نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
Abstract
Background and objective: The present research was done in order to determine the optimum planting date, seed amount and to evaluate the grain and oil yields of spring rapeseed in saline and marginal areas around Urmia lake.
Materials and Methods: The RGS003 genotype was used for cultivation. The experiment was conducted as split plot based on a RCBD design in three replications with two factors including sowing date (30 March and 9 and 19 April) and seed amount (4, 6, 8 and 10 Kg seeds per hectare). The study was carried out in East Azarbaijan Agriculture and Natural Resources Research and Education Center (Khosrow Shah Station) during 2018 and 2019 cropping seasons.
Results: The results indicated that the green field cover percent, Leaf chlorophyll index, plant height, pods per plant, 1000 seeds weight, grain oil percent and grain and oil yields were decreased significantly by delaying planting date from March 30 to April 19. Also this delay led to a significant decrease in grain and oil yields at all seed amounts. The highest amounts of grain and oil yields achieved from March 30 planting time and 6 Kg seeds per hectare. Correlations among the green field cover percent, Leaf chlorophyll in mid flowering stage with grain and oil yields were significantly positive. These indices had an important role in yield determining.
Conclusion: It is concluded that 30 March planting date and 6 Kg.ha-1 seeds amount can be suggested for spring rapeseed cultivation in saline and marginal areas around Urmia Lake and lands with similar climate.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
گیاه کلزا جزو معدود دانههای روغنی است که با داشتن تیپهای بهاره و پاییزه در برابر شرایط محیطی متفاوت مانند اقلیمهای معتدل، نیمه سرد و سرد از توانایی سازگاری گستردهای برخوردار است (کیمبر و مک گیریگور 1995). گروال (2010) نشان داد که کلزا گزینه مناسبی برای کشاورزی پایدار در اراضی شور و قلیایی میباشد. نشان داده شده است که تحمل ارقام کلزا به تنش شوری عمدتا به علت ممانعت از ورود نمک به داخل گیاه بوده است که باعث حفظ گیاه از اثرات منفی اسمزی و تنش ثانویه خشکی و مسمومیت یونی میگردد (اطلسی پاک 2016). نتایج بررسیها نشان داده است که با قرارگیری گیاهان کلزا در معرض تنش شوری، ارقام متحمل با تجمع اسمولیتهایی مانند پرولین و قندهای محلول در سیتوپلاسم سلولهای ریشه، به توان جذب آب گیاه از خاک شور میافزایند (لیانگ و همکاران 2018).
بررسی عکس العمل ارقام کلزا به کشتهای بهاره و پاییزه در مناطق سرد و معتدل سرد نشان داد که رقمRGS003 در این اقلیمها برای کشت بهاره مناسب است (شیرانیراد و همکاران 2010). نتایج ارزیابی عملکرد دانه ارقام بهاره کلزا شامل هایولا 401، ظفر، RGS003 و ساری گل طی تاریخهای کاشت مختلف در مشهد، کرج، اصفهان و کرمانشاه نشان داد که با تاخیر در زمان کاشت، عملکرد دانه همه ارقام بهطور معنیداری کاهش یافت (شیرانیراد و رودی 2013). ارزیابی لاینهای امید بخش بهاره کلزا در کشتهای بهموقع و تاخیری در مازندران روشن ساخت که تاخیر در زمان کاشت باعث کاهش معنیدار عملکرد دانه گردید ولی ژنوتیپ RGS003 در همه زمانهای کاشت دیرهنگام افت عملکرد کمتری نشان داد و با کسب میانگین کل عملکرد دانه 2570 کیلوگرم در هکتار، همواره بالاترین عملکرد دانه را داشت (علیزاده و امیری اوغان 2013). زمان کاشت بهینه با فراهم کردن میزان رشد مناسب برای بوتههای کلزا از طریق کاهش آسیب پذیری آنها در برابر عوامل نامساعد محیطی، افزایش معنیدار عملکرد دانه و روغن در واحد سطح را در پی دارد (آلد و همکاران 1985). درصورت تاخیر در زمان کاشت ارقام پاییزه کلزا، با عقب افتادن مراحل رشدی گیاهان، عملکرد دانه کاهش مییابد (گوناسکرا 2006). نشان داده شده است که با تأخیر در زمان کاشت کلزا، تعداد خورجینهای بارور در متر مربع کاهش یافته ولی تعداد دانه در خورجین افزایش یافت. بهطور کلی تأخیر در زمان کاشت، عملکرد دانه را کاهش داد ولی تأثیری روی درصد روغن دانه نداشت (جنکینز و لیچ 1986). لاتمن و دیکسون (1987) مشاهده کردند که کلزاهای مربوط به کشتهای دیرهنگام از تعداد خورجینهای کمتری در بوته برخوردار بودند ولی تعداد دانه در خورجین آنها بیشتر بود و این امر تا حدودی افت عملکرد ناشی از کشت دیرهنگام را جبران میکرد. چی و تورلینگ (1989) گزارش کردند که در صورت کاهش تعداد خورجین در بوته، وزن دانه‌ها افزایش یافته و تا حدودی افت عملکرد را جبران می‌کند. نتایج حاصل از بررسی اثرات زمان کاشت روی عملکرد دانه کلزا طی سه سال زراعی در مناطق مختلف کانادا نشان داد که با کوتاهتر شدن دوره کاشت تا گلدهی و دوره گلدهی در کشتهای دیرهنگام، عملکرد دانه بهطور معنیداری کاهش مییابد (چنگسی و همکاران 2005). مطالعه 36 ترکیب حاصل از دورگ گیری بین ژنوتیپهای کلزا نشان داد از بین اجزای عملکرد دانه، وراثت پذیری تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه بالاتر بوده و میتوانند بهعنوان معیارهای گزینش بهکار روند (صباغ نیا و همکاران2010). نتایج ارزیابی ژنوتیپهای کلزا طی زمانهای کاشت مختلف در قزوین نشان داد که تاخیر در زمان کاشت با کاهش تعداد خورجین در بوته و وزن هزاردانه، باعث افت عملکرد دانه گردید (شرقی و همکاران 2011).
توان یک گیاه در جبران تراکم بوته پایینتر از حد مطلوب به در دسترس بودن منابع لازم مانند آب، مواد غذایی و نور بستگی دارد (سلطان 2000). نتایج تحقیقات آنگادی و همکاران (2003) در اراضی کمبازده و نیمهخشک کانادا روی مقدار بذر ارقام کلزا نشان داد که با کاهش تراکم کاشت بر تعداد شاخههای فرعی و خورجینهای شکل گرفته روی انشعابات اولیه و ثانویه بوته اضافه میگردد ولی تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه تغییر معنیداری نخواهد داشت. هانسون و همکاران (2008) با ارزیابی عملکرد کلزای بهاره در مقادیر مختلف بذر و عمقهای مختلف کاشت گزارش کردند که عملکرد دانه در مقدار بذر کشت شده کمتر از حد مطلوب (54 بوته سبز شده در متر مربع) بهطور معنیداری پایینتر از مقدار بهینه بود. در این آزمایش حداکثر عملکرد دانه در تراکم 162 و 108 بوته در متر مربع بهترتیب برای ارقام آزاد گرده افشان و هیبرید کلزای بهاره بهدست آمد. نتایج ارزیابی اندازه و میزان بذر در واحد سطح روی سبز شدن، نمو و عملکرد دانه کلزا در کانادا نشان داد که در مقادیر بالاتر بذر کشت شده در واحد سطح (150 دانه در مقایسه با 75 دانه در متر مربع) مزرعه از سطح سبز و درنهایت عملکرد دانه بالاتری برخوردار بود (هارکر و همکاران 2015). نتایج مطالعه تراکم کاشت روی ارقام بهاره و پاییزه کلزا در انگلستان نشان داد که حداکثر تولید ماده خشک و عملکرد دانه ارقام بهاره از کشت 70 بذر در متر مربع بهدست آمد و تراکمهای بالاتر و پایینتر در دامنه 10 تا 150 بذر در متر مربع، عملکردهای کمتری داشتند (راگاس و بری 2016).
اهداف آزمایش شامل تعیین تاریخ کاشت بهینه، مقدار بذر هکتاری مناسب، ارزیابی اجزای عملکرد و عملکرد دانه و روغن کلزای بهاره در اراضی شور و کمبازده دشت تبریز بهعنوان منطقه اصلی کشت کلزا در استان آذربایجان شرقی بودند.
مواد و روشها
آزمایش در ایستگاه خسروشاه مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی طی دو سال زراعی 1397 و 1398 بهصورت بهاره به اجرا درآمد.ایستگاه خسرو شاه ( 46 درجه و 2 دقیقه شرقی، 37 درجه و 58 دقیقه شمالی) در سیستم اقلیم‌بندی کوپن سرد و نیمه خشک بوده و با زمستان‌های یخ‌بندان میباشد. میانگین دراز مدت بارندگی سالانه270 میلیمتر است که بخش عمده آن در بازه زمانی نیمه دوم پاییز تا نیمه اول بهار حادث میگردد. ارتفاع محل آزمایش از سطح دریا 1347 متر است. مشخصات آب و هوایی ایستگاه در دوره آزمایش در جدول یک آمده است. خاک محل آزمایش لوم رسی با 5/1 درصد ماده آلی و هدایت الکتریکی 7/6 دسی زیمنس بر متر میباشد.
آزمایش بهصورت کرتهای خرد شده در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال پیاده شد. فاکتورهای آزمایش شامل: زمان کاشت بهعنوان فاکتور اصلی با 3 سطح: 10 ، 20 و30 فروردین ماه و فاکتور فرعی میزان بذر با سطوح 4، 6، 8 و10 کیلوگرم در هکتار بودند. رقم بهاره و آزاد گرده افشان بهکار رفته RGS003 بود که برتری خود را از نظر سازگاری و محصولدهی در کشت بهاره اقلیمهای مختلف و سرد کشور نشان داده است (شیرانیراد و همکاران 2010). فاصله خطوط کاشت 24 سانتیمتر بوده و هر کرت شامل شش ردیف به‌طول پنج متر بود. کود‌دهی مزرعه برمبنای نتایج آزمون خاک ایستگاه محل آزمایش با استفاده از کود نیتروژن‌دار اوره بهمقدار143کیلوگرم در هکتار در دو مرحله قبل کاشت و غنچه‌دهی، سولفات پتاسیم بهمقدار 24 کیلوگرم در هکتار بهصورت K2O و سوپر فسفات تریپل بهمقدار 21 کیلوگرم در هکتار بهصورت P2O5 قبل از کاشت صورت گرفت. در اواسط مرحله گلدهی با استفاده از سم پیریمیکارب(Pirimicarb) به نسبت یک در هزار برعلیه آفت شته مومی کلم مبارزه شد.
درصد پوشش سبز مزرعه در اواسط مرحله گلدهی تعیین شد. برای این منظور از شبکه مشبک به ابعاد یک متر در یک متر که به یکصد قسمت مساوی تقسیم شده بود استفاده گردید و با قرار دادن شبکه بهصورت افقی در ارتفاع یک متری روی مزرعه و نگاه عمودی، خانههایی با پوشش بالای50 درصد دارای پوشش سبز منظور شدند و مقدار کل حاصل به درصد بیان گردید. همزمان شاخص کلروفیل برگ با استفاده از دستگاه کلروفیل متر (Minolta Moel: SPAD-502 ) ساخت کشور ژاپن اندازه گیری گردید. برای تعیین ارتفاع بوته، شاخص کلروفیل برگ و اجزای عملکرد دانه ده بوته تصادفی در هر کرت آزمایشی اندازهگیری شدند. برای تعیین وزن هزار دانه در هر واحد آزمایشی 8 نمونه تصادفی100 دانه‌ای پس از رسیدگی و برداشت محصول به کار رفت و با تعیین میانگین نمونه‌ها در نهایت وزن هزار دانه مشخص گردید. پس از رسیدگی محصول، عملکرد دانه در هر واحد آزمایشی با حذف حاشیه‌ها و برداشت تمامی بوتههای کرت بهدست آمده و در واحد هکتار محاسبه گردید. برداشت مزرعه در سال اول و دوم بهترتیب در 15 و 18 تیر ماه انجام گرفت. درصد روغن دانه‌ها با استفاده از روش استخراج پیوسته سوکسله اندازهگیری گردید. در نهایت دادههای بهدست آمده با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 16 و MSTATC مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
|
جدول 1- میانگین حداقل، حداکثر و کل دمای هوا و مجموع بارندگی ایستگاه تحقیقات کشاورزی خسروشاه طی دوره آزمایش در سالهای 97 و98 |
|||||
|
سال |
ماه‌های سال |
میانگین دمای حداقل (درجه سانتی‌گراد) |
میانگین دمای حداکثر (درجه سانتی‌گراد) |
میانگین کل دما (درجه سانتی‌گراد) |
مجموع بارندگی (میلیمتر) |
|
1397 |
فروردین |
8/5 |
2/19 |
5/12 |
9/48 |
|
|
اردیبهشت |
4/8 |
4/20 |
4/14 |
3/78 |
|
|
خرداد |
6/13 |
5/28 |
0/21 |
2/27 |
|
|
تیر |
2/21 |
4/37 |
3/29 |
- |
|
1398 |
فروردین |
1/5 |
7/14 |
9/9 |
3/96 |
|
|
اردیبهشت |
4/8 |
9/20 |
6/14 |
5/39 |
|
|
خرداد |
3/16 |
8/30 |
6/23 |
6/4 |
|
|
تیر |
9/19 |
5/34 |
2/27 |
- |
|
- دادهها از ایستگاه سینوپتیک مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجانشرقی (خسروشاه) بهدست آمده است. |
|||||
نتایج وبحث
نتایج آزمایش نشان دادند که اثر تاریخ کاشت روی درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن معنیدار بود. فاکتور مقدار بذر نیز اثر معنیداری روی ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه و روغن نشان داد. همچنین اثر متقابل تاریخ کاشت با میزان بذر کشت شده در واحد سطح روی ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه و روغن معنیدار گردید (جدول 2).
|
|
جدول 2- تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه روی کلزای بهاره طی دو سال 97 و 98 |
|
||||||||||||||
|
|
میانگین مربعات |
|
||||||||||||||
|
منابع تغییر |
درجه آزادی |
درصد پوشش سبز |
شاخص کلروفیل برگ |
ارتفاع بوته |
تعداد خورجین در بوته |
|
||||||||||
|
سال |
1 |
000/2 |
500/0 |
125/9 |
000/50 |
|
||||||||||
|
تکرار/ سال |
4 |
292/38 |
028/6 |
778/25 |
739/24 |
|
||||||||||
|
تاریخ کاشت |
2 |
**167/2798 |
**514/368 |
**056/1090 |
**014/3926 |
|
||||||||||
|
سال × تاریخ کاشت |
2 |
167/68 |
125/0 |
167/101 |
125/57 |
|
||||||||||
|
خطای صلی |
8 |
208/15 |
903/1 |
319/22 |
924/34 |
|
||||||||||
|
مقدار بذر |
3 |
907/8 |
556/2 |
**569/87 |
**259/392 |
|
||||||||||
|
سال × میزان بذر |
3 |
333/66 |
241/2 |
792/9 |
407/12 |
|
||||||||||
|
تاریخ کاشت × مقدار بذر |
6 |
241/54 |
292/1 |
**056/85 |
**273/174 |
|
||||||||||
|
سال× تاریخ کاشت × مقدار بذر |
6 |
389/12 |
421/2 |
944/8 |
977/9 |
|
||||||||||
|
خطای فرعی |
36 |
514/22 |
481/4 |
546/9 |
639/17 |
|
||||||||||
|
ضریب تغییرات (% ) |
|
64/10 |
51/8 |
66/4 |
42/7 |
|
||||||||||
|
ادامه جدول 2 |
||||||||||||||||
|
میانگین مربعات |
||||||||||||||||
|
|
منابع تغییر |
درجه آزادی |
تعداد دانه درخورجین |
وزن هزار دانه |
عملکرد دانه |
درصد روغن |
عملکرد روغن |
|
||||||||
|
|
سال |
1 |
**920/232 |
018/0 |
*681/189830 |
347/0 |
914/23969 |
|
||||||||
|
|
تکرار/ سال |
4 |
513/5 |
018/0 |
806/66452 |
278/4 |
518/9154 |
|
||||||||
|
|
تاریخ کاشت |
2 |
946/3 |
**167/2 |
**931/1369792 |
**667/194 |
**743/560940 |
|
||||||||
|
|
سال × تاریخ کاشت |
2 |
404/13 |
014/0 |
681/44942 |
556/3 |
838/12930 |
|
||||||||
|
|
خطای صلی |
8 |
382/4 |
029/0 |
535/19772 |
590/5 |
947/6577 |
|
||||||||
|
|
مقدار بذر |
3 |
692/2 |
003/0 |
**792/189494 |
421/0 |
**563/45495 |
|
||||||||
|
|
سال × مقدار بذر |
3 |
627/10 |
009/0 |
495/13193 |
495/2 |
464/800 |
|
||||||||
|
|
تاریخ کاشت × مقدار بذر |
6 |
566/8 |
008/0 |
**431/40411 |
519/3 |
**204/7801 |
|
||||||||
|
|
سال× تاریخ کاشت × مقدار بذر |
6 |
087/7 |
010/0 |
218/3112 |
926/4 |
671/1339 |
|
||||||||
|
|
خطای فرعی |
36 |
077/6 |
008/0 |
847/4900 |
190/2 |
160/1085 |
|
||||||||
|
|
ضریب تغییرات (% ) |
|
44/10 |
69/3 |
76/6 |
79/3 |
38/7 |
|
||||||||
|
|
*و ** به ترتیب معنی دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد میباشد. |
|
||||||||||||||
کلزاهای کشت شده در تاریخ 10 فروردین ماه بهطور معنیداری از درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، وزن هزار دانه و درصد روغن بیشتری برخوردار بودند (جدول 3). در کشتهای دیرهنگام، بوتهها در زمان شروع رشد بهاره ضعیف بوده و با عقب افتادن مراحل رشدی، اجزای عملکرد دانه کاهش یافته و بازتاب آن روی عملکرد دانه دیده میشود (گوناسکرا 2006).
در آزمایش حاضر گیاهان کشت شده در تاریخ30 فروردین ماه با همه مقادیر بذر بهکار رفته بهطور معنیداری ارتفاع بوته کمتری نسبت به کلزاهای کشت شده در دو تاریخ کاشت دیگر داشتند (جدول 4). با تاخیر در تاریخ کاشت از 10 فروردین ماه، در همه مقدار بذرهای کشت شده، تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه و روغن کاهش معنیداری نشان دادند. نتایج ارزیابی عملکرد دانه ارقام بهاره کلزا شامل هایولا 401، ظفر، RGS003 و ساری گل طی تاریخهای کاشت مختلف در مشهد، کرج، اصفهان و کرمانشاه نشان داد که با تاخیر در زمان کاشت، عملکرد دانه همه ارقام بهطور معنیداری کاهش یافت (شیرانیراد و رودی 2013). نتایج ارزیابی ژنوتیپهای کلزا در 26 ایالت امریکا طی سه سال زراعی نشان داد که شرایط محیطی اصلیترین عامل تعیین کننده عملکرد دانه و روغن بوده و خصوصیات ژنتیکی در رتبه بعدی قرار دارد (آصفه و همکاران 2014). بیشترین تعداد خورجین در بوته در کاشت 10 فروردین ماه به مقدار بذر 4 کیلوگرم در هکتار، کشت 20 فروردین ماه به مقدار بذر 4 و 6 کیلوگرم در هکتار و در کشت 30 فروردین ماه به مقدار بذر 6 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت(جدول 4). نتایج ارزیابی ژنوتیپهای کلزا طی تاریخهای کاشت مختلف در قزوین نشان داد که تاخیر در تاریخ کاشت با کاهش تعداد خورجین در بوته و وزن هزاردانه، باعث افت عملکرد دانه گردید (شرقی و همکاران 2011). نتایج مطالعه ارتباط بین اجزای عملکرد و عملکرد دانه ژنوتیپهای کلزا در جنوب غرب استرالیا نشان داد که ژنوتیپهای با تعداد خورجین و دانه بیشتر در هر متر مربع، عملکرد دانه بیشتری نیز داشتند (ژانگ و همکاران 2011). با تاخیر در تاریخ کاشت از10 فروردین ماه بهطور معنیداری از عملکرد دانه و روغن کلزاهای کشت شده در همه مقدار بذرهای مورد مطالعه کاسته شد. بیشترین عملکرد دانه و روغن از تاریخ کشت 10 فروردین ماه و مقدار بذر 6 کیلوگرم در هکتار بهدست آمد (جدول 4). نتایج ارزیابی وزن هزار دانه و مقدار بذر در واحد سطح روی سبز شدن، نمو و عملکرد دانه کلزا در کانادا نشان داد که در مقادیر بالاتر بذر کشت شده در واحد سطح (150 دانه در مقایسه با 75 دانه در متر مربع) مزرعه از سطح سبز و درنهایت عملکرد دانه بالاتری برخوردار بود (هارکر و همکاران 2015). نتایج مطالعه تراکم کاشت روی ارقام بهاره و پاییزه کلزا در انگلستان نشان داد که حداکثر تولید ماده خشک و عملکرد دانه ارقام بهاره از کشت70 بذر در متر مربع بهدست آمد (راگاس و بری 2016). بررسی عکس العمل ارقام کلزا به کشتهای بهاره و پاییزه در مناطق سرد و معتدل سرد نشان داد که رقم RGS003 در کشت بهاره بیشترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد (شیرانیراد و همکاران 2010). در نهایت از تجزیه و تحلیل دادههای آزمایش حاضر چنین استنباط گردید که برای کشت کلزای بهاره در اراضی شور و کمبازده دشت تبریز و مناطقی با شرایط اقلیمی مشابه (سرد و نیمهخشک)، تاریخ کاشت10 فروردین ماه و میزان بذر 6 کیلوگرم در هکتار قابل توصیه است.
|
جدول 3– میانگین صفات مورد مطالعه کلزای بهاره در تاریخهای کاشت مختلف طی دو سال 97 و 98 |
||||
|
تاریخ کاشت |
درصد پوشش سبز |
شاخص کلروفیل برگ (SPAD) |
وزن هزار دانه(g) |
درصد روغن |
|
10 فروردین ماه |
2/55 a |
9/28 a |
7/2 a |
7/41 a |
|
20 فروردین ماه |
0/45 b |
8/24 b |
2/2 b |
4/39 b |
|
30 فروردین ماه |
6/33 c |
0/21 c |
2/2 c |
20/36 c |
|
حروف مشابه در هر ستون نشان‌گر عدم تفاوت معنیدار در سطح احتمال 1 درصد میباشد. |
||||
|
جدول 4– میانگین صفات مورد مطالعه روی کلزای بهاره در تاریخ کاشتها و مقدار بذر مختلف طی دو سال 97 و 98 |
|||||
|
تاریخ کاشت |
مقدار بذر (kg.ha-1) |
ارتفاع بوته (cm) |
تعداد خورجین در بوته |
عملکرد دانه (kg.ha-1) |
عملکرد روغن (kg.ha-1) |
|
10 فروردین ماه |
4 |
5/73 a |
0/76 a |
1266 b |
613 b |
|
|
6 |
7/72 a |
7/68 b |
1534 a |
719 a |
|
|
8 |
0/66 bc |
75/68 b |
1314 b |
616 b |
|
|
10 |
7/74 a |
7/69 ab |
1091 c |
505 c |
|
20 فروردین ماه |
4 |
3/70 ab |
3/61 c |
1022 cd |
415 d |
|
|
6 |
2/70 ab |
3/60 c |
1060 c |
472 c |
|
|
8 |
5/62 cd |
2/41 f |
873 ef |
409 de |
|
|
10 |
2 /70 ab |
7/50 de |
922 de |
358 ef |
|
30 فروردین ماه |
4 |
2/59 d |
3/44 ef |
860 ef |
308 fg |
|
|
6 |
2/61 cd |
5/52 d |
850 ef |
306 fg |
|
|
8 |
0/61 cd |
2/44 ef |
791 f |
301 g |
|
|
10 |
5/53 e |
0/42 f |
779 f |
301 g |
|
حروف مشابه در هر ستون نشان‌گر عدم تفاوت معنیدار در سطح احتمال 1 درصد میباشد. |
|||||
همبستگی ساده بین صفات مورد مطالعه در جدول 5 آمده است. همبستگیهای مثبت و معنیداری بین درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن با همدیگر بهدست آمد. وجود همبستگی مثبت و معنیدار بین درصد پوشش سبز مزرعه و شاخص کلروفیل برگ در اواسط مرحله گلدهی با همدیگر و با اجزای عملکرد دانه (بهجز تعداد دانه در خورجین) و عملکرد دانه و روغن نشان دهنده اهمیت بالای مقدار بذر کشت شده در واحد سطح برای دستیابی به پوشش کامل سطح مزرعه توسط بوتهها و نیز وجود سبزینه و کلروفیل بیشینه در مرحله تشکیل خورجینها در کلزای بهاره است. همچنین نتایج آزمایش نشان دادند برای دستیابی به عملکرد دانه و روغن حداکثر، نقش دو بخش تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه در کلزای بهاره تعیین کننده است.
|
جدول 5- ضرایب همبستگی ساده بین صفات مورد مطالعه روی کلزای بهاره طی دو سال 97 و 98 |
|||||||||
|
عملکرد روغن (9) |
درصد روغن (8) |
عملکرد دانه (7) |
وزن هزار دانه (6) |
تعداد دانه در خورجین (5) |
تعداد خورجین در بوته (4) |
ارتفاع بوته (3) |
شاخص کلروفیل برگ (2) |
درصد پوشش سبز (1) |
صفات |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
**98/0 |
(2) |
|
|
|
|
|
|
|
|
**86/0 |
**89/0 |
(3) |
|
|
|
|
|
|
|
**83/0 |
**90/0 |
**85/0 |
(4) |
|
|
|
|
|
|
45/0 |
38/0 |
35/0 |
34/0 |
(5) |
|
|
|
|
|
24/0 |
**85/0 |
*62/0 |
**88/0 |
**83/0 |
(6) |
|
|
|
|
**88/0 |
30/0 |
**86/0 |
*69/0 |
**87/0 |
**79/0 |
(7) |
|
|
|
**76/0 |
**80/0 |
41/0 |
**84/0 |
**81/0 |
**96/0 |
**93/0 |
(8) |
|
|
**87/0 |
**98/0 |
**90/0 |
32/0 |
**86/0 |
**71/0 |
**92/0 |
**84/0 |
(9) |
|
**, *: بهترتیب معنیدار در سطح احتمال 5 و 1درصد میباشد. |
|||||||||
نتیجهگیری کلی
نتایج آزمایش نشان دادند با تاخیر در کاشت از 10 تا 30 فروردین ماه، درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و روغن و درصد روغن بهطور معنیداری کاهش یافتند. با تاخیر در تاریخ کاشت از 10 فروردین ماه بهطور معنیداری از عملکرد دانه و روغن کلزاهای کشت شده در همه مقدار بذرهای مورد مطالعه کاسته شد. بیشترین عملکرد دانه و روغن بهترتیب با 1534 و 719 کیلوگرم در هکتار از تاریخ کشت10 فروردین ماه و مقدار بذر 6 کیلوگرم در هکتار بهدست آمد. وجود همبستگی مثبت و معنیدار بین درصد پوشش سبز مزرعه و شاخص کلروفیل برگ در اواسط مرحله گلدهی با همدیگر و با عملکرد دانه و روغن نشان دهنده اهمیت بالای مقدار مناسب بذر در واحد سطح برای پوشش کامل سطح مزرعه توسط بوتهها و محتوای کلروفیل برگ در این مرحله برای پشتیبانی عملکرد محصول کلزای بهاره است. دو بخش تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنیداری با عملکرد دانه و روغن داشتند که نشان دهنده اثر معنیدار آنها روی محصولدهی است. درنهایت چنین استنباط میگردد که برای کشت کلزای بهاره در اراضی شور و کمبازده دشت تبریز و مناطقی با شرایط اقلیمی مشابه(سرد و نیمهخشک)، تاریخ کاشت10 فروردین ماه و میزان بذر 6 کیلوگرم در هکتار قابل توصیه میباشد.
)