نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract
In order to understand the morphological basis of yield difference and hidden factors in barley lines under drought stress condition, an experiment was conducted for 72 double haploid lines with their parents and 7 local cultivars of barley using two 9×9 simple Lattice (stress and non-stress), with two replications. The results of variance analysis showed that there are significant differences among all genotypes in studied traits. In non-stress condition factor analysis based on principal component extracted five factors that explained about 72 percent of the total variation and in stress condition six factors were extracted that explained about 78 percent of the total variation. Considering the traits affecting these factors, can be concluded to produce high yield barley in drought stress condition, plants with more flag leaf area, wide reproductive organs, long grain filling period and appropriate height should be selected.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
تنوع ژنتیکی از نیازهای اساسی پیشرفت در اصلاح نباتات است. اطلاع از تنوع ژنتیکی ژرمپلاسمهای گیاهی به پژوهشگر اجازه انتخاب روش صحیح در برنامههای اصلاحی را میدهد (چادهری 1977). در بین روشهای ریاضی مختلف مورد استفاده برای مطالعه ژرمپلاسمهای گیاهی، مدلهای ژنتیکی و آماری یک متغیره به دلیل اینکه اطلاعات اولیه بسیار وسیعی از صفات مورد بررسی ارائه می دهند، بسیار کاربرد دارند و در موارد متعددی برای برآورد تنوع ژنتیکی جوامع گیاهی به کار گرفته شدهاند (پنس 1957 و دنیس و آدامز 1972). در برنامههای اصلاح نباتات انتخاب بر اساس تعداد زیادی صفت زراعی صورت میگیرد که ممکن است بین آنها همبستگی مثبت و منفی وجود داشته باشد، لذا روشهای تجزیه و تحلیلی که بدون از بین بردن مقدار زیادی از اطلاعات مفید، تعداد صفات مؤثر در عملکرد را کاهش دهند، برای پژوهشگران با ارزش هستند (گورتین و بیلی 1982).
برامل و همکاران (1984) عنوان نمودند که تجزیه به عاملها روش چند متغیره قدرتمندی است که برای برآورد اجزای عملکرد (فرانکو و همکاران 2010 و سیلر و استافور 1985)، استخراج زیر مجموعهای از متغیرهای همسان (لاولی و ماکسول 1963 و گارسون 2013)، شناخت مفاهیم اساسی دادههای چند متغیره، شناخت ارتباطات بیولوژیک و کاربردی موجود بین صفات (اسلامی و همکاران 2013 و آکوا و همکاران 1992)، کاهش تعداد زیادی از صفات همبسته به تعداد کمی از عاملها (جانسون و ویچرن 1988) و تشریح همبستگیهای بین متغیرها (لاولی 1941) به کار می رود. والتون (1971) تجزیه به عاملها را برای صفات تعیین کننده عملکرد در تلاقیهای دایآلل 8×8 ارقام گندم بهاره بکار برد و 4 عامل را استخراج نمود. عامل اول 31 درصد تنوع کل را توجیه نمود و در برگیرنده دو جزء عملکرد، یعنی تعداد سنبله در گیاه و تعداد سنبلچه در سنبله بود.
در عامل دوم که 30 درصد از تنوع کل را توجیه نمود، صفات مربوط به برگ پرچم از اهمیت بالایی برخوردار بودند. والتون (1972)، در مطالعه دیگری تجزیه به عاملها را برای مطالعه صفات مربوط به اجزای عملکرد، ساختارهای مورفولوژیک و مراحل رشد در گندم به کار برد. در این مطالعه 4 عامل اول به ترتیب 9/29، 2/29، 3/23 و 16 درصد از تغییرات کل را توجیه نمودند. صفات مربوط به سطح برگ پرچم و طول دوره رسیدگی در عامل اول نمود یافتند. صفات تعیین کننده ماهیت مبدأهای سوخت و سازی در سه عامل آخر تقسیم شدند. صفات مربوط به اجزای عملکرد قسمتی از عوامل 3 و 4 را تشکیل دادند.
از اهداف این مطالعه می توان به برآورد تنوع ژنتیکی برای صفات کمی و کیفی و شناخت عوامل مؤثر در تنوع آنها اشاره کرد. همچنین استفاده از تجزیه به عاملها در تبیین اجزای عملکرد دانه، تعیین ارتباطات بین اجزای عملکرد و ساختارهای مورفولوژیک معین، شناخت صفاتی که برای بهبود عملکرد دانه باید به طور مستقیم مورد گزینش قرار گیرند (کومار و همکاران 2006)، گروهبندی صفات اندازهگیری شده و شناخت مفاهیم غیر قابل اندازهگیری یا صفات پنهانی مؤثر بر عملکرد از دیگر مواردی است که میتوان با انجام تجزیه به عاملها به ماهیت این موارد تا حدودی پی برد (هوسان 2011).
مواد و روشها
این آزمایش در ایستگاه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی زابل واقع در شهرستان زهک با طول جغرافیایی´41 ,°61 شرقی و عرض جغرافیایی´55 ,°30 شمالی اجرا گردید. زمین محل اجرای آزمایش در سال قبل از کاشت آیش بود. آزمایش در قالب طرح لاتیس ساده 9×9 با دو تکرار و تحت دو شرایط نرمال و تنش خشکی اجر گردید. در این تحقیق از بذور 72 لاین دابل هاپلوئید (Hordeum vulgare L.; 2n=2x=14) که از تلاقی رقم Steptoe با رقم Morex بوسیلة برنامه اصلاح جو دانشگاه ایالت اورگون برای پروژه تعیین نقشه ژنوم جو آمریکای شمالی (NABGMP[1]) بدست آمده است همراه با والدین و 7 شاهد محلی استفاده شد. Steptoe دارای عملکرد بالا، سازگاری وسیع، حساس به خشکی، مقدار خواب بذر زیاد، حساس به بیماری نواری باکتریایی برگ، کیفیت علوفه بالا، شش ردیفه و تیپ تغذیه ای ساحلی بوده و Morex شش ردیفه، مقاوم به خشکی، کیفیت مالت و آمیلاز بالا، مقدار خواب بذر پائین و مقاوم به بیماری نواری باکتریایی برگ است. ظرفیت زراعی در قطعات 21 درصد و نقطه پژمردگی 8 درصد و نیز زمان هر آبیاری توسط دستگاه TDR در رطوبت حجمی 16 (رطوبت وزنی 7/10) تعیین گردید. طول هر کرت 8/3 متر و عرض هر کرت 2/1 متر، تعداد خطوط کاشت 6 عدد، فاصله بین خطوط 20 سانتی متر، فاصله بین کرتها 50 سانتی متر و نوع کشت خطی بود.
روش آبیاری مزرعه به صورت کرتی بوده و در کل دوره رشد گیاه 3 نوبت بود (در آزمایش بدون تنش). در آزمایش تنش از مرحله گردهافشانی به بعد هیچگونه آبیاری صورت نگرفت (قطع آب آخر)، زیرا در شرایط اقلیمی منطقه (شهرستان زهک) تنش خشکی در مرحله گلدهی و بعد از آن بیشترین خسارت را به محصول وارد میکند (جدول 1). صفات مورد بررسی و نحوه اندازهگیری آنها به شرح زیر بود. این صفات جز در مواردی که ذکر شده است با رعایت حاشیه، بر روی 10 بوته که به طور تصادفی در هر کرت انتخاب گردید، اندازهگیری شدند.
طول دوره رشد رویشی، طول دوره رشد زایشی (تعداد روز از سنبله رفتن تا رسیدگی کامل)، ارتفاع بوته، طول ریشک، طول سنبله اصلی، طول غلاف برگ پرچم، طول پدانکل، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، تعداد دانه در سنبله و عملکرد دانه (عملکرد هر کرت با حذف بوتههای کناری و 5/0 متر از ابتدا و انتهای هر کرت به صورت عملکرد دانه و بر حسب گرم با دقت 01/0 تعیین گردید).
پس از تجزیه دادههای اصلی در قالب طرح لاتیس، تجزیه و تحلیلها بر مبنای میانگینهای تصحیح شده به صورت بلوک کامل تصادفی صورت گرفت (عبدی و همکاران 2010). برای درک روابط علت و معلولی بین صفات، شناخت صفاتی که بیشترین نقش را در عملکرد دانه ایفا مینمایند و شناخت عوامل پنهانی مؤثر بر عملکرد، از تجزیه به عاملها به روش حداکثر درست نمایی که توسط محققینی از جمله لاولی و ماکسول (1963) بسط و گسترش داده شده است، استفاده گردید (جباری 1388). محاسبات آماری فوق با استفاده از نرمافزار SAS[2] نسخه 9 و آزمون نرمال بودن دادهها با استفاده از نرمافزار MINITAB نسخه 14 انجام شد (سین 2001).
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس صفات با در نظر گرفتن تمامی ارقام در دو تکرار موجود در هر دو شرایط آبی و تنش در جداول 2 و 3 آورده شده است. نتایج تجزیه واریانس صفات اندازه گیری شده نشان داد که بین لاینهای مورد مطالعه از لحاظ کلیه صفات در سطح احتمال یک در صد اختلاف معنیداری وجود دارد. معنیدار بودن میانگین مربعات لاینها بیانگر این نکته میباشد که بین آنها از لحاظ صفات مورد بررسی تنوع خوبی وجود دارد.
آزمون F برای بررسی اختلاف لاینها از لحاظ صفات مورد بررسی در دو محیط تنش و بدون تنش انجام و نتیجه گیری نشان داد که بین لاینها از لحاظ صفات مورد بررسی در هر دو شرایط تنش و بدون تنش اختلاف بسیار معنیداری وجود دارد. این موضوع بیان میدارد که تفاوت مشاهده شده بین میانگینها تصادفی نیست. با توجه به تنوع موجود برای اکثر صفات، استنباط می شود که انتخاب برای بهبود آنها میتواند مؤثر باشد. البته بازدهی انتخاب تا حدود زیادی بستگی به توارثپذیری صفات مورد بررسی دارد. در این مطالعه، تجزیه به عاملها بر اساس مؤلفههای اصلی (هرو 2013) روی 81 لاین جو دابل هاپلوئید انتخابی در شرایط آبی و تنش خشکی انجام شد. بردار بار عاملها، نسبت واریانس توجیه شده، جمع کل واریانس توجیه شده و ریشههای مشخصه حاصل از تجزیه به عاملها در جداول 4 و 5 نشان داده شدهاند. برای تعیین تعداد عاملهای مناسب، آن تعداد از عاملها که دارای ریشه مشخصه بزرگتر از یک بودند، انتخاب شده و برای ماتریس ضرایب عاملها به کار رفتند. بر همین اساس در این تحقیق در شرایط بدون تنش پنج عامل استخراج شد. درصد واریانس توجیه شده توسط این عاملها به ترتیب 27، 18، 11، 8 و 6 درصد بود.
بزرگترین ضرایب (بار) عاملی از میان ضرایب هرعامل در حقیقت نشان دهنده صفت یا صفاتی است که بیشترین نقش را در آن عامل دارند، لذا بر طبق متغیر مربوط به آن ضرایب عاملی میتوان عاملها را نامگذاری کرد. در آزمایش بدون تنش، عامل اول 27 درصد از تغییرات کل را توجیه نمود و از آنجائیکه طول دوره رشد رویشی (94/0) دارای بار عاملی مثبت و بالایی و دوره رشد زایشی (81/0-) دارای بار عاملی بالا اما در جهت منفی است، لذا این عامل را میتوان تحت عنوان عامل «فنولوژیک» نامگذاری نمود.
جدول 1- آمار هواشناسی فصل زراعی 86-1385 ایستگاه تحقیقات کشاورزی سیستان واقع در شهرستان زهک.
|
متوسط تبخیر Mean evaporation (mm) |
بارندگی Precipitation (mm) |
حداکثر دما Max. temp. (°C) |
حداقل دما Min. temp. (°C) |
ماه |
mount |
|
|
32/12 |
0 |
8/35 |
3/19 |
مهر |
October |
|
|
68/9 |
5/5 |
1/29 |
8/12 |
آبان |
November |
|
|
80/8 |
1/4 |
15 |
9/1 |
آذر |
December |
|
|
7/4 |
0 |
15 |
3/0 |
دی |
January |
|
|
17/5 |
2/24 |
8/19 |
4/5 |
بهمن |
February |
|
|
42/7 |
3/8 |
7/20 |
8/6 |
اسفند |
March |
|
|
80/8 |
4/3 |
4/32 |
3/15 |
فروردین |
April |
|
|
33/12 |
0 |
9/35 |
6/20 |
اردیبهشت |
May |
|
|
80/22 |
0 |
9/39 |
1/25 |
خرداد |
June |
|
|
51/23 |
6/1 |
9/41 |
28 |
تیر |
July |
|
|
|
|
|||||
در عامل دوم که 18 درصد از تغییرات کل را شامل شده، ارتفاع گیاه (77/0)، تعداد دانه در سنبله (68/0)، طول برگ پرچم (57/0)، طول ریشک (57/0)، طول غلاف برگ پرچم (50/0)، طول پدانکل (50/0) و عملکرد دانه (45/0) دارای بار عاملی مثبت و بالایی بودند، بنابراین این عامل را می توان عامل «بهرهوری و مبدأ ساخت مواد فتوسنتزی» نامگذاری نمود. این عامل نشان میدهد صفات فنولوژیک با تأثیر بر روی صفات رشد رویشی مربوط به سرمایه ثابت گیاه موجب ذخیره مواد قابل دسترس برای رشد زایشی گیاه می شوند. اشکانی و همکاران (2004) در تحقیقی پنج عامل را که 96% از تغییرات کل دادهها را توجیه می کرد در شرایط آبیاری محدود معرفی کردند. آنها عاملی را که در آن عملکرد دانه دارای بزرگترین ضریب عاملی معنیدار بود عامل بهرهوری نامیدند. در تحقیقی دیگر شش عامل اصلی و مستقل که 04/80% از تغییرات کل دادهها را توجیه میکرد در شرایط دیم معرفی شدند (جمشیدی مقدم و همکاران 2006). در عامل سوم و چهارم که به ترتیب 11 و 8 درصد تغییرات کل را نشان می دهند، طول سنبله دارای بیشترین بار عاملی مثبت بوده و بنابراین این دو عامل را میتوان عامل «مقصد فیزیولوژیک» نامگذاری کرد. البته در عامل چهارم عرض برگ پرچم و طول برگ پرچم نیز دارای بار عاملی بزرگ و منفی بودند. لذا افزایش این عامل به طور غیر مستقیم با کاهش صفتی که نقش منفی دارد، همراه خواهد بود. در عامل پنجم که تنها 6 درصد از تغییرات را شامل میشود، طول غلاف برگ پرچم (21/0) دارای بار عاملی مثبت و بالایی بود. همچنین طول ریشک و طول برگ پرچم دارای بار عاملی بزرگ و منفی در این عامل بودند.
در شرایط تنش شش عامل استخراج شد. درصد واریانس توجیه شده توسط این عاملها به ترتیب 25، 18، 11، 9، 7 و 6 درصد بود. در آزمایش تنش، عامل اول 25 درصد از تغییرات کل را توجیه نمود و صفات طول پدانکل (75/0)، طول غلاف برگ پرچم (60/0)، تعداد دانه در سنبله (60/0)، ارتفاع گیاه (59/0) و طول سنبله (50/0) دارای بار عاملی مثبت و بالایی بودند، همچنین طول دوره رشد رویشی دارای بار عاملی بزرگ اما در جهت منفی در این عامل بود. بنابراین میتوان این عامل را عامل «بهرهوری و ساختارهای ظاهری گیاه» نامگذاری کرد.
|
جدول 2- تجزیه واریانس صفات اندازه گیری شده در 81 لاین جو دابل هاپلوئید در آزمایش بدون تنش. |
||||||||||||
|
منابع تغییرات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
||||||||||
|
طول دوره رشد رویشی |
طول دوره رشد زایشی |
ارتفاع |
طول ریشک |
طول سنبله |
طول غلاف برگ پرچم |
طول پدانکل |
طول برگ پرچم |
عرض برگ پرچم |
تعداد دانه در سنبله |
عملکرد دانه |
||
|
تکرار تیمار تصحیح نشده تیمار تصحیح شده بلوک درون تکرار خطای داخل بلوک خطای طرح بلوک |
1 80 80 16 64 80 |
45/8 45/50 **45/50 63/9 17/6 86/6 |
00/2 21/37 **21/37 05/9 90/6 33/7 |
08/19 76/197 **76/197 1/231 54/32 25/72 |
041/0 26/3 **26/3 41/2 25/1 49/1 |
77/1 29/2 **29/2 73/0 47/0 53/0 |
74/0 91/4 **91/4 85/2 80/1 01/2 |
75/2 57/54 **57/54 90/29 82/13 03/17 |
01/1 53/7 **53/7 28/4 81/3 91/3 |
03/0 029/0 **029/0 021/0 018/0 019/0 |
26/19 96/122 **95/122 69/137 30/59 98/74 |
20/1302 123127 **2/123127 08/7176 11/3338 71/4105 |
|
مزیت نسبی ضریب تغییرات ضریب تبیین |
76/103 19/2 88/0 |
41/101 78/7 83/0 |
5/189 02/10 73/0 |
05/108 57/7 68/0 |
61/103 82/10 81/0 |
98/103 62/6 70/0 |
30/111 8/14 76/0 |
26/100 26/14 65/0 |
41/100 79/14 607/0 |
51/113 90/19 62/0 |
11/111 61/11 96/0 |
|
|
جدول3- تجزیه واریانس صفات اندازه گیری شده در 81 لاین جو دابل هاپلوئید در آزمایش تنش. |
||||||||||||
|
منابع تغییرات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
||||||||||
|
طول دوره رشد رویشی |
طول دوره رشد زایشی |
ارتفاع |
طول ریشک |
طول سنبله |
طول غلاف برگ پرچم |
طول پدانکل |
طول برگ پرچم |
عرض برگ پرچم |
تعداد دانه در سنبله |
عملکرد دانه |
||
|
تکرار تیمار تصحیح نشده تیمار تصحیح شده بلوک درون تکرار خطای داخل بلوک خطای طرح بلوک |
1 80 80 16 64 80 |
58/1 24/32 **23/32 16/5 42/6 17/6 |
06/76 46/23 **45/23 86/13 96/10 54/11 |
31/755 64/120 **63/120 58/94 80/39 76/50 |
13/0 94/4 **94/4 01/2 02/1 22/1 |
06/0 63/2 **63/2 7/0 46/0 5/0 |
58/6 5/7 **49/7 49/3 19/2 45/2 |
99/77 57/36 **57/36 27/22 76/5 06/9 |
52/4 92/6 **92/6 13/5 19/2 78/2 |
47/0 051/0 **051/0 029/0 03/0 03/0 |
31/7 08/112 **08/112 66/104 54/33 76/47 |
84/8384 48820 **3/48820 62/1188 26/1161 73/1166 |
|
مزیت نسبی ضریب تغییرات ضریب تبیین |
06/96 08/2 83/0 |
06/101 76/11 67/0 |
28/114 74/10 71/0 |
74/108 88/6 80/0 |
47/103 91/10 84/0 |
11/104 39/7 75/0 |
96/136 41/15 80/0 |
81/113 20/14 71/0 |
47/99 46/18 66/0 |
31/125 16/18 70/0 |
01/100 49/10 97/0 |
|
در عامل دوم که 18 درصد از تغییرات را شامل میشود، صفات طول ریشک (56/0)، طول غلاف برگ پرچم (53/0)، طول سنبله (45/0)، طول برگ پرچم (41/0) و تعداد دانه در سنبله (40/0) دارای بار عاملی مثبت و بالایی بودند، و طول دوره رشد زایشی دارای بار عاملی بالا و منفی در این عامل بود. این عامل تحت عنوان عامل «عملکرد و صفات مرتبط با آن» نامگذاری شد. در عامل سوم و چهارم، صفات عرض برگ پرچم و طول برگ پرچم دارای بار عاملی مثبت و بالایی بودند، لذا این دو عامل را نیز میتوان تحت عنوان عامل «برگ پرچم» نامگذاری کرد. البته در عامل چهارم صفات عملکرد دانه و تعداد دانه در سنبله دارای بار عامل منفی بودند. در عامل پنجم که 7 درصد از تغییرات کل را نشان داد، عملکرد دانه (60/0) دارای بار عاملی مثبت و بالایی بود و از طرفی طول سنبله و طول ریشک دارای بار عاملی منفی بودند، لذا می توان این عامل را تحت عنوان عامل «عملکرد دانه» نامگذاری نمود.
نهایتاً عامل ششم که تنها 6 درصد از تغییرات کل را به خود اختصاص داد، عملکرد دانه (49/0)، طول برگ پرچم (42/0) و طول ریشک (29/0) دارای بار عاملی مثبت و بالایی بود. صفاتی نظیر طول پدانکل، ارتفاع گیاه و طول سنبله بار عامل کوچک و منفی در این عامل داشتند. لذا می توان این عامل را تحت عنوان عامل «توان انتقال مواد فتوسنتزی به دانه گیاه» نامگذاری نمود.
جدول 4- بردار بار عاملها، نسبت واریانس توجیه شده و جمع کل واریانس توجیه شده و ریشه های مشخصه در 81 لاین جو در آزمایش بدون تنش.
|
صفات |
بار عامل |
||||
|
اول |
دوم |
سوم |
چهارم |
پنجم |
|
|
طول دوره رشد روشی |
94/0 |
19/0 |
14/0 |
10/0 |
02/0- |
|
طول دوره رشد زایشی |
84/0- |
17/0- |
30/0- |
005/0 |
01/0 |
|
ارتفاع گیاه (سانتیمتر) |
02/0- |
77/0 |
11/0- |
29/0 |
06/0 |
|
طول ریشک (سانتیمتر) |
15/0- |
57/0 |
01/0 |
26/0 |
54/0- |
|
طول سنبله (سانتیمتر) |
39/0- |
14/0 |
43/0 |
46/0 |
07/0- |
|
طول غلاف برگ پرچم (سانتیمتر) |
38/0- |
50/0 |
38/0 |
01/1- |
21/0 |
|
طول پدانکل (سانتیمتر) |
61/0- |
50/0 |
27/0 |
07/0 |
17/0 |
|
طول برگ پرچم (سانتیمتر) |
17/0 |
57/0 |
06/0 |
56/0- |
40/0- |
|
عرض برگ پرچم (سانتیمتر) |
07/0- |
31/0 |
31/0 |
71/0- |
06/0 |
|
تعداد دانه در سنبله |
45/0- |
68/0 |
06/0- |
13/0 |
06/0- |
|
عملکرد دانه (گرم) |
31/0- |
45/0 |
59/0- |
02/0 |
01/0- |
|
نسبت واریانس توجیه شده |
27/0 |
18/0 |
11/0 |
08/0 |
06/0 |
|
جمع کل واریانس توجیه شده |
27/0 |
46/0 |
57/0 |
66/0 |
72/0 |
|
ریشه های مشخصه |
74/4 |
19/3 |
88/1 |
45/1 |
05/1 |
جدول 5- بردار بار عاملها، نسبت واریانس توجیه شده و جمع کل واریانس توجیه شده و ریشه های مشخصه در 81 لاین جودر آزمایش تنش.
|
صفات |
بار عامل |
|
||||
|
اول |
دوم |
سوم |
چهارم |
پنجم |
ششم |
|
|
طول دوره رشد روشی |
74/0- |
60/0 |
10/0- |
16/0- |
07/0 |
05/0- |
|
طول دوره رشد زایشی |
38/0 |
74/0- |
35/0 |
23/0 |
05/0 |
07/0- |
|
ارتفاع گیاه (سانتی متر) |
59/0 |
43/0 |
12/0- |
12/0 |
22/0 |
19/0- |
|
طول ریشک (سانتی متر) |
45/0 |
56/0 |
22/0 |
02/0- |
39/0- |
29/0 |
|
طول سنبله (سانتی متر) |
50/0 |
45/0 |
09/0- |
07/0 |
46/0- |
14/0- |
|
طول غلاف برگ پرچم(سانتی متر) |
60/0 |
53/0 |
17/0 |
0006/0- |
006/0 |
06/0- |
|
طول پدانکل (سانتی متر) |
75/0 |
33/0 |
09/0 |
09/0- |
15/0 |
21/0- |
|
طول برگ پرچم (سانتی متر) |
20/0- |
41/0 |
37/0 |
56/0 |
08/0- |
42/0 |
|
عرض برگ پرچم (سانتی متر) |
19/0- |
24/0 |
77/0 |
32/0 |
11/0 |
14/0 |
|
تعداد دانه در سنبله |
60/0 |
40/0 |
001/0- |
30/0- |
25/0 |
02/0 |
|
عملکرد دانه (گرم) |
25/0 |
01/0- |
14/0 |
43/0- |
60/0 |
49/0 |
|
نسبت واریانس توجیه شده |
25/0 |
18/0 |
11/0 |
09/0 |
07/0 |
06/0 |
|
جمع کل واریانس توجیه شده |
25/0 |
44/0 |
55/0 |
64/0 |
72/0 |
78/0 |
|
ریشه های مشخصه |
40/4 |
19/3 |
87/1 |
56/1 |
21/1 |
07/1 |
در آزمایش تنش، شش عامل حدود 78 درصد و در آزمایش بدون تنش، پنج عامل حدود 72 درصد کل تغییرات را توجیه نمودند. لذا با توجه به صفات مؤثر در عوامل مذکور میتوان نتیجهگیری نمود که برای تولید جوهایی با عملکرد دانه بالا در شرایط تنش خشکی، گیاهانی با مساحت بیشتر برگ پرچم، اندامهای تولید مثلی گسترده، دوره پر شدن دانه طولانی و ارتفاع مناسب را باید انتخاب نمود. در مجموع به این نکته میتوان اشاره نمود که از تجزیه به عاملها برای کاهش دادهها، توصیف و تشریح تنوع کل موجود در یک جامعه و تبیین سهم صفات در تنوع کل، همچنین گروهبندی صفات بر اساس روابط داخلی میان آنها و بررسی گوناگونی ژنتیکی استفاده می گردد. علامت ضرایب عاملی در داخل هر عامل مبین ارتباط موجود میان این صفات می باشد. بزرگترین ضریب عاملی در هر عامل یا مجموعه ای از صفات معنیدار در یک عامل که از نظر مرفولوژی متمایز و مهم بودند برای نامگذاری عاملها استفاده شدند. میزان واریانس هر عامل بر حسب درصد، اهمیت آن را در تفسیر تغییرات کلی داده ها نشان میدهد و میزان اشتراک صفت نشان دهنده بخشی از واریانس آن صفت است که با عاملهای مشترک ارتباط دارد. البته انجام تجزیه رگرسیون گام به گام و محاسبه همبستگی بین صفات می تواند به عنوان روشهای مکمل تجزیه به عاملها مورد استفاده قرار گیرد.
خاوری نژاد و همکاران (1377)، توسط تجزیه به عاملها، تنوع ژنتیکی گندم‌های دریافتی از سیمیت را بررسی کردند که در نهایت 6 عامل انتخاب شدند که جمعاً 26/69 درصد از تغییرات کل را توجیه کردند. عامل اول شامل عملکرد در کرت و وزن هزار دانه با توجیه 57/22 درصد از تغییرات، عامل دوم ارتفاع گیاه با 52/12 درصد، عامل سوم طول سنبله با43/9 درصد، عامل چهارم رنگ دانه با 77/8 درصد، عامل پنجم دوره رسیدن با 8 درصد و عامل ششم زنگ زرد با 83/7 درصد، تغییرات را توجیه کردند.
سعیدی (1382)، از تجزیه عاملها جهت بررسی عملکرد و اجزای آن در جو استفاده کرد. در این بررسی پنج عامل پنهانی را استخراج نمود که 92 درصد از تنوع را توجیه نمودند و با در نظر گرفتن الگوی صفات به ترتیب تحت عنوان عوامل ظرفیت پنجه زنی گیاه، ساختمان سنبله، عامل وزنی، ارتفاع با صفات همبسته و خصوصیات برگ پرچم نامگذاری شدند.
قرنجیک (1381)، برای تجزیه و تحلیل عملکرد و اجزای آن در 162 لاین جو در شرایط شوری از تجزیه عامل ها استفاده کرد. نتایج تجزیه به عاملها با تأکید بر نقش اجزاء اصلی عملکرد، چهار عامل پنهانی مؤثر بر عملکرد را که 18/98 درصد از واریانس کل را توجیه می نماید، استخراج کرد که با توجه به الگوی متغیرها تحت عنوان عوامل مقصد فیزیولوژیک، فنولوژیک، معماری گیاه و طولی نامگذاری شدند.
همانطوریکه مشاهده می شود، عوامل استخراج شده از این مطالعه گاهاً متفاوت با عوامل استخراج شده از کارهای دیگر محققان است. علت اختلاف موجود به تفاوت متغیرهای اندازه گیری شده، نوع ژنوتیپهای مورد مطالعه و شرایط محیطی تحقیق مربوط می شود. زیرا اطلاعات تجزیه به عاملها به دامنه تنوع ژنتیکی و محیطی بستگی دارد (دلهولم و همکاران 2012).
تجزیه به عاملها نشان داد چه اجزایی از عملکرد با صفات مرفولوژیک و فنولوژیک در ارتباط هستند. در نهایت میتوان اظهار داشت در ژرمپلاسم مورد مطالعه تنوع کافی وجود داشت که از این تنوع میتوان در برنامههای اصلاحی بهره جست. همچنین میتوان شاخصهای گزینش در شرایط تنش را، عملکرد دانه در واحد بوته و مشخصات برگ پرچم (طول، عرض و غلاف برگ پرچم) معرفی کرد.
)