاری هم هر هفته یکبار انجام شد. در این پژوهش عملکرد علوفه، ارتفاع گیاه، تعداد پنجه، پروتئین خام، دیواره­ی سلولی بدون همی سلولز (ADF) و دیواره­ی سلولی (NDF) مورد ارزیابی قرار گرفتند. نیتروژن موجود در بافت گیاهی با دستگاه کجلدال و تیتراسیون اندازه­گیری شد. دیواره­ی سلولی با استفاده از محلول شوینده­ی خنثی و دیواره­ی سلولی بدون همی سلولز با استفاده از محلول شوینده­ی اسیدی مطابق با روش ون سوست و واین (1991) اندازه­گیری شد. برای تجزیه و تحلیل داده­ها و رسم شکل­ها ا­ز نرم افزارهای MSTAT­-C،  SPSSو  Excel استفاده شد.

نتایج و بحث

الف)عملکرد گیاه

تجزیه واریانس عملکرد گیاه نشان می­دهد اثر کود شیمیایی، کود زیستی و اثر متقابل کود شیمیایی در زیستی در سطح احتمال 1% معنی­دار می­باشد (جدول 2). مقایسه میانگین داده­ها نشان داد که بیشترین عملکرد مربوط به تیمار اوره + سوپر فسفات تریپل + فسفات بارور2 با مقدار 3901 گرم در متر مربع و کمترین عملکرد مربوط به تیمار شاهد با مقدار 1226 گرم در مترمربع می­باشد (جدول4). کاربرد کودهای زیستی بیوسوپر و فسفات بارور2 در مقایسه با شاهد عملکرد علوفه را به ترتیب 108 و 71 درصد نسبت به شاهد افزایش داده است. آغشته کردن بذور سورگوم با آزوسپیریلوم و باسیلوس در حضور و عدم حضور کود­های نیتروژن­دار و فسفردار سبب افزایش عملکرد ماده­ی خشک گیاه و عملکرد دانه می­شود و در تیمارهایی که آغشته­سازی صورت گرفته، میزان جذب نیتروژن و فسفر توسط گیاه افزایش یافته است (الاگاوادی و گائور، 1992). اثر سطوح مختلف کود شیمیایی، کود حیوانی، آزوسپیریلوم و باکتری­های آزاد کننده فسفات بر سورگوم دیم نشان داد که بیشترین عملکرد علوفه و عملکرد دانه در تیمار کاربرد تلفیقی NPK 100 درصد توصیه شده، کود حیوانی (10 تن در هکتار)، آزوسپیریلوم و باکتری­های آزاد کننده فسفات حاصل می­شود (پنوسوامی و همکاران 2002). این یافته­ها با نتایج بدست آمده توسط الاگاوادی و گائور (1992) در سورگوم و عثمر و همکاران (2004) در گندم مطابقت دارد.

ب) ارتفاع گیاه

بر اساس تجزیه واریانس اثر کود شیمیایی در سطح احتمال 1% و اثر متقابل کود شیمیایی در زیستی در سطح احتمال 5%  بر ارتفاع بوته معنی­دار می­باشد (جدول2). نتایج حاکی از آن است که بیشترین و کمترین ارتفاع گیاه به ترتیب مربوط به تیمار اوره + سوپر فسفات تریپل + فسفات بارور2 با 133 سانتی­متر و شاهد با 11/94 سانتی متر می­باشد. همچنین میانگین ارتفاع گیاهان هنگام برداشت در چین اول، دوم و سوم به ترتیب 88/151، 76/131 و 9/63 بود که این کاهش ارتفاع از چین اول تا سوم می­تواند ناشی از افزایش تعداد پنجه از چین اول تا سوم باشد. کاربرد کودهای زیستی بیوسوپر و فسفات بارور2 در مقایسه با شاهد ارتفاع گیاه را به ترتیب 41/18 و 10/15 درصد نسبت به شاهد افزایش داده است (جدول4). تحقیقات انجام شده در ذرت نشان داد کاربرد تلفیقی کود­های بیولوژیک با کود­های شیمیایی باعث افزایش ارتفاع گیاه، شاخص سطح برگ، تولید ماده خشک، سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی در مقایسه با کاربرد کود­های شیمیایی به تنهایی شد (عیدی زاده و همکاران، 1389). النعیم و حمد (2004) گزارش کردند با مصرف کودهای زیستی به همراه مصرف 180 کیلوگرم در هکتار نیتروژن، بیش­ترین مقدار ارتفاع بوته، تعداد پنجه در متر مربع و عملکرد دانه در گیاه برنج تولید شده است.

ج) تعداد پنجه

تجزیه واریانس داده­ها نشان داد فقط اثر کود شیمیایی در سطح احتمال 5% روی تعداد پنجه معنی­دار می­باشد (جدول2). با توجه به مقایسه میانگین داده­ها بیشترین تعداد پنجه در تیمار اوره با 21/15 عدد و کمترین آن در تیمار شاهد با 14/12 عدد در هر بوته بدست آمد (شکل1). در یک تحقیق با افزایش کود نیتروژنی، تعداد پنجه سورگوم بطور معنی­داری افزایش ­یافت (بباوی، 1989). همچنین با کاربرد نیتروژن در غلات تعداد پنجه افزایش می­یابد (نجاری صادقی و همکاران، 1387؛ هرس و همکاران 1976).

د) پروتئین خام

طبق جدول 3 فقط اثر کود شیمیایی در سطح احتمال 1٪ معنی­دار شد. با توجه به مقایسه میانگین داده­ها بیشترین و کمترین درصد پروتئین به ترتیب مربوط به تیمار­های اوره با 324/7 درصد و شاهد با 797/4 درصد بود (شکل2). در واقع به علت نقش انکار ناپذیر نیتروژن در ساختمان پروتئین­ها، مصرف کود اوره سبب افزایش درصد پروتئین گردیده است. گزارش شده است استفاده از نیتروژن باعث افزایش پروتئین خام و عملکرد علوفه سورگوم می­شود (محمود و همکاران 2003). در گیاه سورگوم بیشترین درصد پروتئین، درصد خاکستر و کمترین درصد فیبر از تیمار 5/80 کیلوگرم نیتروژن در هکتار حاصل شد همچنین بیشترین درصد پروتئین، درصد خاکستر و کمترین درصد فیبر در تقسیط کود نیتروژن در سه نوبت حاصل می­شود (جوادی و همکاران 1389). مدرس و همکاران (2009) گزارش کردند که استفاده از کود شیمیایی اوره به مقدار 200 کیلوگرم در هکتار بیشترین درصد پروتئین (8%) را در سورگوم باعث شده و با افزایش کود نیتروژن پروتئین خام افزایش می­یابد. بر اساس پژوهش جعفری نیا (1384) با افزایش سطوح کود نیتروژنه، عملکرد و مقدار پروتئین خام در ذرت و سورگوم شیرین به طور معنی­داری افزایش می­یابد.

و) دیواره سلولی بدون همی سلولز (ADF)

تجزیه واریانس داده­ها بیانگر اینست که اثر کود شیمیایی در سطح احتمال 5٪ و اثر متقابل کود شیمیایی در زیستی در سطح احتمال 1% روی ADF معنی­دار می­باشد (جدول3). با توجه به مقایسه میانگین داده­ها، بیشترین درصد دیواره سلولی بدون همی سلولز مربوط به تیمار شاهد با 1/34 درصد بود ولی با ترکیب­های تیماری  اوره + بیوسوپر + فسفات بارور 2  و اوره + سوپر فسفات تریپل + بیوسوپر + فسفات بارور 2 اختلاف آماری معنی داری در سطح احتمال 5 درصد نداشت و کمترین     ADF از ترکیب تیماری 50 درصد اوره + 50 درصد سوپر فسفات تریپل + فسفات بارور 2  با 9/30 درصد بدست آمد. لازم به ذکر است درصد بالای ADF و NDF در علوفه سبب کاهش قابلیت هضم و خوشخوراکی آن می­شود بنابراین کاربرد 50 درصدی مقادیر توصیه شده کودهای شیمیایی توام با کود زیستی باعث افزایش قابلیت هضم و خوشخوراکی شده است (جدول4). گزارش شده است که تیمار کود ازت به مقدار 100 کیلوگرم در هکتار میزان ADF را در گیاه منداب (Eruca sativa ) بطور معنی­داری نسبت به شاهد کاهش داد (دیانتی تیلکی و همکاران، 1389).

ه)دیواره سلولی (NDF)

تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اثرات اصلی کود شیمیایی و کود زیستی و اثر متقابل کود شیمیایی در زیستی در سطح احتمال 1% روی NDF معنی­دار شد (جدول3). نتایج بدست آمده نشان می­دهد که بیشترین و کمترین درصد دیواره سلولی به ترتیب مربوط به تیمار شاهد با 85/62 درصد و ترکیب تیماری50 درصد اوره + 50 درصد سوپر فسفات تریپل + فسفات بارور 2 با 9/55 درصد می­باشد (جدول4). گزارش شده است که استفاده از کود شیمیایی اوره به مقدار 200 کیلوگرم در هکتار کمترین محتویات فیبر را در سورگوم باعث شد. با افزایش کود نیتروژن فیبر خام کاهش می­یابد که این امر باعث افزایش هضم و خوش خوراکی می­شود (المدرس و همکاران، 2009). کاربرد باکتری Pseudomonas putida  در گیاه جو توانست میزان NDF  را در حد قابل قبولی تا 4/50 درصد کاهش دهد همچنین مهرورز و چایی چی (1388) کمترین میزان الیاف محلول در شوینده­های خنثی را با مصرف 60 کیلوگرم در هکتار کود سوپر فسفات تریپل گزارش کردند.

با توجه به نتایج این پژوهش کاربرد تلفیقی کودهای زیستی با کود­های شیمیایی باعث افزایش صفات مورد اندازه­گیری شده است. از این رو با کاربرد کود­های زیستی ضمن کاهش قابل توجه مصرف کود­های شیمیایی و به تبع آن کاهش اثرات سوء زیست محیطی آنها در راستای تحقق اهداف کشاورزی پایدار، می­توان به عملکرد مطلوبی نیز در گیاه سورگوم علوفه­ای دست یافت.

 

 

جدول 1- خواص فیزیکی و شیمیایی خاک مورد مطالعه قبل از کاشت

   بافت        هدایت الکتریکی       اسیدیته       رس          سیلت           شن         کربن آلی      نیتروژن         فسفر قابل جذب     پتاسیم قابل جذب

   (µS/cm)                                      (درصد)     (درصد)    (درصد)     (درصد)     (درصد)             (ppm)              (ppm)

لوم شنی       512             82/7         16        22               62          74/0        08/0                          61                 304   

 

 

جدول 2- تجزیه واریانس تاثیر کودهای زیستی و شیمیایی بر برخی صفات کمی سورگوم علوفه­ای

منبع تغییر               درجه آزادی                عملکرد علوفه خشک                    ارتفاع گیاه             تعداد پنجه                          

تکرار                         2                          **775/1083527                        ns663/4               ns423/6             

کود شیمیایی                 4                          **027/1961510                       **427/612         *322/18             

کود زیستی                   3                            **831/320277                       ns566/14                ns718/2          

شیمیایی× زیستی           12                          **460/1088585                      *879/136             ns967/10      

اشتباه آزمایشی              38                                 333/12161                             187/63                         08/6                                     

ضریب تغییرات (%)                                             61/4                                    86/6                23/17   

          *  ،  ** و ns به ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج و یک درصد  و غیر معنی دار می باشد

 

 

جدول 3- تجزیه واریانس تاثیر کودهای زیستی و شیمیایی بر برخی صفات کیفی سورگوم علوفه­ای

منبع تغییر                   درجه آزادی                  پروتئین                        NDF                    ADF                    

تکرار                                  1                           ns518/0                     *521/1                    *652/2

کود شیمیایی                         4                          **609/6                   **7                      *522/1

کود زیستی                            3                           ns101/1                   **397/5                  ns33/1

شیمیایی× زیستی                    12                          ns308/1                     **867/15               **92/2

اشتباه آزمایشی                        19                           579/0                         317/0                       445/0

ضریب تغییرات (%)                                           55/12                       95/0                     06/2

      *  ،  ** و ns به ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج و یک درصد  و غیر معنی دار می باشد

     NDF: دیواره سلولی و ADF: دیواره سلولی بدون همی سلولز

 

 

 

جدول 4- مقایسه میانگین تاثیر کودهای شیمیایی و زیستی بر برخی صفات کمی و کیفی سورگوم علوفه­ای

    کود شیمیایی             کود زیستی                        عملکرد علوفه         ارتفاع گیاه                           ADF                          NDF

                                                                                      (g.m-2)               (cm)                      (درصد)                     (درصد)

 

 

                                 بیوسوپر                       h  77/2081bcd         114              abc85/32            d7/58

اوره                             بارور2                       h48/2056abcd         120 de            15/31            gh56

                              بیوسوپر+ بارور2       cde           61/2740     cd85/108            a05/34     a75/62

 
     

                                      شاهد                        bc48/2905       abcd37/119        cde35/31         fgh75/56

 سوپرفسفات تریپل       بیوسوپر                          ij69/1850bcd         07/114          abcd65/32         bc95/60

                                    بارور2                  j43/1699        e  33/105              e 31       fgh          65/56

                               بیوسوپر+ بارور2           def35/2636bcd      81/115        abc95/32          c9/59

                                      شاهد                        b22/3033          abc81/123         bcde3/32          efgh15/57

    اوره +                      بیوسوپر                        cd16/2756       abc59/122         cde45/31           efgh2/57

سوپرفسفات تریپل          بارور2                      a65/3900       a   29/133             ab35/33            bc95/60

                               بیوسوپر+ بارور2                   b99/3090       ab03/127         a 34                a8/62

                                   شاهد                   g35/2352     abcd   77/118        bcde32             de4/58

50% اوره + 50%           بیوسوپر                      ij53/1806         bcd63/115         cde75/31          def95/57

سوپرفسفات تریپل          بارور2                      hi36/1986        abcd51/119        e9/30                h9/55

                                 بیوسوپر+ بارور2            fg 17/2461        bcd14/117         cde45/31          efgh1/57

                                    شاهد                    c72/2836         abcd51/119       abc85/32          a6/62

                                   بیوسوپر                       ef19/2551        bcd44/111         cde7/31             c60

     شاهد                        بارور2                     h 69/2097         cde33/108         a95/33              ab9/61

                               بیوسوپر+ بارور2            j36/1781 cde         18/108          cde65/31          efg3/57

                                         شاهد                    k29/1226             e11/94               a1/34               a85/62

میانگین­های دارای حروف مشترک در هر ستون، اختلاف معنی­داری بر اساس آزمون دانکن در سطح احتمال 5٪ ندارند.

NDF: دیواره سلولی و ADF: دیواره سلولی بدون همی سلولز

 

 

 

 

 

 

شکل 1- مقایسه میانگین­ تعداد پنجه در سطوح مختلف کودهای شیمیایی،

حروف متفاوت در هر ستون بیانگر اختلاف معنی­دار براساس آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد می­باشد.

 

 

 

شکل 2- مقایسه میانگین­ درصد پروتئین در سطوح مختلف کودهای شیمیایی،

حروف متفاوت در هر ستون بیانگر اختلاف معنی­دار براساس آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد می­باشد.

مراجع

منابع  مورد استفاده
اکبری پ، قلاوند ا و مدرس ثانوی س­ع­م، 1388. اثرات سیستم های مختلف تغذیه و باکتری های افزاینده رشد (PGPR) بر فنولوژی، عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان. مجله الکترونیک تولید گیاهان زراعی، جلد 2، شماره 3. صفحه­های 137-119.
امیدی ح، نقدی بادی ح­ع، گلزاد ع، ترابی ح و فتوکیان م­ح، 1388. تاثیر کود شیمیایی و زیستی نیتروژن بر عملکرد کمی و کیفی زعفران (Crocus sativus L.). فصلنامه گیاهان دارویی، دوره 2، شماره 30. صفحه­های 109-98.
امیر آبادی م، اردکانی م­ر، رجالی ف و برجی م، 1389. بررسی اثرات ازتوباکتر کروکوکوم و قارچ میکوریزی در سطوح مختلف فسفر بر برخی صفات مورفولوژیکی و خصوصیات کیفی ذرت علوفه­ای (سینگل کراس ٧٠٤). مجله تحقیقات آب و خاک ایران، جلد 41، شماره 1. صفحه­های 56-49.
جعفری نیا م، 1384. بررسی اثر ازت بر برخی ترکیبات شیمیایی ذرت، سورگوم شیرین و باگاس آن در مراحل مختلف رشد. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زیست شناسی-علوم گیاهی، دانشکده علوم دانشگاه اصفهان.
جلیلیان ج، مدرس ثانوی ع­م­، اصغرزاده ا و فرشادفر م، 1386. اثر تلفیقی کودهای زیستی (ازتوباکتر و آزوسپیریلوم) و سطوح مختلف کود اوره بر خصوصیات کیفی آفتابگردان در شرایط تنش رطوبتی. صفحه­های 568-566. مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم خاک ایران، کرج.
جوادی ح، صابری م­ح، آذری نصر آباد ع و خسروی س، 1389. بررسی اثر مقادیر و شیوه­های توزیع کود نیتروژن بر خصوصیات کمی و کیفی سورگوم علوفه­ای اسپیدفید. نچشریه پژوهش­های زراعی ایران، جلد 8، شماره، 3. صفحه­های 392 -384.
جودی غ، 1379. آنالیز رشد ارقام سورگوم دانه­ای در تراکم­های مختلف کشت در شرایط آب و هوایی اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز.
درزی م­ت، قلاوند ا، رجالی ف و سفید کن ف، 1385. بررسی کاربرد کودهای زیستی بر عملکرد و اجزای عملکرد  گیاه دارویی رازیانه (Foeniculum vulgare Mill.). فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 22، شماره 4. صفحه­های 292-276.
دیانتی تیلکی ق­ع، توران م، حسینی س­ع و مصداقی م، 1389. بررسی تأثیر کودهای ازته و فسفره روی کیفیت علوفه Eruca sativa در مراتع قشلاقی مراوه تپه استان گلستان. فصلنامة علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد 17، شماره 2. صفحه­های 190-180.
ساروخانی ا، اولیاد پ، یخچالی ب و ملبوبی م­ع، 1379. جداسازی باکتریهای حل کننده فسفات از کودهای شیمیای فسفره. صفحه 461. چکیده مقالات ششمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران، بابلسر.
سعید نژاد ا­ح و رضوانی مقدم پ، 1389. ارزیابی اثر کودهای بیولوژیک و شیمیایی بر خصوصیات مورفولوژیکی، عملکرد، اجزای عملکرد و درصد اسانس گیاه دارویی زیره سبز. نشریه علوم باغبانی (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 24، شماره1. صفحه­های 44-38.
صالح راستین ن، 1377­. کودهای بیولوژیک. مجله­ی علوم آب و خاک، جلد 12. صفحه­های 36-1.     
عیدی زاده خ، مهدوی دامغانی ع­م، صباحی ح و صوفی­زاده س، 1389. اثر کاربرد کودهای بیولوژیک در ترکیب با کود شیمیایی بر رشد ذرت (Zea mays L.) در شوشتر. نشریه بوم شناسی کشاورزی، جلد 2، شماره 2. صفحه­های 301-292.
کشاورز افشار ر، چائی­چی م­ر، علیپور جهانگیری ع، انصاری جوینی م، مقدم م، احتشامی س­م­ر و خاوازی ک، 1390. تاثیر محلول پاشی باکتریهای محرک رشد گیاه بر عملکرد علوفه دانه سورگوم علوفه­ای رقم اسپیدفید. مجله علوم زراعی ایران، شماره 3. صفحه­های 584-575.
ملکوتی م­ج و سپهر ا، 1382. تغذیه بهینه دانه­های روغنی (مجموعه مقالات). انتشارات خانیران. 464.
مهرورز س و چایی چی م­ر، 1388. کارایی مصرف میکروارگانیسم­های حل کننده فسفات و کود شیمیایی فسفر بر کیفیت علوفه و دانه جو. نشریه زراعت، شماره 83، صفحه­های 99-90.
نجاری صادقی م، میرشکاری ب، باصر کوچه باغ س و الهیاری ش، 1387. تاثیر کودهای زیستی و شیمیایی نیتروژنه برکارآیی مصرف نیتروژن و شاخص برداشت دو رقم گندم پاییزه. یافته­های نوین کشاورزی، سال سوم، شماره 2. صفحه­های 203-190.
Alagawadi AR and Gaur AC, 1992. Inoculation of azospirillum brasilense and phosphate- soluilizing bacteria on yield of sorghum (Sorghum bicolor L. Moench) in dryland. Tropical Agriculture 69: 347-350.
Almodares A, Jafarinia M and Hadi MR, 2009. The effects of nitrogen fertilizer on chemical compositions in corn and sweet sorghum. American-Eurasian Journal Agriculture & Environment Science 6: 441-446.
Alnoaim AA and Hamad SH, 2004. Effect of bio-fertilization along with different levels of nitrogen fertilizer application on the growth and grain yield of hassawi rice (Oryza sativa L.). Basic and Applied Sciences 5: 215-225.
Amal GA, Orabi S and Gomaa AM, 2010. Bio-organic farming of grain sorghum and its effect on growth, physiological and yield parameters and antioxidant enzymes activity. Research Journal of  Agriculture and Biological Sciences 6: 270-279.
Bhaskara Rao KV and Charyulu PBBN, 2005. Evaluation of effect of inoculation of Azospirillum on the yield of Setaria italic (L.). African Journal of Biotechnology 4:989-995.
Bebawi, F. 1989. Forage sorghum production on a witchweed infected soil in relation to cutting height and nitrogen. Agronomy Journal. 78: 827-832.
Herth MO, Metcolfe DS and Barnes RF, 1976. Forages. The Iowa state university press Ames, Iowa, U.S.A.
Kapulnic Y, Kigel J, Nur I and Henis Y, 1981. Effect of Azospirillum inoculation on some growth parameters and N content of wheat, sorghum and panicum, Plant and Soil 61: 65-70.
Mahmud K, Ahmad I and Ayub M, 2003. Effect of nitrogen and phosphorus on the fodder yield and quality of two Sorghum cultivars (Sorghum bicolor L.). International Journal of Agriculture Biology 5:61-63.
Osmar R, Santa D, Hernandez RF, Gergina L, Alvarez M, Junior PR and Soccol CR, 2004.Azospirillum sp. Inoculation in wheat, barley and oats seeds greenhouse experiments. Brazilian Archives of Biology and Technology 47:843-850.
Ponnuswamy K, Subbian P, Santhi P and Sankaran N, 2002. Integrated nutrient  management for rainfed sorghum. Crop Research 23: 243-246.
Rai SN and Gaur AC, 1998. Characterization of Azotobacter spp. and effect of Azotobacter and Azospirillum as inoculant on the yield and N-uptake of wheat crop. Plant and Soil 109: 131-134.
Saini VK, Bhandari SC, and Tarafdar JC, 2004. Comparison of crop yield, soil microbial C.N. and P, N-fixation, nodulation and mycorrhizal infection in inoculated and non-inoculated sorghum and chickpea crops. Field Crops Research 89: 39–47.
Tilak KVBR, Singh CS, Roy NK and Subba Rao NS, 1992. Azospirillum brasilense and Azotobacter chrococcum inoculum effect on maize and sorghum. Soil Biological Biochemistry 14: 417-418.
Van Soest PJ and Wine RH, 1991. Determination of lignin and cellulose in acid detergent fiber with permanganate. Journal of the Association of Official Agricultural Chemists 51: 780-785.
Yadav PC, Sadhu AC and Swarnkar PK, 2007. Yield and quality of multi-cut forage sorghum (Sorghum sudanense) as influenced by integrated nitrogen management. Indian Journal of Agronomy 52: 330-334.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار