نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
2 مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رشت، ایران
3 مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی صفی آباد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، دزفول، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Objective and Background: This experiment was performed to evaluate the feasibility of Lima bean cultivation in Guilan province and to evaluate the effect of planting date and plant density on its yield and growth.
Materials and Methods: The experiment was conducted as split plot in a randomized complete block design with three replications and two factors of sowing date (April 9, April 24, July 27, August 11) in main plots and plant density (plant distances 10, 15 and 20 cm) in sub plots in 2016 and 2018. Morphological traits and yield and yield components as well as phenological stages were evaluated. Combined analysis of variance showed that the effect of year on the studied traits was significant. Therefore, annual analysis of variance of the experiment was performed.
Results: In the first year, the results of analysis of variance showed that in exception the grain yield per unit area and percentage of grain protein, other traits were significantly affected by the interaction of sowing date and plant density. The effect of sowing date on yield and grain protein percentage was significant, but these two traits were not significantly affected by plant density. Comparison of means showed that the first sowing date had the lowest grain yield per unit area. The sowing date of April 24 showed the highest yield and percentage of grain protein. In the second year, the results of analysis of variance showed that in exception the percentage of grain protein, other traits were significantly affected by the interaction between sowing date and plant density. According to the mean comparison of the traits, the highest grain yield was related to the sowing date of August 11, with a distance of 15 and 10 cm plant spacing, respectively. The lowest grain yield per unit area was obtained from the sowing date of April 9, with a plant distance of 15 cm.
Conclusion: According to the results of two years of experiment, a plant distance of 15 cm is suitable for planting lima beans. Considering the fixed distance of planting rows, in both spring and summer sowing dates, 24 April and 11 August are preferred. Also, due to rice cultivation in Guilan province as the main crop, cultivation of Lima beans after rice harvest in early August is recommended.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
لوبیا از خانواده بقولات است که در ایران کشت سه نوع رنگی آن یعنی سفید، قرمز و چیتی بیشتر رایج است. در سال زراعی 97-1396، سطح زیر کشت انواع لوبیا در ایران 106264 هکتار با میانگین عملکرد 2401 کیلوگرم در هکتار بوده است (بی نام 2018).
مصرف کنندگان لوبیا سلیقه خاصی در مصرف و انتخاب ترکیبهای مختلف اندازه، شکل و رنگ دانه دارند. در برخی موارد، حساسیت در انتخاب نوع لوبیا بسیار زیاد است و گاهی اوقات لازم شده است تا محققین، کلاس تجاری خاص و مورد علاقه را تولید نمایند تا بتوانند پاسخگوی نیازهای خاص باشند. لوبیا لیما دارای ارزش غذایی بالا میباشد و زراعت آن در جهان در حال گسترش است. دانههای آن حاوی کربوهیدرات فراوان، مواد معدنی مغذی، فولیک اسید، آهن، مولیبدن، فسفر، پتاسیم و انواع ویتامینها از جمله تیامین و نیاسین است و پس از پخته شدن، خوراک خوش طعم و مقوی حاصل میشود. از ویژگیهای مهم این گیاه، امکان کاشت آن بهصورت بهاره و تابستانه و مصرف دو منظوره دانه سبز و دانه خشک آن میباشد.
لوبیای لیما (Phaseolus lunatus) از خانواده بقولات و دارای 22=n2 کروموزوم میباشد. این گیاه دارای انواع مختلف از نظر نحوه مصرف، شکل و اندازه دانه و رنگ دانه است. به انواع دانه سفید آن به دلیل کیفیت بالای دانه که حاوی نشاسته روغنی میباشد، Butter bean نیز گفته میشود و نوع رنگی آن به Christmas lima bean معروف است (بی نام 2019). قدمت این گیاه در آمریکای جنوبی، بیش از 6000 سال قبل از میلاد مسیح عنوان شده است و زراعت آن به سال 1500 میلادی بر میگردد (وین بلات 2013). لوبیای لیما گیاهی مقاوم بوده و برای شرایط سختی که سایر لگومها رشد خوبی ندارند، مناسب است (آسانته و همکاران 2008).
انتخاب صحیح واریته زراعی برای یک مکان خاص، از تصمیمهای مهم مدیریت بوده و میتواند اثر زیادی بر سود دهی یک پروژه تولید کشاورزی داشته باشد. محدوده شرایط و فشارهای اقلیمی عامل اصلی در انتخاب گیاه زراعی است و گیاهان جدید به وسیله محققان و کشاورزان معرفی شده و مورد آزمایش قرار میگیرند، اما تنها تعداد کمی از آنها موفق هستند (کوچکی و همکاران 1997). از طرفی، هر محصولی حداکثر رشد و عملکرد خود را در مجموعه خاصی از شرایط محیطی دارد. در این میان نه تنها محصولات، بلکه ارقام مختلف یک محصول نیز تفاوتهای زیادی را در سازگاری با محیطهای مختلف نشان میدهند. به عبارتی، اگر تمام ارقام و هیبریدها بهطور مشابهی به تغییرات مربوط به عملیات زراعی و منابع محیطی واکنش نشان دهند، نیازی به انتخاب نوع خاصی از رقم زراعی نیست (خواجه پور 2000). عوامل دیگری مانند جمعیت و تقاضا، امکانات حمل و نقل، وجود کارگر و رقابت سایر محصولات نیز تعیین کننده مرکز تولید محصولی خاص میباشند (قنبری و بیضائی 2007).
یکی از روشهای بهبود عملکرد گیاهان، انتقال ارقام و واریتههای پیشرفته و اصلاحشده از کشوری به کشور دیگر میباشد. بدین طریق کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی افزایش یافته و احتیاجات فراوردههای زراعی رفع میشود (اهدائی 2000). لوبیا نیز از جمله گیاهانی است که تبادل ژرم پلاسم موجب بهبود بسیاری از صفات آن شده است. CIAT (مرکز بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق حاره) بهعنوان مرکز اصلی جمعآوری و ذخیره گونههای Phaseolus، مسئول تبادل ژرم پلاسم لوبیا با کشورهای طرف قرارداد میباشد. لوبیا لیمای مورد ارزیابی در این آزمایش نیز طی سالهای گذشته از سیات به ایران ارسال شده است.
وارد کردن واریتههای خارجی و مطالعه آنها در مراکز تحقیقاتی از چند دهه گذشته آغاز شده است. درصورتی که واریتهای دارای صفات ارزنده زراعی باشد و این صفات نیز نسبت به صفات واریتههای موجود برتری داشته باشند، آن را ازدیاد و بهعنوان یک واریته جدید در منطقه به کشاورزان توصیه میکنند. چنانچه واریته وارداتی کلیه صفات زراعی خوب را نداشته باشد، از آن بهعنوان والد بخشنده یا پایه اصلاحکننده سایر واریتهها، استفاده مینمایند (یزدی صمدی و عبدمیشانی 1994).
عملیات زراعی مناسب مانند فواصل ردیف و بوته و تاریخ کاشت با عملکرد بیولوژیکی و اقتصادی بالا در ارتباط است. تعیین فواصل بوتهها و ردیفها برای اطمینان از بهرهبرداری مناسب از نهادهها مانند مواد غذایی، رطوبت و نور و در نتیجه تولید بهتر محصول ضروری است (سیریت و همکاران 1994). در گذشته، انواع لوبیا در ردیفهای با فاصله ردیف زیاد برای انجام وجین بین ردیفها کشت میشد. با توسعه روشهای شیمیایی مهار علفهای هرز، نیاز به وجین بین ردیفها کمتر شده و کشاورزان دریافتند که تاثیر علفکشها در فواصل ردیف کمتر به دلیل پوشش فضا و قدرت رقابت گیاه، بیشتر است (گلدن 1976).
مطالعات اولیه توسط محققین نشان داد که برای ارقام رونده لوبیا لیما، تراکم بوته کم مناسبتر است. مطابق این مطالعات، فاصله بوته 10 تا 15 سانتیمتر روی ریدفهایی با فاصله 90 تا 120 سانتیمتر برای کاشت این گیاه لازم است (کرنبری و همکاران 1980).
در لوبیا لیما، لارسون و پنگ-فی (1948) دریافتند که ردیفهای باریکتر با فاصله بوته بیشتر در مقایسه با فواصل ردیف بیشتر و فواصل بوته کمتر، برای تولید محصول مناسبتر است. آدامز (1967) در بررسی روابط بین اجزای عملکرد، همبستگی جزئی بین اجزای عملکرد در بوتههایی که در فواصل بیشتر کاشته شده بودند (به دلیل رقابت کمتر بین بوتهها) مشاهده کرد.
یکی از اهداف اصلی مطالعه تراکمهای کشت بالا، کاهش هزینه تولید با افزایش بهرهوری و استفاده بهتر از نهادههای تولید در واحد سطح است. مطالعات اندکی در زمینه تاثیر تراکم بوته بر عملکرد و کیفیت لوبیا لیما انجام شده است (ال شیخ و همکاران 2010). چانگ و گلدن (1971) در کشت ارقام لوبیا در دو فاصله بوته مختلف، نتیجه گرفتند که عملکرد با تعداد نیام در بوته همبستگی مثبت و با وزن صد دانه همبستگی منفی دارد. همچنین، بین اجزای عملکرد رابطه معکوس و معنیدار مشاهده کردند. سیریت و همکاران (1994) نتیجه گرفتند که فاصله بوته 5 سانتیمتر در مقایسه با فاصله بوته 10 سانتیمتر موجب افزایش رشد رویشی تک بوتههای لوبیا لیما شد اما اثری روی عملکرد اقتصادی نداشت. نتایج نشان داد که فاصله بوته 10 سانتیمتر با فاصله ردیف 38 سانتیمتر (تراکم 258000 بوته در هکتار) بیشترین عملکرد اقتصادی را داشت. ال شیخ و همکاران (2010) با مطالعه تاثیر تراکم بوته بر رشد و نمو لوبیا لیما نتیجه گرفتند که تراکم بوته تاثیر معنیدار بر رشد رویشی، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام، وزن بذر و عملکرد دانه داشت. همچنین نقش مؤثری در ارزش غذایی دانه (درصد پروتئین، فسفر و پتاسیم و ویتامین B1) داشت.
تعیین تاریخ کاشت یکی از عوامل بسیار مهم در کشاورزی و کاشت یک گیاه زراعی در یک منطقه است. در گیاه لوبیا لیما، مطالعات اندکی در این زمینه انجام شده است. بدوی و همکاران (2019) در بررسی اثر تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد لوبیا لیما نتیجه گرفتند که تاریخ کاشت اول ماه می (مطابق با نیمه اول اردیبهشت) از نظر صفات مورد بررسی بهویژه عملکرد دانه، بهترین تاریخ بود.
در گیلان، کاشت لوبیا در دو فصل بهار و تابستان امکانپذیر است. از آنجا که تاکنون پروژهای در زمینه این گیاه در این منطقه از کشور انجام نشده است، امکان سنجی زراعت لوبیا لیما و ارزیابی نحوه رشد و نمو آن، ضمن بهرهبرداری دانه آن بهعنوان خوراک مستقیم و یا استفاده در صنایع کنسروسازی، در بهبود اقتصاد این منطقه و افزایش پایداری تولید محصول از جهت نقش حبوبات در تناوب زراعی حائز اهمیت است.
با توجه به ویژگیهای مطلوب لوبیا لیما، بهویژه از نظر ارزش غذایی، در ارزیابی امکان زراعت آن در شرایط معتدل مرطوب و گرمسیر کشور که دارای فصل رشد مناسب میباشند، بررسی صفات زراعی و مورفولوژیکی و نیز تعیین تاریخ کشت و تراکم بوته مناسب مورد توجه میباشد.
مواد و روشها
در آزمایش حاضر، نوع رنگی لوبیای لیما[1] (KS10078) کشت شد. آزمایش بهصورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار و دو عامل تاریخ کاشت در کرتهای اصلی و تراکم بوته در کرتهای فرعی به مدت دو سال (1395 و 1397) در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان (رشت) انجام شد.
کاشت بهاره (تاریخ کاشت 20 فروردین و 4 اردیبهشت) و تابستانه (تاریخ کاشت 5 مرداد و 20 مرداد) انجام شد. بذور در شش خط به طول 6 متر با فاصله ردیف ثابت 60 سانتیمتر و فاصله بوته روی ردیف 10، 15 و 20 سانتیمتر (بهترتیب تراکم بوته 66/16، 11/11 و 33/8 بوته در متر مربع) کشت شد.
عملیات آماده‌سازی زمین شامل شخم عمیق پائیزه، شخم سطحی بهاره، دیسک و لولر به اجرا گذاشته شده و عناصر غذائی مورد نیاز گیاه در طول رشد و نمو بر اساس آزمون خاک تأمین شد. به این منظور، قبل از کاشت، مقدار 50 کیلوگرم در هکتار کود فسفره (P2O5) از منبع فسفات آمونیوم و 20 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص از منبع اوره در سطح مزرعه توزیع شد. همزمان با آغاز گلدهی، مقدار 10 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص از منبع اوره بهصورت سرک و قبل از آبیاری در مزرعه توزیع شد. مبارزه با آفات، بیماریها و علفهای هرز در مواقع مورد نیاز انجام شد. جهت کنترل علفهای هرز، قبل از کاشت از علف‌کش پیش کاشت تریفلورالین و سموم بنتازون (بازاگران) و نابواس (ستوکسیدیم سدیم) طبق توصیه استفاده شده و در طول فصل رشد علفهای هرز موجود وجین دستی شدند. برای مبارزه با آفات شامل تریپس، زنجره و کنه دو لکهای از سموم حشره کش دیازینون (2 در هزار) و کنفیدور (5/1 در هزار) و کنه کش دانیتول (2 در هزار) استفاده شد.
صفات زراعی شامل عملکرد و اجزای عملکرد (تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام، وزن صد دانه) و مراحل مهم فنولوژی (مراحل رشد رویشی و مراحل رشد زایشی) ارزیابی گردید. مراحل رشدی از جمله تعداد روز از کاشت تا گلدهی و تعداد روز از کاشت تا رسیدن دانه، مطابق روش قنبری (2015) تعیین شد. برای تعیین عملکرد و اجزای عملکرد، در زمان برداشت، تعداد نیام در بوته از شمارش نیامهای پنج بوته از هر تیمار و تعداد دانه در نیام از شمارش دانههای موجود در 10 نیام برای هر تیمار تعیین شد. برای تعیین وزن دانه، از هر تیمار سه نمونه 100 عددی توزین و میانگین آنها بهعنوان وزن صد دانه و برحسب گرم ثبت شد. عملکرد دانه پس از برداشت تمام بوتههای موجود در هر تیمار و جداکردن دانهها از نیام و توزین آن و برحسب کیلوگرم در هکتار تعیین شد. درصد پروتئین دانه به روش کلدال و در آزمایشگاه بیوشیمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر تعیین شد.
پس از جمع آوری دادهها، آزمون نرمال بودن دادهها و یکنواختی واریانس خطاهای آزمایشی با استفاده از آزمون بارتلت بررسی شد. تجزیه و تحلیل نتایج و دادهها با استفاده از نرم افزارهای آماری SPSS و SAS و مقایسه میانگینها به روش دانکن انجام شد.
نتایج
تجزیه واریانس مرکب صفات نشان داد که اثر سال بر صفات مورد بررسی معنیدار بود. بنابراین، تجزیه واریانس سالانه آزمایش انجام شد.
نتایج سال اول
نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که غیر از عملکرد دانه در واحد سطح و درصد پروتئین دانه، سایر صفات تحت تأثیر معنیدار برهمکنش تاریخ کاشت و تراکم بوته قرار گرفتند. اثر تاریخ کاشت بر عملکرد و درصد پروتئین دانه معنیدار بود اما این دو صفت تحت تأثیر معنیدار تراکم بوته قرار نگرفتند (جدول1).
مقایسه میانگین صفات مورد ارزیابی در جداول 2 و 3 ارائه شده است. طبق نتایج، در این سال بیشترین و کمترین تعداد نیام در بوته بهترتیب مربوط به تیمارهای 4 اردیبهشت با فاصله بوته 20 سانتیمتر و 5 مرداد با فاصله بوته 10 سانتیمتر بود.
بیشترین تعداد دانه در نیام، وزن صد دانه و عملکرد تک بوته مربوط به تیمار 5 مرداد با فاصله بوته 20 سانتیمتر بود. تیمار 20 فروردین با فاصله بوته 10 سانتیمتر کمترین تعداد دانه در نیام را داشت. کمترین وزن صد دانه و عملکرد تک بوته بهترتیب مربوط به تیمارهای 4 اردیبهشت و 5 مرداد با فاصله بوته 10 سانتیمتر بود.
اولین تاریخ کاشت، کمترین عملکرد دانه در واحد سطح را نشان داد. تاریخ کاشت 4 اردیبهشت بیشترین مقادیر عملکرد و درصد پروتئین دانه را نشان داد. تاریخ کاشت بهاره از نظر درصد پروتئین دانه برتر بود
.
جدول1- تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی (1395)
|
منابع تغییر
|
درجه آزادی
|
میانگین مربعات |
|||||
|
تعداد نیام در بوته |
تعداد دانه در نیام |
وزن صد دانه |
عملکرد تک بوته |
عملکرد دانه در هکتار |
درصد پروتئین دانه |
||
|
تکرار |
2 |
*09/0 |
06/0 |
93/10 |
29/0 |
05/2396 |
**98/11 |
|
تاریخ کاشت |
3 |
**16/3 |
**14/0 |
*66/64 |
**97/0 |
*25/22772 |
**85/6 |
|
خطای a |
6 |
01/0 |
07/0 |
30/28 |
15/0 |
10/5912 |
46/0 |
|
تراکم بوته |
2 |
**64/2 |
**11/0 |
**77/902 |
**68/15 |
19/17840 |
98/0 |
|
تاریخ کاشت*تراکم بوته |
6 |
**91/0 |
**79/0 |
**56/96 |
**27/1 |
33/13308 |
63/0 |
|
خطای b |
16 |
05/0 |
01/0 |
39/5 |
04/0 |
42/7329 |
79/0 |
|
کل |
35 |
|
|
|
|
|
|
|
ضریب تغییرات (%) |
67/4 |
83/5 |
43/5 |
65/5 |
18/20 |
85/4 |
|
|
* و **: به ترتیب معنیدار در سطح احتمال پنج درصد و یک درصد می باشد. |
|||||||
جدول2- مقایسه میانگین صفات مورد ارزیابی (1395)
|
تاریخ کاشت |
فاصله بوته |
تعداد نیام در بوته |
تعداد دانه در نیام |
وزن صد دانه (g) |
عملکرد تک بوته (g) |
|
20 فروردین |
10 سانتیمتر |
cd 86/4 |
g 42/1 |
c 63/40 |
d 80/2 |
|
15 سانتیمتر |
c 11/5 |
fg 55/1 |
bc 54/42 |
c 39/3 |
|
|
20 سانتیمتر |
cd 83/4 |
cd 11/2 |
a 69/49 |
a 08/5 |
|
|
4 اردیبهشت |
10 سانتیمتر |
cd 78/4 |
bc 24/2 |
d 43/25 |
d 71/2 |
|
15 سانتیمتر |
b 58/5 |
cde 96/1 |
ab 52/48 |
a 59/5 |
|
|
20 سانتیمتر |
a 66/6 |
fg 56/1 |
a 56/49 |
a 14/5 |
|
|
5 مرداد |
10 سانتیمتر |
e 05/4 |
fg 52/1 |
c 45/38 |
d 36/2 |
|
15 سانتیمتر |
d 51/4 |
ef 78/1 |
ab 54/47 |
c 82/3 |
|
|
20 سانتیمتر |
e 11/4 |
a 60/2 |
a 95/50 |
a 36/5 |
|
|
20 مرداد |
10 سانتیمتر |
e 07/4 |
ab 54/2 |
d 49/26 |
d 68/2 |
|
15 سانتیمتر |
cd 85/4 |
def 81/1 |
a 10/50 |
b 37/4 |
|
|
20 سانتیمتر |
b 88/5 |
fg 54/1 |
bc 02/43 |
c 86/3 |
|
|
در هر ستون، میانگینهایی که دارای حرف مشترک هستند، اختلاف معنیدار آماری در سطح احتمال پنج درصد ندارند. |
|||||
جدول3- تأثیر تاریخ کاشت بر عملکرد و درصد پروتئین دانه (1395)
|
صفت |
20 فروردین |
4 اردیبهشت |
5 مرداد |
20 مرداد |
|
عملکرد دانه در هکتار (kg) |
b 367 |
a 489 |
ab 421 |
ab 417 |
|
پروتئین دانه (%) |
ab 71/18 |
a 32/19 |
c 32/17 |
bc 95/17 |
|
در هر ردیف، میانگینهایی که دارای حرف مشترک هستند، اختلاف معنیدار آماری در سطح احتمال پنج درصد ندارند. |
||||
نتایج سال دوم
نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که غیر از درصد پروتئین دانه، سایر صفات تحت تأثیر معنیدار برهمکنش تاریخ کاشت و تراکم بوته قرار گرفتند (جدول4). مقایسه میانگین صفات مورد ارزیابی در جداول 5 و 6 ارائه شده است. طبق نتایج، بیشترین و کمترین تعداد نیام در بوته بهترتیب مربوط به تیمارهای 4 اردیبهشت با فاصله بوته 20 سانتیمتر و 5 مرداد با فاصله بوته 10 سانتیمتر بود.
بیشترین تعداد دانه در نیام، وزن صد دانه و عملکرد تک بوته مربوط به تیمار 5 مرداد با فاصله بوته 20 سانتیمتر بود. تیمار 20 فروردین با فاصله بوته 10 سانتیمتر کمترین تعداد دانه در نیام و عملکرد تک بوته را داشت و تیمار 20 مرداد با فاصله بوته 10 سانتیمتر کمترین وزن صد دانه را نشان داد.
بیشترین عملکرد دانه در هکتار بهترتیب مربوط به تاریخ کاشت 20 مرداد با فاصله بوتههای 15 و 10 سانتیمتر بود. کمترین عملکرد در واحد سطح از تاریخ کاشت 20 فروردین با فاصله بوته 15 سانتیمتر بهدست آمد. با در نظر گرفتن فاصله ثابت ردیفهای کاشت در هر دو فصل کاشت بهاره و تابستانه، تاریخ کاشت 4 اردیبهشت و 20 مرداد ارجحیت دارند.
اثر تاریخ کاشت بر درصد پروتئین دانه در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. درصد پروتئین در کاشت بهاره همانند سال اول در این سال نیز بیشتر از کاشت تابستانه بود.
جدول4- تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی (1397)
|
منابع تغییر
|
درجه آزادی
|
میانگین مربعات |
|||||
|
تعداد نیام در بوته |
تعداد دانه در نیام |
وزن صد دانه |
عملکرد تک بوته |
عملکرد دانه در هکتار |
درصد پروتئین دانه |
||
|
تکرار |
2 |
**11/0 |
04/0 |
19/21 |
28/0 |
33/2634 |
06/1 |
|
تاریخ کاشت |
3 |
**64/1 |
**80/0 |
**30/64 |
**76/2 |
**33/37067 |
**08/5 |
|
خطای a |
6 |
009/0 |
07/0 |
78/24 |
39/0 |
22/4979 |
85/0 |
|
تراکم بوته |
2 |
**90/2 |
**21/0 |
**59/888 |
**13/19 |
**08/11668 |
60/0 |
|
تاریخ کاشت*تراکم بوته |
6 |
**85/0 |
**90/0 |
**89/99 |
**72/1 |
**97/16908 |
25/0 |
|
خطای b |
16 |
08/0 |
01/0 |
79/6 |
14/0 |
37/2061 |
73/0 |
|
کل |
35 |
|
|
|
|
|
|
|
ضریب تغییرات (%) |
91/5 |
67/5 |
65/5 |
50/8 |
96/8 |
82/4 |
|
|
* و **: به ترتیب معنیدار در سطح احتمال پنج درصد و یک درصد می باشد. |
|||||||
جدول5- مقایسه میانگین صفات مورد ارزیابی (1397)
|
تاریخ کاشت |
فاصله بوته |
تعداد نیام در بوته |
تعداد دانه در نیام |
وزن صد دانه (g) |
عملکرد تک بوته (g) |
عملکرد دانه در هکتار (kg) |
|
20 فروردین |
10 سانتیمتر |
cd 57/4 |
e 33/1 |
cd 86/44 |
e 73/2 |
def 456 |
|
15 سانتیمتر |
bc 96/4 |
e 42/1 |
bcd 15/46 |
de 29/3 |
f 366 |
|
|
20 سانتیمتر |
cd 70/4 |
bc 05/2 |
a 55/53 |
bc 30/5 |
def 441 |
|
|
4 اردیبهشت |
10 سانتیمتر |
cd 65/4 |
b 15/2 |
e 41/29 |
de 97/2 |
cde 495 |
|
15 سانتیمتر |
b 33/5 |
bc 85/1 |
ab 95/51 |
bc 11/5 |
abc 568 |
|
|
20 سانتیمتر |
a 45/6 |
de 47/1 |
a 32/53 |
bc 03/5 |
ef 419 |
|
|
5 مرداد |
10 سانتیمتر |
d 44/4 |
cd 74/1 |
d 36/41 |
de 22/3 |
bcd 537 |
|
15 سانتیمتر |
bcd 90/4 |
bc 90/1 |
abc 59/50 |
c 69/4 |
bcd 521 |
|
|
20 سانتیمتر |
cd 53/4 |
a 92/2 |
a 59/53 |
a 99/6 |
abc 582 |
|
|
20 مرداد |
10 سانتیمتر |
d 45/4 |
a 84/2 |
e 28/29 |
d 67/3 |
ab 612 |
|
15 سانتیمتر |
b 25/5 |
bc 06/2 |
a 37/53 |
b 76/5 |
a 640 |
|
|
20 سانتیمتر |
a 34/6 |
c 78/1 |
bcd 26/46 |
bc 27/5 |
def 439 |
|
|
در هر ستون، میانگینهایی که دارای حرف مشترک هستند، اختلاف معنیدار آماری در سطح احتمال یک درصد ندارند. |
||||||
جدول6- تأثیر تاریخ کاشت بر درصد پروتئین دانه (1397)
|
صفت |
20 فروردین |
4 اردیبهشت |
5 مرداد |
20 مرداد |
|
پروتئین دانه (%) |
a 56/18 |
a 36/18 |
b 15/17 |
b 18/17 |
|
میانگینهایی که دارای حرف مشترک هستند، اختلاف معنیدار آماری در سطح احتمال یک درصد ندارند. |
||||
بحث
در ارتباط با مدیریت و فناوری تولید لوبیا لیما، تحقیقات بسیار اندکی انجام شده است. تحقیق درباره تأثیر عملیات زراعی بر سودآوری این محصول نیز انجام نشده است و برای سودآوری بیشتر تولید و توسعه زراعت لوبیای لیما به عنوان یک محصول مناسب در کشور تحقیقات بیشتری نیاز است.
عملیات زراعی مطلوب مانند تراکم بوته و زمان کاشت مناسب به عملکرد بیولوژیکی و عملکرد اقتصادی بالا منتج میشود (گوند و همکاران 2018). در آزمایش حاضر، در سال اول، میانگین عملکرد دانه در واحد سطح کاشت بهاره نسبت به کاشت تابستانه بیشتر بود و تاریخ کاشت 4 اردیبهشت بیشترین عملکرد را نشان داد. برتری تاریخ کشت در فروردین و اردیبهشت، میتواند ناشی از تسریع در تجمع ماده خشک باشد که موجب تولید سلولهای بیشتر در گیاه و مقادیر بیشتر مواد معدنی گردد و در نتیجه باعث بهبود عملکرد و مقدار پروتئین دانه شود. این نتیجه با مطالعات ایبیووچی و همکاران (1980) مبنیبر تأثیر تاریخ کشت بر میزان تجمع ماده خشک و در نتیجه عملکرد دانه در لوبیا لیما مطابقت دارد. افت عملکرد در تاریخ کاشت 20 فروردین میتواند ناشی از سرمای بهاره بوده باشد. تاریخ کشت زود باعث کاهش عملکرد در اثر مواجهه با گرما و خشکی میشود (بدوی و همکاران 2019).
جدول7- تجزیه واریانس مرکب صفات مورد ارزیابی (1397 – 1395)
|
منابع تغییر
|
درجه آزادی
|
میانگین مربعات |
|||||
|
تعداد نیام در بوته |
تعداد دانه در نیام |
وزن صد دانه |
عملکرد تک بوته |
عملکرد دانه در هکتار |
درصد پروتئین دانه |
||
|
سال |
1 |
*20/0 |
*09/0 |
**80/207 |
**42/6 |
*82/122322 |
65/4 |
|
تکرار/ سال |
2 |
003/0 |
003/0 |
06/1 |
06/0 |
88/4759 |
82/9 |
|
تاریخ کاشت |
3 |
**27/4 |
**78/0 |
*87/127 |
*60/1 |
**63/40638 |
**17/11 |
|
سال*تاریخ کاشت |
3 |
**53/0 |
17/0 |
10/1 |
**13/2 |
*95/19200 |
77/0 |
|
خطا |
12 |
01/0 |
08/0 |
54/26 |
27/0 |
66/5445 |
65/0 |
|
تراکم بوته |
2 |
**54/5 |
**31/0 |
**33/1791 |
**65/34 |
*21/20605 |
29/1 |
|
سال*تراکم بوته |
2 |
003/0 |
008/0 |
03/0 |
16/0 |
06/8903 |
29/0 |
|
تاریخ کاشت*تراکم بوته |
6 |
**77/1 |
**70/1 |
**32/196 |
**88/2 |
**41/28084 |
44/0 |
|
سال*تاریخ کاشت*تراکم بوته |
6 |
005/0 |
003/0 |
13/0 |
11/0 |
89/2132 |
44/0 |
|
خطا |
32 |
07/0 |
01/0 |
09/6 |
09/0 |
40/4695 |
76/0 |
|
کل |
71 |
|
|
|
|
|
|
|
ضریب تغییرات (%) |
34/5 |
75/5 |
55/5 |
43/7 |
72/14 |
83/4 |
|
|
* و **: به ترتیب معنیدار در سطح احتمال پنج درصد و یک درصد می باشد. |
|||||||
در سال دوم، تاریخ کاشت تابستانه در مقایسه با کاشت بهاره میانگین عملکرد دانه در واحد بیشتری داشت. در این سال نیز اولین تاریخ کاشت عملکرد کمتری نشان داد که نشاندهنده حساسیت لوبیا لیما به سرمای اوایل بهار میباشد. سردی خاک در تاریخ کشت زود، موجب کاهش استقرار بوتهها در لوبیا لیما میشود (بدوی و همکاران 2019). البته، تاثیر فاصله بوتهها بر تغییرات عملکرد در تاریخهای کاشت متفاوت را نباید نادیده گرفت. عملکرد لوبیا لیما بستگی به تشکیل نیام روی هر خوشه گل دارد و تعداد خوشهها با اندازه بوته در ارتباط است. شرایط محیطی طی دوره قبل از گلدهی، اندازه بوته را مشخص میکند، در حالی که تشکیل نیام طی دوره گلدهی توسط محیط تعیین میشود. عملکردهای پایین لوبیا لیما با تشدید افت جوانههای گل ارتباط دارد. دمای بالای شب، رطوبت نسبی کم و رطوبت پایین خاک منجر به کاهش تشکیل نیام و ادامه رشد آن میشود.
فاصله ردیف برای اطمینان از استفاده بهینه از نهادهها مانند مواد مغذی، رطوبت و نور و در نتیجه عملکرد بهتر گیاه مورد نیاز است. همچنین بیشترین عملکرد را میتوان با تأمین بهینهترین تراکم بوته در واحد سطح بدست آورد. با توجه به نتایج بهدست آمده در آزمایش حاضر، با کاهش فاصله بوتهها از 20 به 15 سانتیمتر یعنی با افزایش تراکم بوته در واحد سطح، عملکرد دانه افزایش نشان داد. به عبارتی، تراکم بوته متوسط منجر به افزایش عملکرد شد که با نتیجه تحقیقات ال شیخ و همکاران (2010) مبنی بر افزایش عملکرد محصول لوبیا لیما در تراکم متوسط مطابقت دارد. سیریت و همکاران (1994) در مقایسه فواصل بوته روی ردیف کاشت لوبیا لیما در امریکا نتیجه گرفتند که با افزایش فاصله بوته از 5 به 10 سانتیمتر، سرعت رشد گیاه زراعی و شاخص سطح برگ بهترتیب از 1/9 و 6/2 به 7/8 و 5/2 تغییر پیدا کرد. این محققین دریافتند که با افزایش تراکم بوته، سرعت رشد نیامها کمتر شد. همچنین، نتایج نشان داد که فاصله بوته 10 سانتیمتر (با فاصله ردیف 38 سانتیمتر) بیشترین عملکرد اقتصادی را داشت. بهترین تراکم بوته کاشت لوبیا لیما 250 هزار بوته در هکتار گزارش شده است (بوسان 2005).
در آزمایش دیگری، در دو منطقه از امریکا در دو تاریخ کاشت متفاوت، با افزایش تراکم بوته با وجود کاهش تعداد نیام در بوته، تعداد نیام در واحد سطح افزایش یافت. در این آزمایش، مشاهده شد که عملکرد دانه و درآمد تحت تاثیر تراکم بوته قرار نگرفت. همچنین، در هر دو منطقه اثر تراکم بوته بر وزن دانه معنیدار نبود (سنکولا و همکاران 2001). عملکرد اقتصادی بیشتر در تراکمهای بالاتر ممکن است به دلیل سایه اندازی بیشتر نیامها در کانوپی ناشی از شاخص سطح برگ بیشتر و موقیعت پائینتر نیام باشد. سایه ممکن است دمای کانوپی را کاهش دهد و رطوبت نسبی آن را افزایش دهد و این شرایط برای افزایش تشکیل نیام و رشد آن مناسب است (سیریت و همکاران 1994).
نتیجهگیری کلی
با توجه به نتایج این آزمایش، فاصله بوته 15 سانتیمتر با فاصله ردیف 60 سانتیمتر برای کاشت لوبیا لیما قابل توصیه است. همچنین، با توجه به کشت برنج در استان گیلان بهعنوان محصول اصلی، کشت لوبیا لیما پس از برداشت برنج در اواسط مرداد قابل توصیه است. در این صورت، ضمن برداشت دو محصول متفاوت، تناوب زراعی نیز رعایت خواهد شد ضمن اینکه محصول بعدی لوبیا لیما از نیتروژن تثبیت شده توسط این لگوم و بقایای غنی آن بهرهبردای خواهد کرد.
سپاسگزاری
بدین وسیله از تمامی کسانی که در اجرای پروژه تحقیقاتی و تهیه این مقاله همکاری داشتند، سپاسگزاری میگردد.
[SR1]سربرگ این صفحه به بعد متفاوت است. یعنی به جای قنبری و همکاران، عنوان مقاله آمده است.
)